asah
GOLD Üye
- Katılım
- 14 Eki 2012
- Mesajlar
- 2,943
- Tepkime puanı
- 11
- Puanları
- 0
- Bölüm:
- Türk Dili ve Edebiyatı
- Şehir:
- Zonguldak
Türkçe Ses Bilgisi
(1)
Semboller
A. a, e
I. ı, i
U. u, ü
X. ı,i,u,ü
C. c, ç
D. d, t
K. k, k
G. ğ, g
İyelik 1. Tekil kişi eki, -m’dir.
Ana Tükçe à Türkçenin henüz yazılı eserinin olmadığı dönemi için kullanılır.
Eski Türkçe à 8. Yüzyıldan 11. Yüzyıla kadar olan dönemi kapsar.
Alternasyon işareti (~) eş zamanlı olarak kullanımda olan dil öğelerini göstermek için kullanılır.
Büyük harfler vurguyu belirtir.
Sıfır işareti (Ø) artık kullanılmayan ses ve biçimleri göstermek için kullanılır.
Dil herşeyden önce insana özgüdür.
Seslerden oluşur.
Kafkas dili olan Ubıhçada 81 ünsüz, 3 ünlü; Bougainville adasında konuşulan bir dilde 5 ünlü 6 ünsüz vardır ama bu durum bu iki dil arasında üstünlük kıyası yapmak imkanını vermez bize.
Bir kişi dili tek başına dönüştüremez à dil toplumsal bir olgudur.
Aralarında gösteren->gösterilen ilişkisi bulunan her durum / nesne bir göstergedir.
Fonetik, insan dilindeki tanımlanabilen gerçek sesleri inceler.
Fonoloji, dil bilgisindeki kurallarla ilgilenir. Seslerin bir dilin ses sistemi içindeki işlevlerine odaklanır. Temel sorusu; bir sesin anlam ayırıcı işlevinin olup olmadığıdır. Görevsel ses bilgisi olarak da tanımlanabilir.
Erkek ses tellerinin saniyedeki titreşim sayısı à 65-262
Kadın ses tellerinin saniyedeki titreşim sayısı à 128-523
Dilde anlam ayırıcı en küçük ögeye sesbirim (fonem) denir.
Bir sesin farklı söyleniş biçimlerine dil bilimde alt sesbirim (alofon) denir.
Sözlü ağız malzemesinin konuşulduğu anda veya keydedilerek daha sonra yazıya aktarılması, transkripsiyon à yazıya aktarma/geçirme olarak adlandırılır.
Transliterasyon à harf çevrimi, metni, başka bir alfabe ile yazmaktır.
Türk dilinin yazımı için geniş ölçüde kullanılmış olan 5 alfabe vardır.
Köktürk
Uygur (Sogd yazısı)
Arap
Latin
Kiril alfabeleri
Ön ünlü: e, i, ö, ü
Art ünlü: a, ı, o, u
Düz ünlü: a, e, ı, i
Yuvarlak ünlü: o, u, ö, ü
Geniş ünlü: a, e, o, ö
Dar ünlü: ı, i, u, ü
Kısa ünlü: a, e, i
Çift dudak ünsüzleri: b, p, m
Diş/dudak ünsüzleri: f, v
Dil ucu/diş ünsüzleri: d, n, s, t, z
Diş eti/damak ünsüzleri: c, ç, j, ş
Ön damak ünsüzleri: g, k, l, r, y
Art damak ünsüzleri: g, ğ, k, l
Gırtlak ünsüzleri: h
Ötümlü ünsüzler:
B, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
Ötümsüz ünsüzler:
Ç, f, h, k, s, ş, p, t
Akıcı sürekli ünsüzler:
L, m, n, r, y
Sızıcı sürekli ünsüzler:
F, ğ, h, j, s, ş, v, z
Süreksiz ünsüzler (patlayıcı ünsüzler)
B, c, ç, d, g, k, p, t
Türkçe kökenli sözcüklerde, ğ, l, m, n, r, ş, z ünsüzleri söz başlarında bulunmazlar.
(3)
Dil incelemelerinde, parçalanabilen ögelerden ayrı düşünülemeyen vurgu, ezgi, durak, ulama, ton, uzunluk gibi konuşma dilinin vazgeçilmez ögelerini göstermek için prosodi à parçalarüstü sesbirimler gibi terimler kullanılmaktadır.
Abartma sıfatları ile zarfların vurgusu ilk hecededir.
Türkçe kökenli iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir.
Dört heceli yer adlarında vurgu ikinci hecededir.
(Ünite 4)
Ses Dizimi
Enklitikler, ek olmadıkları halde, özellikle ünlü uyumları açısından ek gibi davranan, ama vurgulanmayan dil ögeleridirler.
Önlük uyumu
Açık, Kapı, Kalın
Artlık Uyumu
Eşik, Gölge, Gelin
Sözcükte her seferinde önce gelen sesin niteliği, sonra gelenin niteliğini belirler.
Düzlük – Yuvarlaklık Uyumu
Düzlük – yuvarlaklık uyumu, sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa sonraki hecelerde sadece düz; yuvarlak ünlü varsa sonraki hecelerde dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlülerin bulunması durumudur.
İlk hece Sonraki hece
a, ı a, ı
e, i e, i
o, u a, u
ö, ü e, ü
Ünsüz uyumları
Ötümlülük-ötümsüzlük uyumu, kaynaklarda ünsüz uyumu olarak da geçer.
Ötümlü
Yol-da, söz-cü, öz-ge
Ötümsüz
Ağaç-ta, iş-çi, baş-ka
Heceleme
Heceleme kuralları eklenmeyi de etkiler. İlk hece dışındaki heceler ünlüyle başlayamaz.
f/h/j/l/m/n/p/r/ş/v/z ünsüzleriyle başlayan Türkçe sözcükler ya alıntıdır ya da ilk ünsüzleri başka seslerden gelişmiştir. “j” sesi her pozisyonda sadece yabancı sözcüklerde bulunabilir.
Tükçede söz başında iki ünsüz yan yana bulunamaz.
Türkçe sözcüklerde geniş yuvarlak /o/ ve /ö/ ünlüleri sadece ilk hecede bulunabilir.
(1)
Semboller
A. a, e
I. ı, i
U. u, ü
X. ı,i,u,ü
C. c, ç
D. d, t
K. k, k
G. ğ, g
İyelik 1. Tekil kişi eki, -m’dir.
Ana Tükçe à Türkçenin henüz yazılı eserinin olmadığı dönemi için kullanılır.
Eski Türkçe à 8. Yüzyıldan 11. Yüzyıla kadar olan dönemi kapsar.
Alternasyon işareti (~) eş zamanlı olarak kullanımda olan dil öğelerini göstermek için kullanılır.
Büyük harfler vurguyu belirtir.
Sıfır işareti (Ø) artık kullanılmayan ses ve biçimleri göstermek için kullanılır.
Dil herşeyden önce insana özgüdür.
Seslerden oluşur.
Kafkas dili olan Ubıhçada 81 ünsüz, 3 ünlü; Bougainville adasında konuşulan bir dilde 5 ünlü 6 ünsüz vardır ama bu durum bu iki dil arasında üstünlük kıyası yapmak imkanını vermez bize.
Bir kişi dili tek başına dönüştüremez à dil toplumsal bir olgudur.
Aralarında gösteren->gösterilen ilişkisi bulunan her durum / nesne bir göstergedir.
Fonetik, insan dilindeki tanımlanabilen gerçek sesleri inceler.
Fonoloji, dil bilgisindeki kurallarla ilgilenir. Seslerin bir dilin ses sistemi içindeki işlevlerine odaklanır. Temel sorusu; bir sesin anlam ayırıcı işlevinin olup olmadığıdır. Görevsel ses bilgisi olarak da tanımlanabilir.
Erkek ses tellerinin saniyedeki titreşim sayısı à 65-262
Kadın ses tellerinin saniyedeki titreşim sayısı à 128-523
Dilde anlam ayırıcı en küçük ögeye sesbirim (fonem) denir.
Bir sesin farklı söyleniş biçimlerine dil bilimde alt sesbirim (alofon) denir.
Sözlü ağız malzemesinin konuşulduğu anda veya keydedilerek daha sonra yazıya aktarılması, transkripsiyon à yazıya aktarma/geçirme olarak adlandırılır.
Transliterasyon à harf çevrimi, metni, başka bir alfabe ile yazmaktır.
Türk dilinin yazımı için geniş ölçüde kullanılmış olan 5 alfabe vardır.
Köktürk
Uygur (Sogd yazısı)
Arap
Latin
Kiril alfabeleri
Ön ünlü: e, i, ö, ü
Art ünlü: a, ı, o, u
Düz ünlü: a, e, ı, i
Yuvarlak ünlü: o, u, ö, ü
Geniş ünlü: a, e, o, ö
Dar ünlü: ı, i, u, ü
Kısa ünlü: a, e, i
Çift dudak ünsüzleri: b, p, m
Diş/dudak ünsüzleri: f, v
Dil ucu/diş ünsüzleri: d, n, s, t, z
Diş eti/damak ünsüzleri: c, ç, j, ş
Ön damak ünsüzleri: g, k, l, r, y
Art damak ünsüzleri: g, ğ, k, l
Gırtlak ünsüzleri: h
Ötümlü ünsüzler:
B, c, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y, z
Ötümsüz ünsüzler:
Ç, f, h, k, s, ş, p, t
Akıcı sürekli ünsüzler:
L, m, n, r, y
Sızıcı sürekli ünsüzler:
F, ğ, h, j, s, ş, v, z
Süreksiz ünsüzler (patlayıcı ünsüzler)
B, c, ç, d, g, k, p, t
Türkçe kökenli sözcüklerde, ğ, l, m, n, r, ş, z ünsüzleri söz başlarında bulunmazlar.
(3)
Dil incelemelerinde, parçalanabilen ögelerden ayrı düşünülemeyen vurgu, ezgi, durak, ulama, ton, uzunluk gibi konuşma dilinin vazgeçilmez ögelerini göstermek için prosodi à parçalarüstü sesbirimler gibi terimler kullanılmaktadır.
Abartma sıfatları ile zarfların vurgusu ilk hecededir.
Türkçe kökenli iki heceli yer adlarında vurgu ilk hecededir.
Dört heceli yer adlarında vurgu ikinci hecededir.
(Ünite 4)
Ses Dizimi
Enklitikler, ek olmadıkları halde, özellikle ünlü uyumları açısından ek gibi davranan, ama vurgulanmayan dil ögeleridirler.
Önlük uyumu
Açık, Kapı, Kalın
Artlık Uyumu
Eşik, Gölge, Gelin
Sözcükte her seferinde önce gelen sesin niteliği, sonra gelenin niteliğini belirler.
Düzlük – Yuvarlaklık Uyumu
Düzlük – yuvarlaklık uyumu, sözcüğün ilk hecesinde düz bir ünlü varsa sonraki hecelerde sadece düz; yuvarlak ünlü varsa sonraki hecelerde dar-yuvarlak veya düz-geniş ünlülerin bulunması durumudur.
İlk hece Sonraki hece
a, ı a, ı
e, i e, i
o, u a, u
ö, ü e, ü
Ünsüz uyumları
Ötümlülük-ötümsüzlük uyumu, kaynaklarda ünsüz uyumu olarak da geçer.
Ötümlü
Yol-da, söz-cü, öz-ge
Ötümsüz
Ağaç-ta, iş-çi, baş-ka
Heceleme
Heceleme kuralları eklenmeyi de etkiler. İlk hece dışındaki heceler ünlüyle başlayamaz.
f/h/j/l/m/n/p/r/ş/v/z ünsüzleriyle başlayan Türkçe sözcükler ya alıntıdır ya da ilk ünsüzleri başka seslerden gelişmiştir. “j” sesi her pozisyonda sadece yabancı sözcüklerde bulunabilir.
Tükçede söz başında iki ünsüz yan yana bulunamaz.
Türkçe sözcüklerde geniş yuvarlak /o/ ve /ö/ ünlüleri sadece ilk hecede bulunabilir.