Çocukta Davranış Eğitimi

Çocukta Davranış Eğitimi

İstediğinizdavranışları nasıl arttırabilirsiniz?

a) Överek

b) Gülümseyerek, sarılarak, öperek

c) Sevdiği bir işi yaparak ( Örneğin bir öyküokuyarak, TV de sevdiği bir programı izlemesine izin vererek, parka götürerekgibi.)

d) Küçük bir hediye vererek ( Örneğin bir paketşekerleme gibi)



Unutmayın ki çocuk ödüllendirildiğinde başardığını anlayacaktır, ve bu onun bu davranışısürdürmesini güçlendirecektir.

Unutmayın ki, övgü anababalarında kendilerini iyi hissetmelerini sağlar, devamlı eleştirmek ve tehdit etmekanababaların da kendilerini kötü hissetmelerini sağlar.

Unutmayın istediğiniz davranışıövün ve istemediğiniz davranışı görmezden gelin.

Olumlu davranışları hemen, açıkbir biçimde ve her seferinde ödüllendirin. Çocuğunuza sizin hoşunuza giden şeyin ne olduğunusöyleyin. Olumsuz davranışları her seferinde tutarlı biçimde görmezden gelin.Bu davranışı başkasının ödüllendirmesine izin vermeyin.

Olumsuz davranışlarıyla ilgi çektiklerinde çocuklar sıklıkla bu durumdan hoşnut olurlar.

Onlara dargın olduğunuz zaman bile aslında onlara ilgi göstermiş olursunuzbu nedenle yalnızca görmezden gelmeye çalışın.

Bağırarak, vurarak, küserek de olsa ilgilenmek istenmeyen davranışlarıarttırır.

Eğer onun şeker yemesini istemiyorsanız bu isteği duymazdan gelin, hiç pesetmeyin. Bunu her şeker isteyerek ağladığında yapmalısınız.

BAZEN İSTENMEYEN DAVRANIŞLARI GÖRMEZDEN GELMEK MÜMKÜN OLMAYABİLİR

Eğer davranışlar tehlikeli ve yıkıcı ise o zaman HAYIR demek zorunda kalabilirsiniz ya da onu oradan uzaklaştırmak ve hareketlerinikısıtlamak gerekebilir.

Sürekli eleştiri bir süre sonra çocuk için anlamsızlaşır. Eğer HAYIR sözünü çok sık duyarsa kulaklarını tıkamayabaşlayacaktır. Bu nedenle HAYIR demenizin çokönemli olduğuna karar verdikten sonra bunu sürdürmelisiniz.

Anababaların yerine getiremedikleri boş tehditleri bir süre sonra çocuğunanababalarının sözüne inanmamasına neden olur.

İSTENMEYEN DAVRANIŞLARI NASIL AZALTIRSINIZ?

Sonunda pes edip ödüllendirdiğinizde çocuğun istemediğiniz davranışınısürdürmesini sağlamış olursunuz. Eğer her seferinde şeker almak için çığlıkatmasını istemiyorsanız çığlıklarını duymazlıktan gelin ve böylece sizinsöylediğinizi yapan biri olduğunuzu öğrensin.

Eğer beş on dakika sonra pes ederseniz eğer o süre boyunca bağırırsa sizinsonunda boyun eğeceğinizi öğrenecektir. Bu nedenle pes etmeden sonuna kadargidebilmelisiniz.

Genellikle anababalar yalnızca çocukların olumsuz davranışlarını onlarıntutturucu hallerini görürler, sorun çıkarmadığı iyi davrandığı zamanları farketmezler. Halbuki istediğiniz davranışı övmeniz ve istemediğiniz davranışıgörmezden gelmeniz gerekir.

NASIL DAVRANAN BİR ÇOCUK İSTERSİNİZ

1. Net ve açık kurallar koyun: Örneğinyatağa yatış saati, yemek zamanları belli değişmez düzen içinde gerçekleşsin.Bu tür bir değişmezlik çocuğun kendini güvende hissetmesini sağlar. Neyin kabuledilir, neyin kabul edilemez olduğunu çocuk daha iyi bilir. Evdeki tümerişkinlerin bu kurallar konusunda anlaşması gereklidir. Farklı ve uyumsuzmesajlar çocuğun kafasını karıştırır.

2. Yapmasını istediğiniz şeyleri net vetutarlı biçimde anlatın.Çocuğunuzun sizin ne söylediğinizi tam anladığından emin misiniz?

3. Yeni istenen davranışlar öğretin:

a) Yönlendirme: Göstererek, yardımcı olarak ve yapabilmesine izinvererek yeni bir davranış öğretebilirsiniz

b) Her seferde tek bir adım: Zorişleri daha küçük adımlara bölerek çocuğun her seferde bir adım öğrenmesinisağlayabilirsiniz.

c) Başkalarından öğrenme: Çocuklar anababalarını örnek alır onlar gibidavranırlar.

d) Çocuğunuzun sizin istediğiniz gibi birşey yaptığını farketmeye dikkat edin ve onu hemen övün.

ÇOCUĞUNUZA DUYGULARIYLA NASIL BAŞ EDECEĞİNİÖĞRETİN

1. Çocuğunuzun size anlattıklarını dikkatle ve sessizce dinleyin

2. Onların duygularını anladığınızı kısaca ifade edin ( evet, anladım gibi)

3. Çocuğunuzun tanımlamaya çalıştığı duygusunun adını koyun. (çok kırılmışolmalısın vs.. gibi)

Unutmayın : Tüm duygular kabuledilebilir ancak bazı davranışlar kabul edilemez ve sınırlanmalıdır.

ELEŞTİRİ DEĞİL İŞBİRLİĞİ

Çocuğunuza olumlu tutumları öğretirken eleştiri yerine işbirliği yaparakbirlikte çalışın. Şunları yapmaktan kaçının:

1. Suçlamak

" Yine kardeşini ağlattın. "

2. İsim takmak

" Kıskanç bir çocuksun"

3. Tehdit etmek:

" Bunu bir daha yaparsan seni evden atarım"

4. Emir vermek:

" Hemen derslerini bitirmeni istiyorum"

5. Konferans çekmek:

" Kardeşini üzmenin ne kadar kötü bir davranış olduğunu bilmiyor musun,böyle yaparsan ilerde de kimseyle geçinemezsin. "

6. Uyarılar:

" O duvara çıkma, düşersin"

7. Acındırma cümleleri:

" Böyle davranman yüzünden hastalanıyorum, görmüyor musun? Seninyüzünden ölüp gideceğim."

8. Kıyaslamalar:

" Komşunun kızları ne kadar iyi notlar alıyor, sen neden onlar gibideğilsin?"

9. Alay etme:

" Dersini ne kadar da çabuk bitiriverdin, sen bir dahi olmalısın. "

10. Geleceğe yönelik tahminler:

" Böyle gidersen sen adam olamazsın."

SORUNLARLA BAŞETMEK İÇİN NE YAPABİLİRSİNİZ?

1. Problemi tanımlayın

" Koridor çamur içinde kalmış"

2. Bilgi verin:

" Çamurlu ayakkabıların eve girmeden önce çıkması iyi olur."

3. İsteğinizi kısaca tek kelimeyle belirtin:

" Ayakkabılar"

4. Kendi duygularınızı anlatın:

" Silip temizlediğim yerleri çamur içinde görünce çok kızıyorum"

5 . Hatırlatıcı notlar yazın:

" Lütfen eve girer girmez ayakkabılarınızı çıkarın"

CEZALANDIRMAK YERİNE NELERYAPILABİLİR:

1. O andaki duygunuzu çocuğun kişiliğine saldırmadan net şekilde anlatın:

" Notlarının düşük olmasına çok üzüldüm."

2. Kendi beklentinizi ifade edin:

" İkinci dönem notlarının daha yükseleceğini umarım"

3. Çocuğa kendini affettirme yolu gösterin:

" Derslerine daha fazla zaman ayırarak bunu halledebilirsin"

4. Çocuğunuza seçme şansı verin:

" Kendin çalışabilirsin ya da sana derslerinde yardımcı olacak birisiolabilir, nasıl istersin?"

5. Problemi çözmek için birlikte çalışın:

a) Çocuğunuzun duygularını konuşun

" Bu karne senin için de çok üzücü olmalı"

b) Çocuğunuzu bu konuda birlikte bir çözüm üretmeye teşvik edin

" Bu sorunu çözmek için sen neler düşünüyorsun?"

c) Ortaya çıkan fikirlerin listesini yapın ve bu fikirler içindenhangilerini uygulamaya koyacağınıza birlikte karar verin.

" Evet , bu söylediğini yapabiliriz."

d) İzleyin ve eyleme geçin:

" Bu söylediğini gerçekleştirmek için bir plan yapalım. "

e) Hiçbir zaman çocuğun sizi suçlamasına izin vermeyin:

" Sen hiç beni çalıştırmadın."

" Suçlama yok. Burada nasıl bir çözüm üretebileceğimizi düşünmeyeçalışıyoruz."

ÖVGÜ

Övgüler çocuğun kendine güvenini arttırır ve yaptığı işe daha da heveslesarılmasını sağlar.

Överken şunlara dikkat edin:

1. Genel şeylerden kaçının. Onun yerine gördüğünüz şeyi tanımlayın.

" Çok güzel bir resim yapmışsın " yerine " Bu resimde canlı renkler birarada kullanılmış"

2. Geleceğe yönelik yansıtmalar yapmayın, şimdiye yönelin:

" Sen büyük bir ressam olacaksın" yerine" Bu resim üzerinde gerçektensabırla uğraştın."

3. Kendi duygularınızı anlatın:

" Bu resme bakmak içimi sevinçle dolduruyor."

4. Çocuğun övülmeye değer davranışını kısaca tanımlayın

Davranış kazandırmada önemli noktalar

Çocuğunuza davranış kazandırmayı kolaylaştıracak önemli noktalar;

· Anne baba olarak ortak bir dilinizin olması çok önemlidir. Birinizin evet dediğine diğeriniz hayır diyorsa çocuk kendi işine geldiği cevaplar ve konulara göre anne ve babası arasında seçim yapacaktır. Belli zamandan sonrada öğretmek istediğiniz davranış modellerini de öğrenemeye direnç gösterecektir . Çünkü yapmak istediklerine her zaman onay veren ya anne ya da baba tercihi vardır. Bu nedenle çocuklarınız için evinizde anne ve baba olarak ortak bir diliniz olsun. Çocuk ancak bu yolla doğru ve yanlışı, öğrenilmesi gereken davranışı öğrenebilir.

Bu noktada baba ve anne olarak evinizde kendinize ait kurallarınız olsun. Çocuğunuzun herhangi birinizden bir isteği karşısında “annenle ya da babanla da bu konuyu konuşalım birlikte bir karar verelim” gibi çocuğa ortaklığı hissettirin.

· Çocuğunuz “evet” ve “hayır”ın ne anlama geldiğini bilmeli. Ne yazık ki biz yetişkinler dahi bu iki kelimenin ne anlama geldiğini bilmekte zorluk yaşayabiliyoruz. Hayır dersiniz ve halen karşı taraf ısrar eder. Çocuklarımızda da bu böyledir. Siz hayır dedikçe daha çok ısrar eder, tepinir, sizi yıldırmaya çalışacak her türlü hareketi yapar. Sizin ise bu durumda tutunmanız gereken tavır evet ve hayır ın ne anlama geldiğini söylemektir. Örneğin; çocuğunuz bir oyuncak almanızı istedi ya da dışarı çıkmak, arkadaşına gitmek. Siz hayır dediniz ve çocuğunuz halen ısrar ediyor. Sizin tepkiniz “eğer dışarı çıkmanı isteseydim evet diyebilirdim ben soğuk ve üşüteceğini bildiğim için dışarı çıkmanı istemiyorum ve bu yüzden hayır diyorum.” Ve daha fazla açıklama yapmamak. Bu tutum hem kararlı olduğunuzu hissettirir, hem evet ve hayırın anlamını ve vermek istediğiniz mesajın ne olduğunu çocuğunuzun anlamsını sağlar.

· Çocuğunuza kazandırmak istediğiniz davranışta kararlı ve tutarlı olduğunuzu hissettirmeniz gerekmektedir. Belki tepkili olacak, ağlayacak, tepinecekler ama belli noktadan sonra sizin kararlı olduğunuzu hissedecek ve öğretmek istediğiniz davranışı kazanacaktır. En sık karşılaştığımız durumlar ise ya bir alışveriş merkezinde ya da bir misafirliğe gidildiğinde çocuğun bu tarz davranışlarda bulunmasıdır. Çocuklar anne ve babanın kendi isteklerine ne şekilde nerede cevap vereceklerini aslında çok iyi bilirler ve açık kapı buldukları anlarda da o kapıyı nasıl daha fazla aralayabilir ona bakarlar. Bu noktada tabiki siz anne babaların sabır göstermeniz zor ama önemli bir etken. Dışarıda karşılaşacağınız bu tarz durumlarda da yılmayın. Önemli olan çocuğunuzun geleceği, etrafın sizin hakkınızda ne düşündüğü değil. Dışarıdaki insanlar evlerine gittiklerinde sizin başa başa evinizde kalacağınız çocuğunuz ve onun olumlu davranışları kazanması adına etraftaki seslere kulak vermeyiniz.

· Çocuğunuza davranış kazandırmakta çalışırken mümkün olduğu kadar kısa ve öz cümlelerle anlatamaya çalışın doğru ve yanlışları. Çocuğa uzun anlatılan konular bir kulağından girip öbür kulağından çıkarcasına etkili olamamaktadır. Kararlı olduğunuzu kısa bir şekilde sözlerinizle ve duruşunuzla hissettirmelisiniz.

· Çocuğunuza öğretmek istediğiniz davranışı kazandırmaya çalışırken inatlaşmaktan uzak durun. Siz inatlaştığınız sürece çocuğunuzda inatlaşacak ve kendi gücünü varlığını hissettirmeye çalışacaktır. Sizin otoriteliğinizi hissetmeyerek sizle eşit olduğunu hissedip mücadele edecektir. Bu nedenle her zaman anne baba rolünüzü, otoritenizi koruyun.

· Çocuğunuza davranış kazandırmaya çalışırken vereceğiniz ödüllendirmeler de büyük maddesel anlamdaki hediyelerden çok çocuğunuzun benlik değerini, özgüvenin geliştirecek olumlu sözel pekiştireçler kullanmanız çocuğunuzun geleceği açısından da daha sağlıklı olacaktır. Örneğin dersini yapması için arada minik maddesel ödüllerin dışında çocuğunuzun sorumluluğu olan dersi yapmasını takdir etmeniz, başarılı olduğunu belirtmeniz, sorumluluğunu yerine getirdikten sonra istediği şeyleri rahatlıkla yapabilme hakkının olduğunu kısacası emeği karşılığında bir şeylere sahip olabileceği duygusunu aşılamak önemlidir. Takdir etmek, yaptığı davranıştan hoşnut kaldığınızı söylemeniz, başarabildiğini, yapabileceğini hissettirmeniz çocuğunuzun özgüven duygusunu geliştirir. Ama bu olumlu pekiştireçlerin fazlasını vermek ve çocuğunuzdan çok başarı beklemenizde çocuğunuzda hırçınlık ve kaygı duygusunu, başaramama korkusunu getirir.

· Çocuğunuzu farklılığıyla kabul edip diğer kişilerle kıyaslamaktan uzak durun. Olumlu örnekler vererek ya da çocuğunuza örnek olarak çocuğun model almasını sağlamak sağlıktır. Eğer çocuğunuza dağınık olmamasını söylüyorsanız ama evde dağıtan bir model varsa çocuk söylenenden çok yapılanı örnek alacaktır.

Unutulmaması gereken en önemli nokta öğrenmenin tekrarlar ve zamanla kazanılacağıdır… ve en önemlisi çocuk olduklarını unutmayalım!



Uzman Psikolog Meltem Akhan