Aöf Orhun Türkçesi 3.Ünite Ders Notları

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Aöf Orhun Türkçesi 3.Ünite Ders Notları



Tarihte ‘Türk’ adının resmi devlet adı olarak ilk defa kullanan Köktürklerdir.
• Köktürkler 540’li yıllarda ortaya çıkmıştır.


• Köktürklerden kalan en eski yazıt Bugut yazıtıdır ve Sogdça yazılmıştır


• Çin kaynaklarına göre Köktürklerin lideri Bumin Kağandır.



Bumin Kağan;
• Köktürklerin bilinen ilk lideridir.


• Siyasi bir güç olarak ortaya çıktıktan hemen sonra Çin ile resmi ilişkilere girer.


• Tölis isyanını bastırarak, en az elli bin kişilik bir kuvvetin kendisine bağlanması sağlar.


• Çin’deki Batı Wei hükümdarının kızıla evlenerek Avarlara karşı Batı Wie ile ittifak kurar.


• Yeni kurulan devletin batı kısmının idaresini, kardeşi İstemi’ye vermiştir.


• Devlet idaresi Doğu ve Batı olmak üzere iki koldan yürütmeye karar vermesi onun benimsediği devlet anlayışını gösterir.


• Köktürkler kuruldukları dönem Avarlara bağlıydı.


• Bumin Kağan 552 yılında Avarlar üzerine baskı yapar ve onları mağlup eder.Bumin Kağanın kazandığı bu zaferden sonra Köktürk kağanlığı tam olarak bağımsızlığına kavuşmuş olur.


• Bumin’in ölümü üzerine yerine sadece birkaç ay hükümdarlık yapan oğlu Kara(Gua-lo) kağan gecer.Kara Kağanın hastalıktan ölmesi üzerine Köktürk tahtına, vasiyet gereği kardeşi Muhan Kağan gecer.


• Bumin Kağanın kardeşi İstemi ise 576 yılına kadar merkeze bağlı olarak yabgu unvanı ile devletin batı kısmını idare eder.Bütün faaliyetlerini doğu adına yapar.Bu durum Türk devletlerinin baştan beri yönetim olarak ikiye bölündüğünü gösterir.


• Merkez Doğu kısmıdır,Batı ya karsı üstünlüğü vardır.Doğu yu Bumin in oğlu Muhan Batı yı Bumin in Kardeşi İstemi yönetir.


• Muhan tahta oturur oturmaz askeri harekete girişir. Önce Avarların son birliklerini yok eder; sonra doğuda Kıtanları yenip Kuzey Kırgızları kendine katarak , Batı da Heftalitleri yenen kişinin aslında Batı sınır bölgesinde sorumlu İştemi olduğunu yazar.


• Heftalit toprakları Köktürkler ve Sasaniler arasında paylaşılır, ancak bu paylaşım Köktürkler için düzenli bir ilişki getiremez çünkü gerek İranlılar gerekse Türkler yıkılan Heftalit toprakları üzerinde hak iddia ederler.Maveraünnehir ve Fergana nın bir kısmı ,Kaşgar , Hoten ve Batı Türkmenistan’ın önemli şehirleri Köktürklere bağlanır.Böylece Heftalitlerin yönetimi altında ipek yolu ve ipek ticaretini ellerinde tutan Sogdlar, İstemi’nin yönetimi altına girer.


• Heftalitleri yıkmak için başlayan Türk-İran dostluğu süreklilik göstermez.İranlılar ipek ticaretinden elde edilecek geliri kendi ellerinde tutmakta kararlıdır.İpek ticareti konusunda Bizans a biri 563. diğeri 568 yılında olmak üzere iki heyet gönderir.568 de heyetin başında bulunan Sogd lideri Maniakh, Bizans la dostluk kurarak Türk Kağanı İstemi ye ipeği doğrudan Bizansa satmayı tavsiye eder.Heyet Bizanslılarca iyi karsılanır.Türk-Bizans ilişkilerinde ticari konular yanında siyasal konularda da yakınlık sağlanmıştır;çünkü Türklerin egemenliğ atlana aldığı Avar ve Heftalitler Bizansın başına dertti ve sonuçta iki devleti yakınlaştıran ortak sebepti.Bizans ile İstemi arasındaki diplomatik ilişki kısa zamanda meyvesini verir ve Bizans ile Sasanı arasında 20 yıl süren savaşlar başlamış olur.


• Muhan Kağan Zamanında yapılan fetihlerle Köktürk Kağanlığının sınırları güneyde Çin Seddin den Kuzeyde Buz denizine doğuda Kore den batıdan Karadenize kadar uzanmıştır,Orta Doğu yu bir uçtan bir uca kadar kaplar.


• Türklerin 1. Kağanlık döneminde yazışma dillerinin olduğunu biliyoruz, ancak bu dilin Türkçe mi yoksa başka bir dil mi olduğu konusunda olan gizemini halen sürdürmektedir.


• Muhan 572 de ölünce kardeşi Taspar ve sonrası dönemine geçilir.Sui hanedanı (581-618) döneminde ve Türklerin güçlü kağanlarının başta bulunmadığı zamanlarda Çin, kişisel çekişmeler ve boylar arası çatışmalarla arapsaçına dönmüş Türk siyasal yaşamında yönlendirici rol üstlenmiştir.


• Doğu Köktürk Kağanlığı 630 yılında kişisel çekişmeler sebebi ile yıkılır ve Kağan Çin e götürülür.659 da Çin tarafından işgal edilmesiyle Batı Köktürk Kağanlığı da tarihe karışır. Yazıtlarda 1. Türk Kağanlığının yıkılıs nedenleri etkileyici bir üslupla anlatılmıştır.


Daha sonrada 50 yıllık süren Çin hakimiyeti başlamıştır.


**Çin egemenliğinde geçen 50 yıllık süre zarfında Çin’in Kuzey sınırlarına yerleşmiş olan Türkler ,tamamen örgütsüz değillerdir.



2.KÖKTÜRK KAĞANLIĞI
**Doğu Türklerinin 679 yılından beri sürdürdükleri bağımsızlık mücadelesi başarı ile sonuçlanır. Çin’e karşı yapılan başarılı savaşlar sonucunda Kutluk Kağan 682’de 2. Köktürk Kağanlığını kurar ve diğer Türk boyları da böylelikle bağımsızlığına kavuşmuş olur.Bundan dolayı Kutluk Kağan’a ‘halkı derleyip toplayan’ anlamına gelen ‘ilteriş’ unvanı verilir.


** İlteriş, yazıtlarda söylendiği gibi ilk önce on yedi, sonra yetmiş, en sonda yedi yüz kişilik kuvvetle, devletsiz ve kağansız kalmış, köle ve cariye olmuş, töresini kaybetmiş halkı, atalarının törence yeniden düzene sokup örgütlemiştir. İlteriş akıllıca politikalar yürüterek Çin’de hapiste bulunan Tonyukuk’u kurtarıp yanına almıştır.


**Zeki ve plancı bir kişiliğe sahip Tonyukuk göreve gelir gelmez baş kaldıran Oğuzlarla mücadele girişir; bunda da başarılı olur. Ağır yenilgilere uğrayan Oğuzlar gelip İlteriş Kağana tabi olurlar.Bu zafer haberi duyulur duyulmaz, Türklere her tarafta kayıtsız şartsız tabi olmak isteyen birçok diğer Türk boylarıda gelirler.


** Tutsak edilen Türkleri kurtarmaya çalışan İlteriş, Çinlilerle on yedi kez, Kıtanlarla yedi kez, Oğuzlarla beş kez savaşmış, Türkişlerle yaptığı savaşta 691 yılında ölmüştür. İlterişin ölümünden sonra oğulları Bilge Kağan ve köl Tiğin yaşları küçük olduğu için, yerine kardeşi Kapgan(692-716) geçer. Kaphan zamanında devlet daha da güçlenmiş, çağının en büyük kuvveti haline gelmiş, bütün Türk boyları onun idaresine geçmiş ve Çin ile iyi ilişkiler kurulmuştur. Kapkan Kağan’ı istemeyen Çin idaresi onu Bayırkulları reisine öldürtür. Kağan’ın yerine vasiyeti üzerine oğlu geçerse de İlterşin’in oğlu Köl Tiğin bu durumu kabul etmeyip ağabeyi Bilge Kağan’ı (716-734) tahta oturtur. İlterişin iki oğlu idareyş ele geçirince Kapgan’ın oğlunu ve kardeşlerini öldürtür.


**Bilge Kağan ve Köl Tigin döneminde, tecrübeli devlet adamı Tonyukuk’un tavsiyeliri üzerine Çin ile iyi ilişkiler kurulur.Orhun yazıtlarında anlatılan parlak dönem fazla sürmez.731 yılının ilkbaharında Köl Tiğin vefat eder ve yapılan pek çok savaşta ordunun kumandasında büyük yararlılıklar gösteren Köl Tigin’in vefatıyla Bilge Kağan yalnız kalır.


**Kağanlığın yıkılmasına yol açan en önemli etken, devletin başta gelen unsurları olan Basmıl, Karluk ve Uygurlar arasında iktidar çekişmesi olmuştur.İç çatışmalar Köktürk Kağanlığının yıkılmasına neden olduğunda , 2.Kağanlık görkeminin doruğunda idi. Bilge Kağan, vezirlerinden Mey-lo-çue tarafından zehirlenmiş ve 734 yılında ölmüştür. İktidar çekişmesini sonuda Uygurlar Kazanır ve 745’te Uygur devleti kurulur.
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst