Aöf Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları Dersi 6.Ünite Ders Notları

tremendous

Forum Yöneticisi
Katılım
11 Ara 2012
Mesajlar
1,781
Tepkime puanı
8
Puanları
0
Bölüm:
MEZUN
Şehir:
İstanbul
Aöf Türk Edebiyatının Mitolojik Kaynakları Dersi 6.Ünite Ders Notları


İranlı şair Firdevsi’nin 10.yy. sonlarında yazmış olduğu,İran’ın mitolojik tarihini de anlatan 60.000 beyitlik büyük mesnevisi Şehname’dir.
A.H.Tanpınar’a göre Divan şiiri mitolojisini ‘’doğrudan doğruya Şehname’den ,Büyük Masallardan vr Arap kltüründen almıştır.
Ali Nihat Tarlan’a göre Divan şiirinde çok kullanılan ,İran mitolojik kahramanı Cem’in İran’a değil,Hint’e ait olduğunu söylemekte ve bununla ilgili önemli değerlendirmelerde bulunmaktadır.
Ahmet Talat Oray’a göre Türk şairleri şiilerinde İran esatiri kahramanlarını kullanmışlardı.Fakat şairlerimiz Türk kahramanlarını ‘’kimisi hunhar ,kimisi ayyaş İran hükümdarlarına’’ benzetmekten imtina etmemişlerdi.Halbuki bu memduhu övmek değil, aksine memduha(övdüğü kişiye) hakaret etmekti.

Divan şairleri Şehname’yi esas kaynak olarak kullansalar da bazı atıflar Şehname’de bulunmamaktadır.Örneğin Cem’in şarabı bulması hikayesi Şehname’de yoktur.Cam-ı Cihan Nüma klasik şiirimizde her zaman Cem’e ait olarak gösterilir,oysa Şehname’de Keyhüsrev’e ait olarak anlatılır.
Divan şairlerinin Şehname’den başka başvurdukları kaynak olarak Taberi Tarihi(Tarih-i Taberi)gelmektir.Taberi,Şehname’de anlatılan hikayelerin çoğunu anlatmakta fakat bazı yerlede farklılıklar görülmektedir.

Divan şiirinde padişahlar meşhur oldukları sıfatlarla anılırdı. Kanuni’yle kıyaslanan hükümdarlar Cemşid,Dara,İskender,Hüsrev,Keyhüsrev.
Şehname’nin yarısından fazlası İran ve Turan savaşlarına ayrılmıştır.Bu iki millet arasındaki o büyük rekabet Şehname’nin her satırında hissedilir.
Divan şairleri şiirlerinde dünyanın geçiciliğini,hayatın nihayetini,büyük hükümdarların bile ölüp gittiğini ve böylesi bir dünyanın hiçbir şeyine aldanmamak gerektiğini vurgulamışlardır.
Şairler kendilerini mitolojik şahıslarla kıyaslamışlardır.
İran’ın efsanevi hükümdarları nadir de olsa bazı şairler tarafından savaş meydanının yenilmez kahramanı olarak değil de aşk meydanında büyük savaşlar veren aşığın bir simgesi olarak kullanmışlardır.

Önemli Mitolojik Kişiler

BİJEN:

-Şehname’de maceraları anlatılan büyük kahramanlardan Giv’in oğlu Rüstem’in torunudur.
-Bir kahramanlık sembolüdür ve daha ziyade Efrasiyab tarafından içine atıldığı kuyuyla birlikte anılır.
-Şiirde sevgilinin çene çukuru Çah-ı Bijen olarak anılır.
-Zaman zaman bu kuyu Harut ve Marut’un aqtıldığı kuyu ile karıştırılmıştır.

CEMŞİD:

-İran’ın mitolojik şahlarındandır.
-Bir rivayete göre şarabın mucididir ancak Şehname’de böyle bir bilgi yoktur.
-Cam-Cihan Nüma’nın Cemşid’e ait olduğu söylenmektedir.Ancak Şehname’de bu sihirli aletin Keyhüsrev’e ait olduğu anlatılır.Bu sihirli alet ile bakıldığında dünyanın dört bir tarafı görülebilirdi.
-Cemşid’in asıl adı Cem’dir.Kelime sonundaki –şid ,ışıklı ve parlak anlamına gelir.
-Cem kelimesi Hüdhüd,Asaf ,Mur kelimeleriyle beraber kullanıldığında Hz.Süleyman kastedilmiş olurdu.

DAHHAK:

-Cemşid’i öldürerek saltanata oturan efsanevi İran hükümdarıdır.
-Dahhak,Gave adlı bir demircinin başını çektiği bir isyanda tahttan indirilmiştir.
-Klasik edebiyatımızda büyük bir hükümdar olması,zalimliği,Feridun tarafından yok edilmesi ve özellikle de omuzlarındaki iki yılan sebebiyle zikredilmiştir.
-Şiirde sevgilinin omzuna dökülen saçları Dahhak’ın iki omuzundaki yılana benzetilmiştir.

DARA:

-Şehname’nin ünlü şahlarındandır.
-Rivayetlere göre,İskender ile yapmış olduğu bir savaşta İskender tarafından öldürülmüştür.
-Büyük bir saltanat ve gösterişe malik olması,İskender’le olan efsanevi savaşları,taç ve tahtıyla dillere destan olmuş bir hükmdardır.
-Klasik edebiyatımızda bir ululuk,azamet ve şa’şaa sembolüdür.

EFRASİYAB:

-Şehname’de geçen olağanüstü kahramanlardan biridir.
-Efrasiyab adı DLT’de de geçer.Kaşgarlı Mahmut’a göre asıl adı Tonga Alp Er(Alp Er Tunga)dır.
-Kahramanlık,hükümdarlık ve saltanat sembolüdür.
*Biz her ne kadar Efrasiyab için Turan hükümdarı diyorsak da Firdevsi,Turanlıların ayrı bir ırk olarak kabul etmez.Ona göre Turanlılar efsanevi İran şahı Feridun’un oğlu Tur’un soyundan gelir.

FERİDUN:

-Bütün Şehname boyunca en çok ismi geçen padişahlardan birisi ve hatta en önemlisidir denilebilir.
-Dünyayı üç oğluna paylaştırmıştır.
-Avesta’da Thraetaonos(Fırdusis) ,Thaetaone(Fretun) adlarıyla ‘’ele geçirmeye çalışan’’ üç başlı ejderha Dahhak’ı öldüren kahraman olarak geçer.
-Edebiyatımızda adalet,iyilik ve uzun ömürlülüğüyle anılır.

HIZIR:

-Rivayete göre ab-ı hayatı içerek ölümsüzlük sırrına erişen peygamber veya veli olduğu tartışmalı olan kutsal kişi.
-Hz.Musa ile olan yolculuğu,bu yolculuk akabinde ayrılışları,İskender’le olan ab-ı hayatı bulma maceraları,ab-ı hayatı İskender’in içememesi fakat Hızır’ın içmesi ,Hızır kelimesinin ,’’yeşil’’ anlamına gelmesi,kıyamete kadar yaşayacak olması,denizde darda kalanlara yardım ettiği yardım ettiği inancı vesilesiyle Divan şiirine konu olmuştur.
-Hızır kelimesi en çok sevgilinin dudakları,ağzı,hatları,ayva tüyleri için kullanılan bir benzetme unsuru olmuştur.

HÜSREV:

-Hüsrev u Şirin mesnevisinin erkek kahramanıdır.
-Divan edebiyatına Şirin’e karşı duyduğu dillere destan olan aşkı ile konu olmuştur.
-Hüsrev ile ilgili efsanelerden birisi de onun yaptırmış olduğu sarayla ilgilidir.Yine Hüsrev’in sahip olduğu hazineler dillere destan olmuştur.
-Hüsrev u Şirin bizde Ferhad ile Şirin olarak bilinmektedir.

İSKENDER:

-Kuran’da kıssada anlatılan Zü’l-Karneyn,Yunan(Makedon) kralı Büyük İskender ve ab-ı hayatı arayasn İskender şeklinde üç farklı kimlikle karşımıza çıkar.
-Hızır ile ab-ı hayatı aramaya gittikleri,buldukları ve Hızır’ın suyla birlikte kayıplara karışması,İskender’in duyduğu üzüntü sonrası öldüğü anlatılır.
-Mısır’ın fethettikten sonra İskenderiye limanına büyük bir ayna yaptırmıştı.Bu aynadan bakıldığında çok uzak mesafeler görülürmüş.Buna Ayine-i İskender demişlerdir.
-Büyük bie cihangir,yenilmez bir kahraman,dünyayı dolaşan bir hükümdar olması,Hızır ile ab-ı hayatı araması fakat bulamadan geri dönmesi,denizin üzerine çok büyük bir ayna yaptırması,Yecüc ve Mecüc kavminin zulümlerini engellemek için bir set inşa etmesi,Dara ile yıllarca süren savaşları vs. özellikleriyle şairlerin adından bahsettikleri en önemli şahışlarından birisi olmuştur.
-Divan şiirinde ‘’sedd-i iskender’’ sevgilinin ayva tüylerine benzetilmektedir.

KAHRAMAN:

-Divan şiirinde bir kahramanlık ve yiğitlik sembolüdür.
-Kahraman-ı Katil adıyla da biilinir.
-Sevgilinin gözleri Kahraman olarak nitelendirilmiştir.

KEYHÜSREV:

-Keykavus’tan sonra İran tahtına geçen,Şehname’nin olağanüstü hükümdar-kahramanlardandır.
-Bazılarına göre İskender,bazılarına göre Süleyman,bazılarına göre Musa Peygamber,bazılarına göre de Efrasiyabdır.
-Divan şairleri tarafından itidar,saltanat,kudret ve ihtişam sembolü olan şahsiyetleerden biridir.

NEMRUD:

-İbrahim Peygamber döneminin,tanrılık iddia eden Babil Kralı’dır.
-İbrahim’i ateşe attırması,tanrıyı görmek amacıyla göklere çıkmak için bir kule yaptırması ve aciz,topal bir sivrisinek tarafından beyni kemirilerek öldürülmesi yönüyle meşhurdur.
-Divan şiirinde daha çok zulm ve cevr u cefa vermenin bir sembolü olarak kullanılmıştır.

NUŞİREVAN:

-Rivayetlere göre Kisra lakabı ilk defa bu kişiye verilmiştir.
-Hem adaleti hem de yaptırmış olduğu saraylar ve be sarayların taklarıyla meşhur olmuş bir hükümdardır.
-Divan şiirinde daha çok adaletiyle konu olmuştur.
-Tak-ı Kisra veya Eyvan-ı Kisra adıyla anılan ünlü sarayının takına bir çan astırmış ve bu çanın ucuna da bir zincir bağlatmıştı.İhtiyacı olan bu zinciri çekerdi.

RÜSTEM:

-İranlıların Şehname’de adı en fazla geçen efsanevi kahramanıdır.
-Ünlü Şehname kahramanı Zal’ın oğludur.
-Daha küçüklüğünde kimsenin baş edemediği devler ve diğer korkunç yaratıklarla savaşmış mitolojik bir kişidir.
-Şehname için bir nevi bu kahramanın maceraları dense yeridir.
-Efsanevi İran şahı Keykavus’u esir olduğu devlerin elinden kurtaran ve bu macerasında Heft-han adı verilen yedi aşılmaz engeli aşarak ,Mazenderan seferiyle devleri mağlup etmiştir.
-İran’ın ünlü kahramanı Bijen’i tutsak olduğu Efrasiyab’ın elinden kurtarmıştır.
-Rüstem’in sıfatı olan dastan kelimesi aynı zamanda ‘’hile’’ anlamına geldiğinden şairle sevgilinin kaş,göz,kirpik,gamze vb. unsurlarını Rüstem ile beraber kullanmışlardır.
-Şehname’de Rüstem kelimesinin ‘’kurtuldum’’ anlamına geldiği yazılır.Çok geç doğan Rüstem için annesi doğum sonrası bu sözü söylemiştir.

SİYAVUŞ:

-Tıpkı İsfendiyar gibi İran mitolojik tarihinin bahtsız kahramanlarından biridir.
-Onun hikayesi Şehname’nin en acıklı ve tesirli anlatılarının başında gelir.
-Üvey annesi Siyavuş’a aşık olmuş,bunu öğrenen Siyavuş Efrasiyab’ın ülkesine kaçmış ve orada feci şekilde öldürülmüştir.
-Klasik edebiyatımızda bir kıyas malzemesi olarak kullanılırdı.

ZAL:

-Şehname boyunca adından sık sık söz edilen efsanevi ve olağanüstü özellikli kahramanlardan biridir.
-Rüstem’in babasıdır.
-Doğduğunda saçları bembeyazdır.Bu durumdan korkan babası onu bir dağın başına atarak geri döner.Efsanevi Simorg,Zal’ı büyük bir ihtimam ve dikkatle büyütür.
-Zal’ın bir manası da ‘’kocakarı’’ dır.


HAZIRLAYAN:Fikran KARACA
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst