Çocuğunuzun gelişiminde oyun ve oyuncağın rolü
Çocukların, hayatla tanıştıkları ilk andan itibaren gelişimlerini etkileyen en önemli faktör, oyunlar ve oyuncaklardır. Oyun oynamak, çocuğun hayatı tanıması yolunda hiç kimseden öğrenemeyeceği konuları, kendi deneyimlerini oluşturarak öğrenmesini sağlar. Özgür Bilge Eğitim ve Danışmanlık Merkezi’nden Psikolog Serap Duygulu: “Oyun oynamak, öğrenilen bir eylemdir ve bu eylemin araçları da bilindiği gibi oyuncaklardır. Oyun, çocuğunuzun kendi dışındaki her şeyle iletişim kurmasının yolunu açtığından sosyal ve toplumsal olarak bir uyum gösterme işlevine sahiptir.” diyor ve oyunun, çocuğun çevresiyle iletişim kurmakta kullandığı bir dil ve anlatım biçimi olduğunu söylüyor.
Oyun Çocuğunuz İçin Neden Önemli?
Bir çocuğun hayatında oyunun tartışılmaz bir önemi vardır.
• Çocuğunuz oyun oynarken, aslında duygularını ve ihtiyaçlarını ifade eder ve birçok sorununu da kendi başına çözebilme yeterliliği kazanır.
• Toplum ve ahlak kurallarına uyum göstermeyi de oyun yoluyla öğrenir.
• Her şeyin ötesinde, bir sorun yaşadığını düşündüğünüz çocuğunuzu, sadece oyun oynarken izlemeniz bile, sorunun kaynağı hakkında önemli bilgiler edinmenizi sağlar.
• Çocuklar oyun oynarken son derece doğal, içten ve maskesizdir. Bu nedenle çocuğunuzla ilgili aklınıza takılan, onun hakkında bilmek istediğiniz gerekli tüm bilgilere; oyun oynarken onu izleyerek ulaşabilirsiniz.
• Çocuklar oyun oynarken hem yaşadığı sıkıntıları dışa vurur, hem çevresiyle ilişki kurmayı öğrenir, hem de sosyal ve toplumsal bir birey olmanın ilk adımlarını atmaya başlar.
• Oyun oynamanın bu kadar önemli etkileri olduğunu göz önünde bulundurarak, çocuğunuza fırsatlar yaratılmalı ve onu, oyun oynaması için teşvik etmelisiniz. Bu konuda önemli olan diğer bir faktör ise oyuncaklardır.
Çocukların gelişim süreçleri içinde zihinsel, bedensel ve psiko-sosyal gelişimlerini etkileyen, biçimlendiren ve düzenleyen; yaratıcı yönlerini ve hayal güçlerini geliştiren, yeteneklerinin ortaya çıkmasını destekleyen her tür oyun malzemesi, oyuncak olarak isimlendirilir. Oyuncağın, oyuncak olarak değerlendirilmesi için sadece hazır yapılmış bir ürün olması gerekmez. Çocuğunuzun oyun oynarken kullandığı her türlü materyal oyuncaktır; kum, kil, hamur, su, boş kutular, ipler, kağıtlar da aynı kapsam içinde yer alır.
Seçtiğiniz Oyuncağın Malzemesi Önem Taşıyor
Çocuğunuza oyuncak seçerken; oyuncağın boyutuna, şekline ve bünyesinde barındırdığı malzemeye dikkat etmelisiniz. Küçük parçalardan meydana gelen oyuncaklar, çocuğun oyuncağı yutma ve boğulma riski olasılığından; sivri köşeleri ya da keskin uçları bulunan oyuncaklar da yaralanmasına yol açabileceğinden tehlikelidir. Bir de oyuncak seçerken; sağlığa zarar vermeyen, boya ve benzer maddelerden yapılmamış olan oyuncaklar seçmeye özen gösterin. Son günlerde bazı oyuncakların, kurşun ve zehirli maddeler içerdiği iddiasıyla toplatıldığını duyuyoruz.
Çocuğunuzun Gelişim ve Eğitimi Konusunda Oyuncakların Rolü
Çocuk için oyun ve oyuncağın önemi kadar oyuncak seçimi de önemlidir. Oyuncaklar, çocuğunuzun doğal yeteneklerini ortaya çıkaran ve bu yolla onun eğitimini de sağlayan oyun malzemeleridir. Bu nedenle oyuncaklardaki en önemli özellik; çocuğun oynarken öğrenmesini kolaylaştıracak ve yaratıcı yönlerine hitap edecek türde olmasıdır. Çocuklar hayatı tanıma yolunda bütün deneyimlerini oyun ve oyuncaklarla edinirler. Bu nedenle oyuncaklar, çocuğun, toplum ve çevreyle olan ilişkilerini düzenleyen bir eğitim ve araçlar sistemidir. Çocuğunuz doğru oyuncaklarla; renk, boyut, şekil kavramlarını öğrenecek, bazı sayısal ya da sözel değerleri oluşturacaktır. Gelişim evreleri boyunca her çocuk, oyun oynamaya ve oyuncağa büyük gereksinim duyar. Üstelik bu, gelişiminin sağlıklı tamamlanabilmesi için hayati önem taşır. Her yaş ve cinsiyetteki çocuk için, doğru oyuncaklarla oyun oynamanın ciddi yararlar sağladığını unutmayın! Oyun ve oyuncaklar konusunda çeşitli sınıflandırmalar yapılmıştır; genel olarak oyuncaklar, daha doğru bir ifadeyle oyun malzemeleri beş ayrı grupta ele alınır:
Birinci Grup Malzemeler
Çocuğunuzun, kendi dışındaki çevreyi tanımasını ve kendi deneyimlerini oluşturmasını sağlayan malzemelerdir. Bu malzemeler kum, toprak, kil, çamur, su ve boyalardan oluşur. Çocuğunuz malzemeye kendisi şekil verdiği için; hayal gücünü ortaya çıkarır, tutma, kavrama ve şekil verme yönünü geliştirir.
İkinci Grup Malzemeler
Çocuğunuzun, yaratıcı yeteneğini ortaya çıkartmasını sağlayan; boya, tebeşir ve çamur türü malzemelerdir. Kendi kendine birçok şekil yaratabilir.
Üçüncü Grup Malzemeler
Çocuğunuzun hayal dünyasına hitap eden ve onu destekleyen; bebek ve hayvan figürlerinden oluşurlar. Bu oyuncaklarla oynayan çocuğunuz, kendi oyun dünyasını kurar ve bu dünyanın içinde yer alır. Bebeklerini giydirir, hayvanlara ses verir, onlar gerçekmiş gibi hayal eder.
Dördüncü Grup Malzemeler
Çocuğunuzun bir yetişkin gibi davranabilmesini sağlayan ve becerilerini geliştiren küçük ev eşyalarıdır. Yetişkinlerin dünyasında gördüğü her şeyi taklit yoluyla kendi dünyasında uygular. Küçük mutfak aletleri, tamir malzemeleri, fırçalar bu gruba girer.
Beşinci Grup Malzemeler
Çocuğunuzun hem bedensel hem de zihinsel yeteneklerinin gelişimini destekleyen, jimnastik aletleri ve inşa malzemeleridir. Legoları da bu grupta değerlendirebiliriz.
Oyuncak seçimi, bütün bu özellikler göz önünde bulundurulduğunda daha fazla önem kazanır. Maalesef silah ve tabanca da, günümüzde oyuncak kavramı içinde yer almaktadır ancak sonuçları bakımından zararları tartışılamaz. Bir çocuğa silah almanın hiçbir masum gerekçesi olamaz. Silah almak demek, şiddet uygulamanın ya da bir başkasına zarar vermenin masum olduğunu düşünmek kadar tehlikelidir. Birçok ebeveynin savunması: “Ben almasam arkadaşında görüyor, almak zorunda kalıyorum.” şeklindedir ve maalesef bunun gerçekçi bir tarafı yoktur. Çocuğunuz her şeyi isteyebilir, biz yetişkinlerin farkı da burada ortaya çıkar. Onlar her şeyi isterken, biz onların isteklerini doğru yönlendirmekle görevliyiz.
Çocuğunuza, kendisini ortaya koyabileceği, kişiliğini aktif olarak şekillendireceği, yeteneklerine ve hayal gücüne hitap eden oyuncaklar seçerek, var olan değerlerinin daha da gelişmesine katkıda bulunmalısınız.
Yaşlara Göre Oyuncak Seçimi
Uzmanlara göre, oyunlar ve oyuncaklar yaş ve cinsiyete göre farklılıklar göstermektedir.
Gerçekten de kız çocuklarının ağırlıklı olarak bebeklerle ve ev eşyalarıyla, erkek çocukların ise arabalar, tamir aletleri ve spor malzemeleriyle oynadıkları görülür. Çocukların cinsiyetlerine göre ailelerin davranışları ve oyuncak seçimindeki tutumları çok önemlidir. Bu nedenle, oyuncak seçiminde ilk belirleyici olan ailelerin, göz önünde bulundurması gereken bazı noktalar vardır.
• Çocuklar, doğdukları andan itibaren, şekil, renk ve sese karşı duyarlıdırlar. Bu nedenle ilk aylarda seçeceğiniz oyuncaklar, çocuğunuzun görsel ve işitsel duyularını geliştirecek özelliklerde olmalıdır.
• 18 aya kadar olan çocuğunuz için; kırılmayan, emniyetli, yıkanabilir, küçük parçalar içermeyen, boyası çıkmayan nitelikte oyuncaklar seçmelisiniz.
• 1.5 yaşındaki çocuğunuz, artık çevresiyle daha ilgili olduğundan keşfetme ve araştırma merakı artmıştır. Bu nedenle 18 aydan itibaren çocuğunuz için legolar ve büyük parçalardan oluşan yap-boz oyuncaklar çok yararlı olacaktır.
• 1.5 yaşında yürüme becerisini de kazandığı için, çekerek götürebileceği, tekerlekli her tür oyuncak; araba, kamyon ve parçalardan oluşan trenleri seçebilirsiniz. Bunlar çocuğun toplum hayatında gördüğü araçları sembolize etmesi bakımından da ayrı bir önem taşır.
• Tüylü, yumuşak bebek ve hayvan figürleri ile toplar, çocukların yaşına göre oynamaktan çok zevk aldığı oyuncaklardır.
• Her yaş için önerilen en önemli oyun malzemesi ise “su”dur. Küçük yaşlarda, mutlaka kontrol altında olmak koşuluyla suyla oynamasına izin vermek ve bunun için ortam hazırlamak çocuğunuzun dokunma duygusunu geliştirdiği gibi, mutluluk verici bir oyun aracıdır da. Su ile oynamak, çocuğunuzun uzun süreli olarak dikkatini toplamasını, hırçınken sakinleşmesini sağlar.
• 2 yaşından itibaren oyun malzemesi olarak, suyla birlikte kum ve hamur da önerilir. Kum, top havuzları ya da suyla doldurulmuş kaplar, çocuğunuzun hem fiziksel hem de zihinsel gelişimini destekler ve özgüven kazanmasına yardımcı olur.
• 3 yaşından itibaren çocuklar bazı kurallı oyunları oynamaya başlarlar. Belli sıralarla, belli kurallara uyulması gereken basit oyuncaklar çok ilgisini çeker. Tamir aletleri, parçaları birleştirerek kendi kendine yapabileceği blok oyuncaklar, bu niteliklerde oyuncaklardır.
• Oynayacağı oyuncağın renk ve şekil seçimi konusunda, çocuğunuzun zevkini ve isteklerini mutlaka dikkate alın!
0–3 Yaş Döneminde Oyuncakları Ebeveynler Seçiyor
Genel olarak bu yaş dilimindeki çocuklar için oyuncak seçimi zaten ebeveynler tarafından yapılmaktadır ve doğal olan da budur. Küçük bir çocuğun kendisi için en doğru oyuncağı seçmesi beklenemez. Çocuğunuz, kendi düzeyinden çok daha ilerde bir oyuncağa, sadece rengi çok cazip geldiği için ilgi gösterebilir. Elbette ki çocuğunuzun beğenilerini ve tercihlerini de dikkate alın ama yaşa göre oyuncak seçimini sadece çocuğunuzun beğenilerine göre de belirlemeyin! Burada şu soru akıllara geliyor: Acaba aileler, her zaman en doğru oyuncağı mı seçiyorlar? Maalesef durum bundan farklı olabiliyor. Çocuklarına oyuncak alırken, ailelerin bir çoğu için, çocuğun zeka yaşını, becerilerini ve ilgi alanlarını gözettiklerini söylemek mümkün değil. Ebeveynler öncelikle kendi kişilik özelliklerine, ilgi duydukları konulara ve zeka yapılarına göre tercih yapıyorlar, öncelik her zaman için çocuğun özellikleri olmayabiliyor. “Ben alayım, ilerde oynar.” düşüncesiyle ya da “Benim çocukken böyle bir oyuncağım hiç olmadı, bari çocuğumun olsun.” zihniyetiyle seçilen oyuncaklar, aslında ebeveynlerin kendileri için seçtikleri oyuncaklardır. Çocuğa hiçbir yarar sağlamayacağı gibi, olumsuz etkiler de yapabilir. Oyuncak seçiminde temel kuralın, kendi hevesinizi almak değil, çocuğunuzun gelişimini desteklemek olduğunu unutmayın! Bu nedenle çocuğunuzun yaşını, zihinsel ve fiziksel düzeyini, ilgi alanlarını mutlaka iyi gözlemlemeli ve oyuncak alımında bu bilinçle hareket etmelisiniz.
Oyuncaklar, Çocuğunuzun Meslek Seçiminde Belirleyicidir
Bu konuda bazı araştırmalar yapılmıştır ve çocuğun oynadığı oyuncak ve oyunların gelecekte seçeceği meslek hakkında ipuçları verdiğine dair bazı görüşler ileri sürülmektedir. Bu görüşlere göre çocuk ilgi alanlarına yönelik oyuncaklarla oynamakta ve yetişkinliğe eriştiğinde başarılı olacağı mesleği bu yolla ifade etmektedir.
Örnek olarak bir müzik aletiyle oynayan bir çocuğun duygusal özellikler taşıdığı, bedensel zeka, mantık ve matematiksel zeka ile müzik zekasının daha fazla geliştiği, bu nedenle meslek olarak müzisyenlik, yazarlık ya da matematik bilimleri alanlarında çalışacağı yönünde düşünceler vardır.
Aynı şekilde küp bloklar ve oyun hamuruyla oynamaktan hoşlanan bir çocuğun görsel zeka, mantık matematiksel zeka ve bedensel zeka açısından ileride olacağı ve meslek olarak da ressam veya heykeltıraşlık türü bir sanatsal alanı seçeceği önerilmektedir.
Buna göre topla oynayan bir çocuk için de bedensel zeka, sosyal iletişim zekası, görsel zeka gibi zeka türlerinde üstün olduğu, hareketle ilgili mesleklerde başarılı olabileceği ve sporun değişik dalları, organizasyon ya da mimarlık gibi mesleklere yöneleceğinden söz edilmektedir.
Bu bilgiler ışığında ortaya çıkan durum şudur; çocuğun ilgi gösterdiği oyuncak türü ne olursa olsun çocuk oyun ve oyuncakla kendini ifade yolu bulmaktadır. Bu nedenden dolayı da mutlaka çocuğun hem kişilik yapısı, hem zeka ve fiziksel düzeyi, hem de ilgi alanları doğru saptanmalıdır.
Oyuncaklar Çocuğun Gelişimini Olumsuz Etkiler mi?
Oyuncakların, çocuğun gelişimini olumlu yönde etkilediği ve mutlaka oynaması gerektiği düşünülür ki bu doğru bir düşüncedir. Yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun her çocuk, oyunla ve oyuncakla büyümelidir. Bu nedenle doğru oyuncak seçimi ciddi bir önem taşır ancak gelişimini destekleyecek oyuncaklar seçtiğini zannederek yanlış seçimlerde bulunan aileler olduğu da bir gerçektir. “Çocuğumuzu olumsuz etkileyen oyuncaklar da var mıdır?” sorusunun cevabı “evet” tir ve maalesef bir çok ebeveyn bu yanlışa düşer.
Örneğin; elektronik oyuncaklar, bu tip oyuncaklardır. Genellikle, çocuğunuzu tek başına oyun oynamaya yönlendirdiği için hem sosyalleşmesi açısından sıkıntılara yol açar hem de çocuğunuzu kısıtlı bir mekana hapseder ve bu tür oyuncaklarda çocuğunuzun, yaratıcılığını geliştireceği hiçbir özellik yoktur.
Savaş oyunları ve silahlar da, çocuğunuzun çevresine karşı saldırgan bir tutum geliştirmesine, sosyal hayata uyum konusunda sorunlar yaşamasına neden olabilir. Bir canlıyı yok etmek üzere kurulmuş savaş oyunları, bir süre sonra çocuğunuzda, bunun normal bir şey olduğu duygusunun yerleşmesine kadar varabilen olumsuzluklara neden olabilir.
Ailelere Öneriler
• Çocuklar için aslında her şey bir oyuncaktır. Bu nedenle illa para vererek oyuncak satın almanız gerekmez.
• Biraz yaratıcılığınızı kullanarak üretebileceğiniz her şey mükemmel bir oyuncak olabilir.
• Tuvalet kağıdı ruloları, boş kutular, makaralar, plastik mutfak eşyaları, küçük kaşıklar da harika oyuncaklardır. Üstelik hepinizin de çok iyi bildiği gibi çocuklar, kucak dolusu paralar ödenerek alınmış oyuncaklarla değil, bu tarz eşyalarla oynamaya bayılırlar. Bir araştırmaya göre çocukların hazır bir oyuncağa gösterdikleri ilgi tam 90 saniyedir. Çünkü her şeyiyle hazır bir oyuncakta keşfedeceği, araştırıp karıştıracağı fazla bir şey yoktur. Bu nedenle oyuncak alırken, daha basit, yapıp bozabileceği ve yeniden inşa edebileceği oyuncakları seçmeniz yararlı olacaktır.
• En basit görünen ama çocuğa kattıkları açısından ciddi faydaları olan oyuncaklar ise; kum ve sudur. Çocuğunuz, bir kap suyla saatlerce oyalanabilir ve bundan mutluluk duyar.
• Yaşı kaç olursa olsun kitaplar, okumayı sevmesi ve göz aşinalığı oluşturması bakımından çok etkilidir.
• Oyuncak alırken; içerdiği malzemelere, üretiminde kullanılmış maddelere, boyasının çıkıp çıkmadığına da mutlaka dikkat edin.
• Çocuğunuzun, oyuncakla oynarken her zaman sizin gözetiminizde olmayacağını düşünerek; zarar verici, kesici ve küçük parçalar içeren oyuncakları, erişemeyeceği yerlerde saklayın ya da hiç eve sokmayın!
• El ve parmak kaslarını güçlendiren hamurlar, çocuğunuzu oyunun içine aktif olarak katacağından büyük yarar sağlar.
• Oyuncağın üretiminde kullanılan maddelerin, yanıcı, parlayıcı özellikler taşımaması gerektiğini unutmayın!
• Oyuncak seçiminde en önemli kurallardan biri de, oyuncağın çocuğa yönelik bir oyuncak olması gerektiğidir, ailelerin kendi isteklerine yönelik değil.
• Bir çocuk için oyuncağa kaç para verildiği ya da nereden alındığı ve markası hiçbir şey ifade etmez. Çocuk oyuncakla severek oynamalıdır. Eğer istenirse her şey oyuncak olabilir, hatta satın alınan diğerlerine göre daha yararlı bile olabilir. Bütün gereken; biraz yaratıcılık ve dikkattir.
Oyuncak, bir çocuk için yaşamsal ihtiyaçları kadar önemlidir. Çocuğunuz, oyun ve oyuncaklar aracılığıyla gerçek hayata hazırlanırlar. Doğru oyuncak seçimi, ancak çocuğunuzun kişilik özelliklerini, zeka düzeyini, fiziksel yapısını ve ilgi alanlarını doğru saptamak yoluyla mümkündür.
Çocukların, hayatla tanıştıkları ilk andan itibaren gelişimlerini etkileyen en önemli faktör, oyunlar ve oyuncaklardır. Oyun oynamak, çocuğun hayatı tanıması yolunda hiç kimseden öğrenemeyeceği konuları, kendi deneyimlerini oluşturarak öğrenmesini sağlar. Özgür Bilge Eğitim ve Danışmanlık Merkezi’nden Psikolog Serap Duygulu: “Oyun oynamak, öğrenilen bir eylemdir ve bu eylemin araçları da bilindiği gibi oyuncaklardır. Oyun, çocuğunuzun kendi dışındaki her şeyle iletişim kurmasının yolunu açtığından sosyal ve toplumsal olarak bir uyum gösterme işlevine sahiptir.” diyor ve oyunun, çocuğun çevresiyle iletişim kurmakta kullandığı bir dil ve anlatım biçimi olduğunu söylüyor.
Oyun Çocuğunuz İçin Neden Önemli?
Bir çocuğun hayatında oyunun tartışılmaz bir önemi vardır.
• Çocuğunuz oyun oynarken, aslında duygularını ve ihtiyaçlarını ifade eder ve birçok sorununu da kendi başına çözebilme yeterliliği kazanır.
• Toplum ve ahlak kurallarına uyum göstermeyi de oyun yoluyla öğrenir.
• Her şeyin ötesinde, bir sorun yaşadığını düşündüğünüz çocuğunuzu, sadece oyun oynarken izlemeniz bile, sorunun kaynağı hakkında önemli bilgiler edinmenizi sağlar.
• Çocuklar oyun oynarken son derece doğal, içten ve maskesizdir. Bu nedenle çocuğunuzla ilgili aklınıza takılan, onun hakkında bilmek istediğiniz gerekli tüm bilgilere; oyun oynarken onu izleyerek ulaşabilirsiniz.
• Çocuklar oyun oynarken hem yaşadığı sıkıntıları dışa vurur, hem çevresiyle ilişki kurmayı öğrenir, hem de sosyal ve toplumsal bir birey olmanın ilk adımlarını atmaya başlar.
• Oyun oynamanın bu kadar önemli etkileri olduğunu göz önünde bulundurarak, çocuğunuza fırsatlar yaratılmalı ve onu, oyun oynaması için teşvik etmelisiniz. Bu konuda önemli olan diğer bir faktör ise oyuncaklardır.
Çocukların gelişim süreçleri içinde zihinsel, bedensel ve psiko-sosyal gelişimlerini etkileyen, biçimlendiren ve düzenleyen; yaratıcı yönlerini ve hayal güçlerini geliştiren, yeteneklerinin ortaya çıkmasını destekleyen her tür oyun malzemesi, oyuncak olarak isimlendirilir. Oyuncağın, oyuncak olarak değerlendirilmesi için sadece hazır yapılmış bir ürün olması gerekmez. Çocuğunuzun oyun oynarken kullandığı her türlü materyal oyuncaktır; kum, kil, hamur, su, boş kutular, ipler, kağıtlar da aynı kapsam içinde yer alır.
Seçtiğiniz Oyuncağın Malzemesi Önem Taşıyor
Çocuğunuza oyuncak seçerken; oyuncağın boyutuna, şekline ve bünyesinde barındırdığı malzemeye dikkat etmelisiniz. Küçük parçalardan meydana gelen oyuncaklar, çocuğun oyuncağı yutma ve boğulma riski olasılığından; sivri köşeleri ya da keskin uçları bulunan oyuncaklar da yaralanmasına yol açabileceğinden tehlikelidir. Bir de oyuncak seçerken; sağlığa zarar vermeyen, boya ve benzer maddelerden yapılmamış olan oyuncaklar seçmeye özen gösterin. Son günlerde bazı oyuncakların, kurşun ve zehirli maddeler içerdiği iddiasıyla toplatıldığını duyuyoruz.
Çocuğunuzun Gelişim ve Eğitimi Konusunda Oyuncakların Rolü
Çocuk için oyun ve oyuncağın önemi kadar oyuncak seçimi de önemlidir. Oyuncaklar, çocuğunuzun doğal yeteneklerini ortaya çıkaran ve bu yolla onun eğitimini de sağlayan oyun malzemeleridir. Bu nedenle oyuncaklardaki en önemli özellik; çocuğun oynarken öğrenmesini kolaylaştıracak ve yaratıcı yönlerine hitap edecek türde olmasıdır. Çocuklar hayatı tanıma yolunda bütün deneyimlerini oyun ve oyuncaklarla edinirler. Bu nedenle oyuncaklar, çocuğun, toplum ve çevreyle olan ilişkilerini düzenleyen bir eğitim ve araçlar sistemidir. Çocuğunuz doğru oyuncaklarla; renk, boyut, şekil kavramlarını öğrenecek, bazı sayısal ya da sözel değerleri oluşturacaktır. Gelişim evreleri boyunca her çocuk, oyun oynamaya ve oyuncağa büyük gereksinim duyar. Üstelik bu, gelişiminin sağlıklı tamamlanabilmesi için hayati önem taşır. Her yaş ve cinsiyetteki çocuk için, doğru oyuncaklarla oyun oynamanın ciddi yararlar sağladığını unutmayın! Oyun ve oyuncaklar konusunda çeşitli sınıflandırmalar yapılmıştır; genel olarak oyuncaklar, daha doğru bir ifadeyle oyun malzemeleri beş ayrı grupta ele alınır:
Birinci Grup Malzemeler
Çocuğunuzun, kendi dışındaki çevreyi tanımasını ve kendi deneyimlerini oluşturmasını sağlayan malzemelerdir. Bu malzemeler kum, toprak, kil, çamur, su ve boyalardan oluşur. Çocuğunuz malzemeye kendisi şekil verdiği için; hayal gücünü ortaya çıkarır, tutma, kavrama ve şekil verme yönünü geliştirir.
İkinci Grup Malzemeler
Çocuğunuzun, yaratıcı yeteneğini ortaya çıkartmasını sağlayan; boya, tebeşir ve çamur türü malzemelerdir. Kendi kendine birçok şekil yaratabilir.
Üçüncü Grup Malzemeler
Çocuğunuzun hayal dünyasına hitap eden ve onu destekleyen; bebek ve hayvan figürlerinden oluşurlar. Bu oyuncaklarla oynayan çocuğunuz, kendi oyun dünyasını kurar ve bu dünyanın içinde yer alır. Bebeklerini giydirir, hayvanlara ses verir, onlar gerçekmiş gibi hayal eder.
Dördüncü Grup Malzemeler
Çocuğunuzun bir yetişkin gibi davranabilmesini sağlayan ve becerilerini geliştiren küçük ev eşyalarıdır. Yetişkinlerin dünyasında gördüğü her şeyi taklit yoluyla kendi dünyasında uygular. Küçük mutfak aletleri, tamir malzemeleri, fırçalar bu gruba girer.
Beşinci Grup Malzemeler
Çocuğunuzun hem bedensel hem de zihinsel yeteneklerinin gelişimini destekleyen, jimnastik aletleri ve inşa malzemeleridir. Legoları da bu grupta değerlendirebiliriz.
Oyuncak seçimi, bütün bu özellikler göz önünde bulundurulduğunda daha fazla önem kazanır. Maalesef silah ve tabanca da, günümüzde oyuncak kavramı içinde yer almaktadır ancak sonuçları bakımından zararları tartışılamaz. Bir çocuğa silah almanın hiçbir masum gerekçesi olamaz. Silah almak demek, şiddet uygulamanın ya da bir başkasına zarar vermenin masum olduğunu düşünmek kadar tehlikelidir. Birçok ebeveynin savunması: “Ben almasam arkadaşında görüyor, almak zorunda kalıyorum.” şeklindedir ve maalesef bunun gerçekçi bir tarafı yoktur. Çocuğunuz her şeyi isteyebilir, biz yetişkinlerin farkı da burada ortaya çıkar. Onlar her şeyi isterken, biz onların isteklerini doğru yönlendirmekle görevliyiz.
Çocuğunuza, kendisini ortaya koyabileceği, kişiliğini aktif olarak şekillendireceği, yeteneklerine ve hayal gücüne hitap eden oyuncaklar seçerek, var olan değerlerinin daha da gelişmesine katkıda bulunmalısınız.
Yaşlara Göre Oyuncak Seçimi
Uzmanlara göre, oyunlar ve oyuncaklar yaş ve cinsiyete göre farklılıklar göstermektedir.
Gerçekten de kız çocuklarının ağırlıklı olarak bebeklerle ve ev eşyalarıyla, erkek çocukların ise arabalar, tamir aletleri ve spor malzemeleriyle oynadıkları görülür. Çocukların cinsiyetlerine göre ailelerin davranışları ve oyuncak seçimindeki tutumları çok önemlidir. Bu nedenle, oyuncak seçiminde ilk belirleyici olan ailelerin, göz önünde bulundurması gereken bazı noktalar vardır.
• Çocuklar, doğdukları andan itibaren, şekil, renk ve sese karşı duyarlıdırlar. Bu nedenle ilk aylarda seçeceğiniz oyuncaklar, çocuğunuzun görsel ve işitsel duyularını geliştirecek özelliklerde olmalıdır.
• 18 aya kadar olan çocuğunuz için; kırılmayan, emniyetli, yıkanabilir, küçük parçalar içermeyen, boyası çıkmayan nitelikte oyuncaklar seçmelisiniz.
• 1.5 yaşındaki çocuğunuz, artık çevresiyle daha ilgili olduğundan keşfetme ve araştırma merakı artmıştır. Bu nedenle 18 aydan itibaren çocuğunuz için legolar ve büyük parçalardan oluşan yap-boz oyuncaklar çok yararlı olacaktır.
• 1.5 yaşında yürüme becerisini de kazandığı için, çekerek götürebileceği, tekerlekli her tür oyuncak; araba, kamyon ve parçalardan oluşan trenleri seçebilirsiniz. Bunlar çocuğun toplum hayatında gördüğü araçları sembolize etmesi bakımından da ayrı bir önem taşır.
• Tüylü, yumuşak bebek ve hayvan figürleri ile toplar, çocukların yaşına göre oynamaktan çok zevk aldığı oyuncaklardır.
• Her yaş için önerilen en önemli oyun malzemesi ise “su”dur. Küçük yaşlarda, mutlaka kontrol altında olmak koşuluyla suyla oynamasına izin vermek ve bunun için ortam hazırlamak çocuğunuzun dokunma duygusunu geliştirdiği gibi, mutluluk verici bir oyun aracıdır da. Su ile oynamak, çocuğunuzun uzun süreli olarak dikkatini toplamasını, hırçınken sakinleşmesini sağlar.
• 2 yaşından itibaren oyun malzemesi olarak, suyla birlikte kum ve hamur da önerilir. Kum, top havuzları ya da suyla doldurulmuş kaplar, çocuğunuzun hem fiziksel hem de zihinsel gelişimini destekler ve özgüven kazanmasına yardımcı olur.
• 3 yaşından itibaren çocuklar bazı kurallı oyunları oynamaya başlarlar. Belli sıralarla, belli kurallara uyulması gereken basit oyuncaklar çok ilgisini çeker. Tamir aletleri, parçaları birleştirerek kendi kendine yapabileceği blok oyuncaklar, bu niteliklerde oyuncaklardır.
• Oynayacağı oyuncağın renk ve şekil seçimi konusunda, çocuğunuzun zevkini ve isteklerini mutlaka dikkate alın!
0–3 Yaş Döneminde Oyuncakları Ebeveynler Seçiyor
Genel olarak bu yaş dilimindeki çocuklar için oyuncak seçimi zaten ebeveynler tarafından yapılmaktadır ve doğal olan da budur. Küçük bir çocuğun kendisi için en doğru oyuncağı seçmesi beklenemez. Çocuğunuz, kendi düzeyinden çok daha ilerde bir oyuncağa, sadece rengi çok cazip geldiği için ilgi gösterebilir. Elbette ki çocuğunuzun beğenilerini ve tercihlerini de dikkate alın ama yaşa göre oyuncak seçimini sadece çocuğunuzun beğenilerine göre de belirlemeyin! Burada şu soru akıllara geliyor: Acaba aileler, her zaman en doğru oyuncağı mı seçiyorlar? Maalesef durum bundan farklı olabiliyor. Çocuklarına oyuncak alırken, ailelerin bir çoğu için, çocuğun zeka yaşını, becerilerini ve ilgi alanlarını gözettiklerini söylemek mümkün değil. Ebeveynler öncelikle kendi kişilik özelliklerine, ilgi duydukları konulara ve zeka yapılarına göre tercih yapıyorlar, öncelik her zaman için çocuğun özellikleri olmayabiliyor. “Ben alayım, ilerde oynar.” düşüncesiyle ya da “Benim çocukken böyle bir oyuncağım hiç olmadı, bari çocuğumun olsun.” zihniyetiyle seçilen oyuncaklar, aslında ebeveynlerin kendileri için seçtikleri oyuncaklardır. Çocuğa hiçbir yarar sağlamayacağı gibi, olumsuz etkiler de yapabilir. Oyuncak seçiminde temel kuralın, kendi hevesinizi almak değil, çocuğunuzun gelişimini desteklemek olduğunu unutmayın! Bu nedenle çocuğunuzun yaşını, zihinsel ve fiziksel düzeyini, ilgi alanlarını mutlaka iyi gözlemlemeli ve oyuncak alımında bu bilinçle hareket etmelisiniz.
Oyuncaklar, Çocuğunuzun Meslek Seçiminde Belirleyicidir
Bu konuda bazı araştırmalar yapılmıştır ve çocuğun oynadığı oyuncak ve oyunların gelecekte seçeceği meslek hakkında ipuçları verdiğine dair bazı görüşler ileri sürülmektedir. Bu görüşlere göre çocuk ilgi alanlarına yönelik oyuncaklarla oynamakta ve yetişkinliğe eriştiğinde başarılı olacağı mesleği bu yolla ifade etmektedir.
Örnek olarak bir müzik aletiyle oynayan bir çocuğun duygusal özellikler taşıdığı, bedensel zeka, mantık ve matematiksel zeka ile müzik zekasının daha fazla geliştiği, bu nedenle meslek olarak müzisyenlik, yazarlık ya da matematik bilimleri alanlarında çalışacağı yönünde düşünceler vardır.
Aynı şekilde küp bloklar ve oyun hamuruyla oynamaktan hoşlanan bir çocuğun görsel zeka, mantık matematiksel zeka ve bedensel zeka açısından ileride olacağı ve meslek olarak da ressam veya heykeltıraşlık türü bir sanatsal alanı seçeceği önerilmektedir.
Buna göre topla oynayan bir çocuk için de bedensel zeka, sosyal iletişim zekası, görsel zeka gibi zeka türlerinde üstün olduğu, hareketle ilgili mesleklerde başarılı olabileceği ve sporun değişik dalları, organizasyon ya da mimarlık gibi mesleklere yöneleceğinden söz edilmektedir.
Bu bilgiler ışığında ortaya çıkan durum şudur; çocuğun ilgi gösterdiği oyuncak türü ne olursa olsun çocuk oyun ve oyuncakla kendini ifade yolu bulmaktadır. Bu nedenden dolayı da mutlaka çocuğun hem kişilik yapısı, hem zeka ve fiziksel düzeyi, hem de ilgi alanları doğru saptanmalıdır.
Oyuncaklar Çocuğun Gelişimini Olumsuz Etkiler mi?
Oyuncakların, çocuğun gelişimini olumlu yönde etkilediği ve mutlaka oynaması gerektiği düşünülür ki bu doğru bir düşüncedir. Yaşı ve cinsiyeti ne olursa olsun her çocuk, oyunla ve oyuncakla büyümelidir. Bu nedenle doğru oyuncak seçimi ciddi bir önem taşır ancak gelişimini destekleyecek oyuncaklar seçtiğini zannederek yanlış seçimlerde bulunan aileler olduğu da bir gerçektir. “Çocuğumuzu olumsuz etkileyen oyuncaklar da var mıdır?” sorusunun cevabı “evet” tir ve maalesef bir çok ebeveyn bu yanlışa düşer.
Örneğin; elektronik oyuncaklar, bu tip oyuncaklardır. Genellikle, çocuğunuzu tek başına oyun oynamaya yönlendirdiği için hem sosyalleşmesi açısından sıkıntılara yol açar hem de çocuğunuzu kısıtlı bir mekana hapseder ve bu tür oyuncaklarda çocuğunuzun, yaratıcılığını geliştireceği hiçbir özellik yoktur.
Savaş oyunları ve silahlar da, çocuğunuzun çevresine karşı saldırgan bir tutum geliştirmesine, sosyal hayata uyum konusunda sorunlar yaşamasına neden olabilir. Bir canlıyı yok etmek üzere kurulmuş savaş oyunları, bir süre sonra çocuğunuzda, bunun normal bir şey olduğu duygusunun yerleşmesine kadar varabilen olumsuzluklara neden olabilir.
Ailelere Öneriler
• Çocuklar için aslında her şey bir oyuncaktır. Bu nedenle illa para vererek oyuncak satın almanız gerekmez.
• Biraz yaratıcılığınızı kullanarak üretebileceğiniz her şey mükemmel bir oyuncak olabilir.
• Tuvalet kağıdı ruloları, boş kutular, makaralar, plastik mutfak eşyaları, küçük kaşıklar da harika oyuncaklardır. Üstelik hepinizin de çok iyi bildiği gibi çocuklar, kucak dolusu paralar ödenerek alınmış oyuncaklarla değil, bu tarz eşyalarla oynamaya bayılırlar. Bir araştırmaya göre çocukların hazır bir oyuncağa gösterdikleri ilgi tam 90 saniyedir. Çünkü her şeyiyle hazır bir oyuncakta keşfedeceği, araştırıp karıştıracağı fazla bir şey yoktur. Bu nedenle oyuncak alırken, daha basit, yapıp bozabileceği ve yeniden inşa edebileceği oyuncakları seçmeniz yararlı olacaktır.
• En basit görünen ama çocuğa kattıkları açısından ciddi faydaları olan oyuncaklar ise; kum ve sudur. Çocuğunuz, bir kap suyla saatlerce oyalanabilir ve bundan mutluluk duyar.
• Yaşı kaç olursa olsun kitaplar, okumayı sevmesi ve göz aşinalığı oluşturması bakımından çok etkilidir.
• Oyuncak alırken; içerdiği malzemelere, üretiminde kullanılmış maddelere, boyasının çıkıp çıkmadığına da mutlaka dikkat edin.
• Çocuğunuzun, oyuncakla oynarken her zaman sizin gözetiminizde olmayacağını düşünerek; zarar verici, kesici ve küçük parçalar içeren oyuncakları, erişemeyeceği yerlerde saklayın ya da hiç eve sokmayın!
• El ve parmak kaslarını güçlendiren hamurlar, çocuğunuzu oyunun içine aktif olarak katacağından büyük yarar sağlar.
• Oyuncağın üretiminde kullanılan maddelerin, yanıcı, parlayıcı özellikler taşımaması gerektiğini unutmayın!
• Oyuncak seçiminde en önemli kurallardan biri de, oyuncağın çocuğa yönelik bir oyuncak olması gerektiğidir, ailelerin kendi isteklerine yönelik değil.
• Bir çocuk için oyuncağa kaç para verildiği ya da nereden alındığı ve markası hiçbir şey ifade etmez. Çocuk oyuncakla severek oynamalıdır. Eğer istenirse her şey oyuncak olabilir, hatta satın alınan diğerlerine göre daha yararlı bile olabilir. Bütün gereken; biraz yaratıcılık ve dikkattir.
Oyuncak, bir çocuk için yaşamsal ihtiyaçları kadar önemlidir. Çocuğunuz, oyun ve oyuncaklar aracılığıyla gerçek hayata hazırlanırlar. Doğru oyuncak seçimi, ancak çocuğunuzun kişilik özelliklerini, zeka düzeyini, fiziksel yapısını ve ilgi alanlarını doğru saptamak yoluyla mümkündür.