Aöf Çağdaş Türk Yazı Dilleri 1 Dersi 3.Ünite Notları

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Aöf Çağdaş Türk Yazı Dilleri 1 Dersi 3.Ünite Notları



Azerbeycanın günümüz türkçesinde anlam karşılıgı nedir
Ateş ülkesi

Azerbeycan türkçesi 13 yy kadar tek bir yazı dili kullanmışlardır.

15 yy hem türk hem azerbaycan sahasının ortak ürünleri olan eserler yazanlar
Dede korkut
Kadı burhanettin divanı
Hasanoğlu’nun şiirleri
Ahmet harami destanı
Hatai
Nesimi
Fuzuli

Azerbeycan türk şiirinde şiirin geçmişi ile bu günü arasında ki köprüyü temsil eden şairler
Hüseyin cavif
Samed vurgın
Resul rıza
Mikail müşfik
Süleyman rüstem
Mehmed rehim
Ehmet cemil
Osman sarıveli
Şairleri arasıda bir de ahmet cevad vardır.

Azerbaycan edebi dilinin agızlarını dört grup etrafında toplamaktadır. Bu gruplar şunlardır
Doğu grubu agızları
Batı grubu agızları
Kuzey grubu agızlar
Güney grubu agızlar : bu gruba nahçivan, ordubad, tebriz ve yerevan agızları dahildir

Azerbeycan turkcesinin en onemli destanlari
Varka ve gulsah
Asik garip
Kerem ile asli
Abbas ve gulgez

Turk molieri diye bilinen unlu azerbeycan yazi dilinin kurucusu kimdir.
Mirza fethali ahundzade


Müsiki dalının en büyük ismi
Üzeyir hacı beyli

Azerbaycan modern edebiiyatın kurucuları arasında şiir dalında
Kasım beg zakir
Kutsi
Bazıh
Hurşid banu (natevan)
Seyyid azim şirvani
Hikaye ve roman alanında
İsmail beg
Kutkaşınlı
Sultan mecid ganizade
Tiyatro alanında ise
Mirza fethali ahundzade


Azerbeycan turkcesinde 9 unlu 23 unsuz vardir.

Kapali é kelimelerin yalnizca ilk hecesinde gosterilir év ,yérde

Buyuk unlu uyumu : kalinlik-incelik niteligin diger hecelerde devam etmesi
Kucuk unlu uyumu : duz ve yuvarlak olusuna gore

- ünsüzler içinde sadece x-g harfi türkiye türkçesinden farklıdır.X unlusu girtlaktan cikan h sesidir.
- Turkiye turkcesinde ince unlulerin yaninda kullanilan ğ sesi ise azerbeycan da daima y harfidir
- Kalin unlulerin yaninda ğ sesi yine ğ dir
- kelime basinda butun kali k sesi g olur gardaş
- birden fazla heceli kelimelerin sonundaki butun kalin k sesleri de g olur torpag
-t.turkcesinde d,t ile baslayan ekler azerb turkcesinde sadece d ile baslar yokdur
-kelimelerin basindaki y sesi azerbeycanda bulunmaz ynden sonraki ı,bise daha cok İ ye doner
İldırım:yıldırım
-turkce kelimelerin sonundaki agi sesi azerbeycanda ov biciminde yazilir.
Bülöv -bilegi, buzov- buzagi



Cekim ekleri
Isim cekim ekleri
1) Cokluk ekleri : lar

2) Iyelik ekleri
1 t ım ç ımiz
2 t ın ç ıniz
3 t Sı,I ç lari,sı,I

3) hal ekleri

a) yalın hali : Azerbeycan türkçesinde yalın hali eksizdir. Gedim (eski) , dövr (devir)
b) ilgi hali : ünsüzlerden sonra In ve Un ünlülerden sonra ise nIn ve nUn dır.
c) Yükleme hali : I ve nI dır. Almayı (almanı), atanı ( babayı ), elini ( ali’yi)
d) Yönelme hali : ünsüzlerden sonra A dır Ünlülerden önce ise (y)A dır maşına(arabaya), sehneye(sahneye ) ataya ( babaya)
e) Bulunma hali : dA ekidır bakıda ( baküde ), kendde ( kentte)
f) Ayrılma hali : dAn ekidir. Şerden(şiirden) fındıgdan ( fındıktan)
g) Vasıta hali : (y)la ekidir. Gücle ( güçlükle) uşaglarla(çocuklarla)
h) Eşitlik eki : cA ekidir. Dilince ( dilin gibi ), mence (benim gibi ) tekce ( yalnız)

4) Aitlik eki : ki ekidir. Büyük ünlü uyumuna uymayan eklerdendir. Hesendeki(hasandaki)

5) Soru eki: mI ve mU ekidir. Geleremmi (gelir miyim) geliremmi ( geliyor muyum)


Fiil cekim ekleri
1) Sahis ekleri
Am ıx,ik,ux,ük
San sınız,sız
Ø lAr
Iyelik kokenli sahis ekleri
M x,k
N nız,uz,üz,z
Ø lAr
Emir sahis ekleri
Im Ag
_ ın
Sın sınlar


2) zaman ve şekil ekleri
A ) bildirme kipleri
1) Öğrenilen geçmiş zaman : mIş ve mUş ekidir.
Almışam ( almışım )
Olumsuz şekli : Ib ve Ub ekidir. Gelmeyibsen ( gelmemişsin ) gelmeyib ( gelmemiş)
2) Görülen ( bilinen) gelmiş zaman eki : dI eki ile yapılır. Bildim , oturdum.
Olumsuz şekli : bilmedim, bilmedin, oturmadıg

3) Şimdiki zaman : r ve Ir ekidir. Ünlüyle biten fiilerden sonra araya y ünsüzü gelir.
Alıram ( alıyorum) görürem ( görüyorum)
Olumsuz şekli magda ve mekde eki ile yapılır : gelmemekdeyem( gelmemekdeyim)

4) Geniş zaman : Ar eki ile yapılır. İşleyerem ( çalışıyorum) oxuyuram ( okurum)
Olumsuz şekli : mA eki ile yapılır. Almarıg ( almalıyız) işlemerem( çalışmam)

5) Gelecek zaman eki acag/ eceg ekidir. 1 şahıslarda ince ünlülerden sonra ek geldiğinde ekin sonundaki g: y’ye kalın sıradan ünllülerden sonra ise g sesi ğ’ye dönüşür.
Geleceyem ( geleceğim), yazacağam ( yazacağım)
Olumsuz şekli : gelmeyeceyem ( gelmeyeceğim)

B) tasarlama kipleri
1) şart kipi : sA eki ile yapılır . gelsem
Olumsuz şekli : gelmesem




2) gereklilik kipi : mall eki ile yapılır. Yazmalıyam ( yazmalıyım)
Olumsuzu : yazmamalıyam ( yazmamalıyım) ayrıca deyil eki ile de yapılır yazmalı deyilsen
İkincisi ise AsI ekiyle yapılmaktadır. Azerbaycanda buna fiilin lazım forması denir.
Alasıyam ( almam lazım ) gelesiyem ( gelmem lazım )
Ününcüsü gerek kelimesi ve A isetek ekiyle yapılır.
Gerek geleyim ( gelmeliyim) , gerek oxuyam ( okumalıyam)

3) Emir kipi : emir kipinde her şahsın ayrı bir eki vardır. Çekimi şöyledir.
Alım vurum
Al vur
Alsın vursun
Alag vurag
Alın vurun
Alsınlar vursunlar
Olumsuz şekli : almayım, alma, vurmasın, vurmayag

4)istek kipi : eki A ‘dır. Ünlüyle biten fiilerden sorna araya y girer
Gelem yazam işleyem yazasan gelesen


Simdiki zamanin rivayeti
R,ır ve mekde/magda

Yapım ekleri
1) İsimden isim yapan ekler
Çıg/cik/cug/cük küçültme
Cıgaz/cugaz/ciyez/cüyez küçültme
Cll/cUl düşkünlük,baglılık benzerlik
çA küçültme işlevi bulunan farsça kökenli ektir.
çI/çU meslek ve uğraş isimleri
dar farsça kökenlidir meslek adı yapar.
Daş ortaklık beraberlik
Gil akrabalık,topluluk birlik
(I)mtll/ (U)mtUl renk adaları yapar gırmızımtıl : kırmızımsı
(I)msov renk adlarına gelerek benzerlik gibi yakınlık bildirir.
(I)mtrag-(U)mtrag renk adlarına gelir ağımtrag: beyazımsı
Lag/ leg daha çok yer isimleri yapar yaylag : yayla
II / IU işlek eklerdendir. Bir yere bağlı olma işlevi katar
Lıg/lig/lug/lük meslek yer topluluk
Rag/rek kuvvetlendirme açıgrag : biraz açık , açık
sIz/sUz yokluk bildiren sıfatlar türetir. Günahsız meyvesiz
(I)stan/ (U)stan farsça bir ektir ülke ve yer bildiren ekler yapar

2) İsimden fill yapan ekler
A (a)l Ar I/U IA Ian (+la/+n) laş(+la/+ş)

3) Fiilden fiil yapan ekler
(a)g/(e)k AgAn cA
cag/cek gAn
gIn/gUn/ kIn/kUn gI/gU/ki I/U
(y)IcI/(y)UcU ıg(ik,ug,ük) (I)n/(U)n
(I)ntI/(U)ntU mA tI/tU

4) Fiilden fiil yapan ekler
AIA Ar dIr/dUr
gIz/gUz:xIz (I)I/(U)I (I)n/(U)n
Ir/Ur Ez/Uz (I)ş/(U)ş
(I)t/(U)t

Sifat fiil
An-acag, ecek, ası, dik,dük,dıg,dug, mall, mış, muş, ar, mAz

Zarf fiil
A,anda, ar,maz, (y)arak, ken, digca, dikda, (y)ıb,(y)ınca, cag, cek, madAn

Hareket adlar isim filler
Iş,mag,mek,mA,uş

Zamirler
Men biz
Sen siz
O onlar

Dönüşlülük zamiri
Dönüşlülük zamiri “öz”dür. Özüm,özün, özü, özümüz, özünüz, özleri
Hemin: bu
Hemen : o
Bêle : böyle
Êle : öyle

Belirsizlik zamiri
Hamı : hepsi
Bezi : bazı
Bezisi : bazısı
Here : herkes
Hêç biri : hiçbiri
Hêç bir : hiçbir
Hêç kim : hiçkimse
Hêç kes : hiç kimse
Hêç ne : hiçbir şey
Her hansı : herhangi


Soru zamiri
Nêçe : kaç
Kim, ne, hara : nere
Hansı : hangi
Nêce : ne kadar


Sıfatlar
1) Niteleme sıfatları
Yaxşı adam : iyi adam
Köhne divar : eski duvar
Gısa agaç : kısa ağaç
Gara gış : kara kış
Yaşıl çemen : yeşil çimen
Sarı paltar : sarı elbise
Kesgin söz, göz deniz : mavi deniz
Böyük gardaş : büyük kardeş
Ağ kağız : beyaz kağıt

2) Belirtme sıfatları : dört gruba ayrılır.
a) İşret sıfatları :
hemin : o
hemen : o
b) Asıl sayı sıfatları
Üç dörd sekkiz nefer( sekiz kişi) dörd gaşıg derman( dört kaşık ilaç)- dogguz,milyard,yüz
c) Sıra sayılar:
(I)ncI ve Uncu eki getirilerek yapılır.
Ellinci iller (ellinci yıllar), yüzüncü il ( yüzüncü yıl)
d) Kesir sayılar :
Dördde birin
e) Üleştirme sıfatları : Ar ve şAr eki getirilerek yapılır. Üçşer, ikişer

3) Belirsizlik sıfatları
Çox : çok
Xeyli : hayli
Bir çox : bir çok
Bir nêçe : biraz, birkaç
Gir geder : biraz, bir miktar
Bezi: bazı
Bir hamı : hepsi bütün
Başga : başka

4) Soru sıfatları
Nêçe : kaç , ne kadar
Hansı : hangi


Zarflar
a) Zaman zarfı
Gêç : geç
Têz : tez
Têzden : erkenden
Dünen : dün
İndi : şimdi
Seher : sabah
Günorta : öğleyin
Bir vaxt : bir vakit
Axırda : sonunda
Axşam : akşam
Hele : hâlâ
Bildir : bıldır geçen sene
Bayag : demin
Bayagdan : deminden
Hemişe : her zaman, daima
Öten il : geçen yıl
Axşamçagı : akşam üzeri
Gabagcadan : önceden , evvelce
Gabaglar : önceleri

b) Yer yön zarflar
Yuxarı : yukarı
Yaxın : yakın
İreli : ileri
Ora-bura : orası burası

c) Nitelik durum zarfları
Sakitce : sakince
Têz : tez
Berk : pek ,çok
Yêyin : çabuk hızlı
Asta : sakin
Sevincek : sevine , sevine
Dostyana : dostana
Çepeki : eğri
Astadan : yavaşça
Telesik : aceleyle
Sakit : sakin
Ahestece : yavaşça
Celd : çabuk
Çiyin-çiyine: yan yana , hep beraber
Orgun-orguna : gizli gizli
Serrast : düzgün doğru
Üzbeüz : yüz yüze
Düz : doğru
d) Miktar zarfları
daha çox : daha çok
xeyli : hayli
bir xeyli : bir hayli
bir geder : biraz
bir tike : bir parça
hedden artıg : haddinden fazla

e) Soru zarfları
haçan : ne zaman
ne üçün : neden ötrü
nece : nasıl
ne sayag: nasıl, ne şekilde.
Ne teher : nasıl
Ne cür : ne tür
Ne geder : ne kadar
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst