Aöf Orhun Türkçesi 7.Ünite Ders Notları

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Aöf Orhun Türkçesi 7.Ünite Ders Notları



Fiil Çekim Ekleri


1.Zaman ve Kip Çekimlerinde Kullanılan Kişi Ekleri
Tekil
1. kişi: men
2. kişi sen
3. kişi: eksiz/ eksiz+ ol
Çoğul
1. kişi: biz
2. kişi: siz
3. kişi:eksiz


Kişi zamirleri kullanılarak çekimlenen fiil zaman ve kipleri şunlardır:
- Geniş ve Şimdiki zaman
- Mış ekli geçmiş zaman
- Daçı ekli gelecek zaman
- Çı ekli gelecek zaman


İyelik Eklerine Benzer Kişi Eklerini Geldiği Fiil Çekimleri
Tekil
1. kişi: +m
2. kişi: +n/+g
3. kişi: eksiz
çoğul
1. kişi: +mız
2. kişi: +nız/+ gız
3. eksiz


Bu yapıyla kullanılan zaman ve kipleri şunlardır:
- dı ekli geçmiş zaman
- sık ekli gelecek zaman


Emir Kipi:Her kişi için farklı eklerin kullanıldığı fiil çekimi sadece emir kipinde görülür.
Tekil
1. Kişi: -(A)ylın
2. Kişi: eksiz/ -gıl
3. Kişi: -zu(n)/- çun
Çoğul
1. Kişi: -(A)lım
2. kişi: -(I)n/ eksiz/- gıl
3. kişi: -zu(n)/ -Çun
2. Zaman ve Kip Zamirleri:


Geniş Zaman ve Şimdiki zaman: –(X)r
Zamir kökenli kişi ekleri ile çekimlenir. Hem geniş zamanı hem de şimdiki zamanı ifade edebilir.
1. tekil kişi: -(X)r men: bar-ır men ‘ gidiyorum’
2. tekil kişi: -(X)r sen
3. tekil kişi: -(X)r/ : sebin-ür ‘sevinir’
1. Çoğul kişi: -(X)r/ biz : tez-er biz ‘ kaçıyoruz’
2. çoğul kişi: -(X)r/ siz: bil-ir siz’ bilirsiniz’
3. çoğul kişi: -(X)r/


Geniş Zamanın olumsuzu –maz eki ile yapılır.
2. tekil kişi için:
geniş zamanın olumsuzu dışında diğer zaman çekimlerinin olumsuzu fiil kök ve gövdelerine –ma eki getirilerek yapılır.

Geçmiş Zaman: -dı/ -mış

-dı ekli geçmiş zaman
İyelik kökenli eklerle çekimlenir. Bu çekimde /l/, /n/, /r/ ünsüzleri ile sonlanan fiillerde ek başı ünsüzü /t/ olur:
1.tekil kişi: -dXm : ötündüm ‘arz ettim’
2. tekil kişi: -dXn/ -dXg: öltüg ‘öldün’
3. tekil kişi: -dı : yok bol-tı ‘yok oldu’
1. Çoğul kişi –dXmXz: aç-dımız ‘açtık’
2. çoğul kişi: -dXnXz / -dXgXz : bardınız ‘gittiniz’
3. çoğul kişi: -dı : türk bodun öl-ti ‘Türk milleti öldü’

-mış ekli geçmiş zaman:

Bu geçmiş zaman, anlatanın görmediği eylemler için kullanılır.Orhun Türkçesinde öznenin 3. kişi olduğ örnekler vardır.
= kişi oglı kop ölgeli törü-miş’ insanoğlu hep ölümlü yaratılmış’
Bu zamanın olumsuzu –ma-mış şeklinde değil de –maduk şeklinde çekimlenmektedir.


Gelecek Zaman Çekimleri
-daçı ekli gelecek zaman: Zamir kökenli kişi ekleri ile çekimlenir.
1. tekil kişi: -daçı men
2. tekil kişi: -daçı sen : öl- teçi sen ‘ öleceksin’
3. tekil kişi :-daçı : te-deçi ‘diyecek’
1. çoğul kişi: -daçı biz : kal-taçı biz ‘kalacağız’
2. çoğul kişi: -daçı siz : yanıl-taçı siz ‘yanılacaksınız’
3. çoğul kişi: -daçı
-sık ekli gelecek zaman:
Gelecekte mutlak olarak yapılacak veya olacak eylemlerle kullanılır. İyelik kökenli kişi ekleri ile çekimlenir.
= türük bodun öl-sik-ig’ Türk halkı öleceksin’
-çı ekli gelecek zaman:
Daha çok olumsuz eylem gövdelerine ulanan bu eke Köktürk harfli metinlerde seyrek rastlanır. Zamir kökenli kişi ekleri ile çekimlenir.
= teg-me-çi men ‘ hücum etmeyeceğim’


Emir Kipi Çekimi:
Tekil
1. kişi: - (A)yın : tüş-eyin ‘ineyim’
2. kişi: eksiz/ -gıl : eşid’işit’ < görüldüğü gibi ek almamış bu örnek>, ur-gıl’vur, savaş’
3. kişi: -zu(n) /- çun : bar-zun ‘gitsin’
Çoğul
1. kişi: - (A)lım: yorı-lım ‘yürüyelim’
2. kişi: -(I)n/ eksiz : bil-in ‘bilin. Öğrenin’
3. kişi: -zu(n)/- çun



Fiillerin birleşik çekimleri


Sürekli geçmiş zaman:
1. –(X)r/ -ar er-ti (geniş zamanın hikayesi)
Geniş-şimdiki zaman ekleri ve er- yardımcı fiili üzerine belirli geçmiş zaman eki – dı getirilerek yapılır.
Sürekli geçmiş zamanın olumsuzu –maz sıfat-fiili ve er- yardımcı fiili üzerine belirli geçmiş zaman eki –dı getirilerek yapılır.
2 . –(X) / - Ar ermiş (geniş zamanın rivayeti)
Geniş şimdiki zaman eylem sıfatları ve er- yardımcı fiili üzerine, belirsiz geçmiş zaman eki – mış getirilerek yapılır.Bu çekimin olumsuzu da –maz eki ile yapılır.


Uzak Geçmiş Zaman:
-mış ekli anlatılan geçmiş zaman eki üzerine er- yardımcı fiili getirilerek yapılır.
1. –mış erti (belirsiz geçmiş zamanın hikayesi)
2. –mış ermiş ( belirsiz geçmiş zamanın rivayeti)
Gerçekleşmeyen Gelecek Zaman:
-taçı ekli gelecek zaman eylem sıfatı üzerine er- yardımcı fiilinin belirli geçmiş zaman eki getirilerek (gelecek zamanın hikayesi) yapılır:


Sıfat Fiiller

Sıfat-fiiller fiilin sıfat şekilleridir,isim gibi çekime girerler.Ayrıca fiilin belirttiği eylemi yapanı da ifade ederler.
1. –(X)r/ -ar: geniş zaman fiil eki ‘yapar eder’ anlamı katar.
2. –maz sıfat fiil eki geniş zaman sıfat fiili ekinin olumsuzudur.
3. –(X)gma : ulandığı eyleme ‘yapan, eden’ anlamı katar.
4. –(I)gıl: eylemi yapanı ifade eder.
5. –duk geçmiş zaman eylem sıfatı yapar.Ayrıca ulandığı sözcük , cümle içerisinde eylem adı adı olarak görev görür.
6. –mış geçmiş zaman eylem sıfatı ve aynı zamanda eylem adı yapar.
7. –taçı gelecek zaman sıfat-fiil eki, eylem sıfatı yapar ve eylemi yapanı gösterir.
8. –sık gelecek zaman sıfat-fiil ekidir.
9. –gu eylem adları yapar.
10. –guçı: -gu eylem adı yapan ek ile –çı ekinden türemiştir.


Zarf-Fiiller
1. –a, -ı ve –(y)u ekli fiil zarfları, asıl fiil ile aynı zamanda meydana gelen bir eylemi anlatır.bu zarf-fiil eki birleşik fiillerde tasviri fiili asıl fiillere bağlar.Bugün olduğu gibi Orh. Türkçesinde de en işlek zarf fiil ekidir.
2. –(X)p asıl eylemden önce işlenmiş bir eylemi gösterir. Bugünkü Türkçede de sıkça kullanılan –p ekinin ünlü ile sonlanan fiillere ulanışında fark vardır: Orh. Türkçesinde fiil kök veya gövdesi üzerine doğrudan –p olarak gelirken, Türkiye Türkçesinde araya /y/ kaynaştırma ünsüzü girer.
3. –(X)pan: -(X)p ekinin genişletilmiş şeklidir.
4. –(X) yın: diğer fiil zarflarına göre daha az geçer.Bu zarf-fiil eki asıl eylem ile aynı zamanda meydana geleneylemi gösterir.
5. –gall : asıl eylemin başlangıcını ve eylemin amacını ifade eder.Günümüz Türkçesinde –all iki, bu ekten gelişmiştir.
6. –sar: asıl fiilin hangi sartlar altında gerçekleştiğini ve eylemin hangi durum ve zamanda işlendiğini gösterir.Aynı zamanda şart kipinin ekidir.Köktürk harfli metinlerde kişi ekli biçimleri kullanılmaz.
7. –gınça:Bugünkü Türkçede –(y)ıncaya kadar ekinin görevini üstlenmiştir yani asıl eylemin gerçekleşmesi için geçecek zaman sınırını belirtir.
8. –ça : asıl eylemden önce işlenen bir eylemi belirtirç
9. -matı(n):bugünkü –madan yapılı olumsuz eylem zarfları yapar.
10. erkli’iken’ zarfı, -(X)r/ -ar ekli geniş-şimdiki zman eylem adlarından sonra gelerek zarf grubu öylece oluşur.


Birleşik Fiiller
1. İsim ya da Sıfat+ Yardımcı Fiil
Bu tür birleşik fiiller, isim yada sıfattan sonra bol- ya da kıl-/ kış yardımcı fiillerinden oluşur.
2. Asıl Fiil+Zarf Fiil Eki+Tasviri Fiil
Asıl fiil üzerine ulanan –A/ -U/-I zarf fiil ekinden sonra ber-, bar-,kel-,kal-, elt-, ıd-, kör-, ve u- tasviri fiilleri getirilerek yapılır. Tasviri eylemlarin her birinin ayrı işlev, vardır.
Ber-, bir- tasviri fiili, bugün Türkiye Türkçesinde olduğu gibi tezlik değil, kesinlik anlamı katar.
Bar- :asıl eylemin tamamlandığını gösterir.
Kel-kal: asıl eylemin sürüp gittiğini anlatır.
Elt-,ıd: asıl eylemin kolayca gerçekleştiğini anlatır.
Kör-: asıl fiilin gercekleşmesine çaba göstermeyi anlatır.
u- :bir işi yapabilme, bir işe gücü yetme, muktedir olmayı anlatır.



 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst