Sosyal Psikoloji -1- 3. Ünite Ders Özeti

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Sosyal Psikoloji -1- 3. Ünite Ders Özeti

Sosyal Bili
ş -İ

Sosyal biliş, bizim toplumsal dünyaya ilişkin bilgileri yorumlama, analiz etme, animsama ve kullanma biçimimizdir.
Sosyal Siniflama
Çevremizdeki olaylari, insanlari, öteki canlilari, eşyalari, hatta fikirleri kolayca bilmek isteriz. Biz insanlari da türlere ayiriyoruz ve adina da “sosyal siniflama” diyoruz. Peki biz bu siniflamayi nasil yapiyoruz? Yapilan araştirmalar, siniflandirmanin, bir türün bütün elemanlarinin sahip olduğu özelliklerden çok, o türü temsil eden tipik elemana göre yapildiğini göstermiştir. Bir sinifın özeliklerini en iyi temsil eden elemana, o türün modeli (prototipi) diyoruz. Prototip, türü temsil eden ve bizim zihnimizde olan bir modeldir.
SOSYAL BiLiŞ VE ŞEMALARIN KULLANIMI
Şema, kimi kavram ya da uyaranlara ilişkin organize edilmiş, biçimlendirilmiş biliş setleridir. Daha basit olarak söylersek; şemalar, herhangi bir şey hakkinda, geçmiş yaşantilarimiza bağli olarak oluşturulan inanç ve beklentilerdir

Şemalarin Düzeni
Şemalarin önemli bir özelliği, bir düzene sahip olmalaridir. Şemalarin hem soyut ve genel öğeleri, hem de daha somut ve biri biriyle bağlantili öğeleri vardir. Örneğin hepimizin kafasinda bir “kokteyl parti” şemasi vardir. Nedir bu şema? Kokteyller genellikle, mesai bitimine doğru ya da akşamlari birilerinin evinde ya da lobi benzeri yerlerde düzenlenir. Kokteyllerde konuklar, ev sahibi ve servis elemanlari bulunur; çeşitli yiyecekler ve bolca alkollü ve/veya alkolsüz içecekler bulunur. Bu içecekler ev sahibi ya da servis elemanlarinca ikram edilir. insanlar ayakta bir şeyler yiyip içerken birbirleriyle sohbet ederler
Şemalarin Avantajlari
Şemalarin yaşantimizdaki önemi aşağida ana başliklariyla açiklanmiştir
Şemalar Bilgiyi Kullanmamiza Yardimci Olurlar
Şemalar önemlidir; çünkü çok miktardaki bilgiyi hizli ve ekonomik bir şekilde değerlendirmemize yardimci olmaktadirlar.. Eski bilgileri animsamamizi, yeni bilgileri yorumlamamizi, bunlara dayanarak bir yargiya varmamizi ve hem fikir olup olmadiğimizi değerlendirmemizi sağlarlar.
Şemalar Animsamamiza Yardimci Olurlar
Hafızamiz, geçmişteki olaylarin ya da kişilerin şemalari varsa, aklimiz daha iyi çalişir. Bir araştirmada araştirmaya katilanlara bir kari-kocayi evlerinde görüntüleyen bir video izlettirilir. izleyenlerin yarisina, kadinin bir kütüphaneci, diğer yarisina ise garson olduğu söylenmiştir. Çünkü kadinin kimi özellikleri (gözlük takmasi, salata yemesi, şarap içmesi ve piyano çalmasi) kütüphaneci şemasina uyuyordu. Öteki özellikleri ise (odada bir bowling topunun olmasi, bir kitapliğin olmamasi, çikolatali doğum günü pastasi yemesi) ise garson şemasina uyuyordu. Daha sonra araştirmaya katilanlardan, izledikleri videonun ayrintilarini animsamalari istendi. Kütüphaneci ve garson şemalariyla tutarli yukaridaki ayrintilarin daha iyi animsandiği görüldü.

Şemalar Bilgi işlemeyi Hizlandirirlar
Şemalar Otomatik Yargida Bulunmaya Yardim Ederler
sematik sürecin önemli bir başka özeliği, bazi şemaya dayali kararlarin, bizim bilinçli herhangi bir çabamiz olmaksizin ortaya çikmasidir. Diyelim ki yeni taniştiğiniz bir kimse sizde dost insan izlenimi biraktiysa; size o kişiye “dost insan” şemanizdaki kibar, efendi, yardimsever, sicak, güvenilir gibi özellikleri de atfedersiniz ve bunu yaptiğinizin farkinda bile olmazsiniz.
Şemalar Bilgideki Boşluklari Doldurur
Bir konuda sahip olduğumuz bilgide boşluklar varsa, şema bu boşluklari doldurmada bize yardimci olur. Örneğin dağda eşkiya peşinde koşan jandarmalarla ilgili bir sohbet sirasinda, onlarin ne giydiğini bilmiyorsak, onlari belli bir üniforma içinde tahayyül ederiz.
Şemalar Yorumlamaya Yardimci Olurlar
semalar, belli bir alandaki bilginin, bu alanla ilgili başka bilgilerle nasil ilgili olduğunu söyler ve belirsiz durumlari yorumlamada yardimci olurlar. Örneğin bir çocuk doktoru, bir çocuğun kabakulak olduğunu teşhis ettiğinde; bu teşhis, onun kabakulakla ilgili her türlü karari güvenle vermesini de sağlar;
Şemalar Beklentiler Oluşturur
semalar, ne olacaktir beklentisini de içerir. Bu beklentiler, belli bir durumu ne kadar iyi ya da kötü bulduğumuz kararini da verdirtir. Yaşanti beklentilerle uyuştuğunda sonuç mutluluk verici olabiliyorken, beklentilerin ihlali, sikça mutsuzluk verici olarak yaşanir. Hepimiz mesleğimizin eğitimini alirken; doğal olarak iyi bir yaşam sürdürmenin beklentisi içerisinde oluruz. Ama iş yaşaminda o beklentileri bulamadiğimizda hayal kirikliği yaşariz
Şemalar Duyuşlar içerir
Duyuş, şemanin içeriğine ilişkin sahip olduğumuz duygulardir. Örneğin hemen hepimiz politikacilarla ilgili oldukça iyi, açik-seçik bir şemaya sahibiz. Bu şemada politikacinin ne yaptiği, ne tür insanlarin politikaci olduğu, ya da politikaci olmak için ne yapmak gerektiğinin yani sira, politikaci şemamiz bizim politikaci kavramina ilişkin kimi duygularimizi da içerir. Yani, kimimiz politikacilara ilişkin olumlu duygular besler; onlari toplum yararina yasa yapicilar olarak görürken; bazilarimiz sinsi, bencil, makam düşkünleri olarak duyumsariz.
KALİP YARGİLAR
Sosyal siniflarin özelliklerine ilişkin inançlara kalipyargi (setereotypes) denilmektedir. Kalipyargi cinsiyet, irk, meslek, fiziksel görünüş, yerleşim yeri, bir örgüt yada gruba üye olma gibi ayirt edici bir özelliğe dayanan bir şema türüdür Kadinlara yönelik başat kalip yargilardan birisi, duygusal, kolay heyecana kapilabilen, nazik olduklari şeklindedir.
Kalipyargilari Harekete Geçiren Faktörler
Fiziki özellikleri belli bir sosyal sinifın kültürel prototipine çok uygun olan bir kimsenin, büyük bir olasilikla o sinifın kalipyargisina uygun tutum ve davranişlar göstermesi beklenir. Örneğin doğulu, kalin biyiklarinin uçlari yukari kivrilmiş, boyu uzun, omuzlari geniş, ilk 2-3 düğmesi açik gömleğinden göğüs killari taşan, ceketini omuzlarina atmiş; çevresine, “Alçak dağlari ben yarattim” gibi bakan genç adamla; ince yapili, düzgün giyimli, insanlarla göz göze gelmekten kaçinan, bacaklarini birleştirerek oturan, biriyle karşilaştiğinizda hangisini güçlü, kavgaci, kendine güvenen gruba sokarsiniz? Kalipyargilari harekete geçiren faktörlerden birisi, bireyin dahil edildiği grup için düşünülen özellikleri göstermesidir.
Kalipyargisal Düşünmenin işlevleri
Kalipyargisal düşünmenin açikça görülebilecek en temel niteliği “çabukluğu”dur.
Cinsiyet Bilgisi Sikça Kalipyargilar Üzerine Kuruludur
Kadinin toplum içindeki yerinin zaman içerisindeki değişmelerine karşin, araştirmalar, cinsiyet kalipyargisinin değiştiğine ilişkin çok az kanit olduğunu söylüyor. Örneğin 25 ülkede yapilan bir araştirmanin sonuçlarina göre, insanlar arasinda erkekler kadinlardan daha baskin, bağimsiz ve serüvencidirler. Kadinlarin ise daha duygusal, alçakgönüllü ve batil inançli olduğuna inanilmaktadir.
Kalipyargilar Sikça Yaniltici ilişkiler Üzerine Kuruludur
Kalipyargilardan söz ederken, belli gruplara belli özellikler yakiştirdiğimizi söylemek istiyoruz. Örneğin Kayserililere belli özellikler atfedilir. Açikgözdürler, ticari kafalari iyi çalişir, işlerini bilirler falan. Kayserililer için böyle düşünen birine sorsak, “Neden onlar hakkinda böyle düşünüyorsun?” herhalde varsa kendi ya da başkalarinin yaşadiklarini, hatta duyduklarini gerekçe gösterecektir. Dolayisiyla çoğumuzun kafasindaki Kayserili prototipi; yukarida saydiğimiz “ticari kafa”, “işini bilme” gibi özelliklerle (kalipyargilar) birleşmiştir. Ayni ilişkiyi mesela Ankaralilarla kurmayiz. Bu örnekte, iki değişken (örnekte Kayserili olmakla ticari kafa) arasindaki çok küçük ya da hiç olmayan bir ilişkinin olduğu inanci; yaniltici ilişkilendirme olarak bilinmektedir ve oldukça güçlü bir inançtir.
Kalipyargilarla Düşünme, Daha Çok Güçlünün Özelliğidir
Araştirmalar, kalipyargi terimleriyle düşünmenin, bir kişinin toplumdaki güç düzeyiyle ilgili olduğunu göstermektedir. Örneğin sizin amiriniz ya da komutaniniz hakkinda bildikleriniz, komutanin/amirin sizin hakkinizda bildiklerinden daha fazladir
ZiHiNSEL KİSA YOLLAR
Zihinsel kisa yollar çok az düşünce gerektirir; kişi, sadece kisa yolu tutar ve kararini verir. Daha önce üzerinde durduğumuz kalipyargilar zihinsel kisa yolu kullanarak karara ulaşmanin bir örneğidir. Kalipyargilar ve öteki zihinsel kisa yollarin avantaji, karar verilmesi-yargiya varilmasi gereken bir konuda, ilgili olabilecek pek çok bilgiyi göz ardi ederek hizli davranmamizi sağlamasidir. Aşağida zihinsel kisa yollarin üç tanesi açiklanmiştir:
Temsililik Kisa Yolu
Eşim anlatmişti. Kirli sakal dediğimiz sakaliyla ve pek özenli olmayan kiyafetiyle bir arkadaşinin kizinin düğününe gitmek durumunda kalmiş. Az sayidaki tanidiklariyla otururken, karşi çaprazinda oturan orta yaşin üzerindeki iki bayanin, kendisiyle ilgili konuşmalarini şöyle aktarmişti: “Bayanlardan birisi çaktirmadan başiyla beni işaret ederek kim olduğumu sordu. Öteki “tanimiyorum, herhalde Kars’in köylerindendir” dedi. Sonrasinda bana hoş geldin diyen bir öğretmen arkadaş onlarin yanina oturduğunda ona sordular. Profesör olduğumu öğrendiklerindeki şaşkinlik dolu yüz ifadeleri hiç gözümden gitmiyor”. Sizce o bayanlar niçin o kadar şaşirmişlar? saşirmişlar çünkü eşimin görüntüsü onlarin kafasindaki profesör resmiyle bağdaşmamiştir. O olsa olsa Kars’in herhangi bir köyünden düğün için gelmiş tarim, ya da hayvancilikla uğraşan biri olabilirdi. Bu insanlarin sikça kullandiklari bir zihinsel kisa yol örneğidir. Temsili kisa yol, insanlarin bir toplumsal sinif üyesi olmasini, o sinifın prototipine ne kadar uygun olduğuna bakarak karar verme eğilimidir.
Bilinirlik Kisa Yolu
Polis otolari olay yerine giderken ne kadar sik kaza yapmaktadir? Asker adaylarinin ne kadari komando olmak istemektedir? insanlarin bu tür sorulara yanit verme de kullandiklari ortak yollardan birisi, akillarina gelen örneği kullanmaktir. Eğer tanidiklariniz arasinda komando olmak isteyenlerin sayisi çok ise, gençler arasinda komando olmak isteyenlerin çok fazla olduğunu düşünürsünüz. Kolayca animsanabilen örneklerin, ya da animsadiğiniz bilgilerin karar vermede esas alinmasi, bilinirlik kisa yolu olarak isimlendirilmektedir.
Simülasyon Kisa Yolu
Diyelim ki, babanizin arabasini ödünç alarak bir düğüne gittiniz ve orada bir kaza yaptiniz, araba hurdahaş oldu. “Babaniz, arabasinin parçalandiğini öğrendiğinde acaba ne düşünecek?” Sorusuna nasil yanit verirdiniz? Babaniz ve onun kriz anlarinda nasil tepkiler verdiğini düşünebilir; bulduğunuz yanitlari zihninizden geçirerek babanizdan bekleyebileceğiniz olasi çeşitli davraniş biçimleri gelir akliniza.
Kooperatifteki evin aylik taksitlerini ödemeyi kesecek. “Canin sağ olsun, sana ve çocuklara birşey olmadi ya” deyip geçecek. “Nasil parçaladinsa öyle de tamir ettireceksin; nereden para bulursan bul, beni ilgilendirmez; arabayi aldiğin gibi isterim” diyecek. Bu olasiliklardan kolayca akliniza gelenin, bu olayda babanizin takinacaği tavir olacağini düşünürsünüz. Bu karar verme tekniği simülasyon kisa yolu olarak bilinir.
SOSYAL BiLiŞTE HANGi ŞEMA NE ZAMAN KULLANİLİR?
Diyelim ki iki kişinin bir odada telaşla bir şeyler aradiğina tanik oldunuz. Onlarin ne yaptiğina nasil karar verirsiniz? Bir başka deyişle hangi şemanin bu durum için kullanilacağina nasil karar verirsiniz? Örneğin eğer bu iki kişinin oda arkadaşi olduklarini, evlerinde fare beslediklerini biliyorsaniz ve de farelerin yerde duran kafesi boş ise, kaybolan farelerini aradiklarini düşünebilirsiniz. Aksi halde çevreden sağladiğiniz bilgiler, hangi şemanin hemen harekete geçirileceğine olanak vermeyecektir.
Çevre
Hangi şemanin kullanilacağinin en açik ve güçlü belirleyicisi, bilginin kendi yapisidir.Yani, şemalar bilginin doğal ortamiyla ilgilidir.
Farklilik
Bilginin yorumlanmasi için hangi şemanin kullanilacağini etkileyen bir başka faktör çevresel farkliliktir. Başka insanlarin davranişlarini yorumlamamiz, onlarla ilgili hangi bilgilerin çevre tarafından farkli kilindiğina bağlidir.
Roller
Birileri hakkindaki bilgileri düzenlemek için ne yapmak gerektiği araştirilirken, rol şemalari, kişisel özelliklerden önce düşünülür. Rol şemasi birçok boyutla ilgili olarak sağladiği kapsamli bilgilerle, bilgi verici, zengin ve anlaşilirdir. Roller kendilerine özgü çeşitli çağrişimlara da neden olduklari için, kişisel özeliklerden daha ayirt edicidirler.
Öncelik
Bir kişi ya da ortamin analizi için hangi şemanin kullanilacaği, sikça, o kişi ya da ortamla ilgili olarak edinilen ilk bilgiye bağli olmaktadir. Diyelim ki birisi size Mustafa’yi “Falanca sendika başkanliği seçiminde başkan adaydir” diye taniştirirsa; siz Mustafa’yi ve yapacaği davranişlari, iyi bir sendika temsilcisi olup olamayacaği açisindan değerlendirme eğilimine gireceksiniz. Dahasi kimi tutum ve davranişlarini; kismen de olsa, onun başkanliğa adayliğini koymuş olmasi açisindan değerlendireceksiniz.
ipucu Verme
Bir durumu değerlendirmek için son zamanlarda kullandiğimiz bir şema varsa, muhtemelen benzer yeni bilgilerin yorumlanmasinda da o şemanin bilgileri kullanilacaktir. Diyelim ki, birim amiriniz yaptiği toplantida; sizleri hakli olarak, işinizde dalga geçtiğiniz, kaytardiğiniz için azarladi; ve bu konuda titiz davranmaniz için dikkatinizi çekti. Toplantidan çiktiktan sonra öğle yemeğine giderken arkadaşiniz
Veysel’le karşilaştiniz. Veysel neşeli bir şekilde 5 gün rapor aldiğini söyledi. Veysel’deki neşeyi nasil değerlendirirsiniz? Büyük olasilikla birim amirinizle yaptiğiniz toplantida, sizler için sergilediği şemaya uygun olarak, Veysel’in rapor almasini kaytaricilik olarak görebilirsiniz
Önem
Çevreden gelen bilgileri değerlendirmek için hangi şemalarin ve kaç farkli şemanin kullanilacağinin bir belirleyicisi de bilginin önemidir. Örneğin harekete geçirecekleri şemayi, edinilen bilgiler arasinda hangisinin önemli olduğuna göre belirlerler.
Bireysel Farkliliklar
Herkes ayni bilgiyi ayni şekilde yorumlamaz. Bunun bir nedeni hepimizin yorumlamada kullandiği şemanin farkli olmasidir. Örneğin birimiz ayni kişiyi (diyelim ki bir arkadaşimizi ya da amirimizi) iyi huylu ya da samimi olarak değerlendirirken, bir başkamiz için bu özellikler önemsiz olabilir ve o özelliklerin yerine, işinde çalişkan olmasi ve dindarliğiyla ilgilenebilir.
Amaçlar
Çevreden gelen bir bilgiyi değerlendirmek için hangi şemanin zihinde canlanacağinin bir belirleyicisi de o ortam içinde bizim için düşündüğümüz amaçlara bağlidir. Bir ortam için sahip olduğumuz bir amacimiz olduğunda, örneğin birinin söylediklerini animsama ya da birisi hakkinda bir izlenim elde etmek istediğimizde, o ortamdaki bilgileri, bu amacimiza uygun düşecek şekilde düzenleriz.
ATFETME
Atfetmede biz, neyin neye neden olduğuyla ilgileniriz. Bütün insanlarda iki temel güdü vardir. Birincisi bizi çevreleyen dünyaya ilişkin tutarli parçalari yerli yerine koyarak bir görüş sahibi olmak; ikincisi de buna bağli olarak çevremizi denetim altinda tutabilme güdüleridir. Bu güdüleri doyurabilmenin gereklerinden birisi, insanlarin nasil davranacaklarini kestirebilme yeteneğimizdir. insanlarin nasil davranacaklarini kestirebilmek için onlarin kişiliklerine, güdülerine, heyecanlarina ve tutumlarina ilişkin bir yargiya (yüzeyselde olsa) sahip olmamiz gerekir Acaba biz başkalarinin davranişlari hakkinda karar verirken davranişin hangi yönlerine bakariz?
Bir kişinin davranişiyla ilgili karar verirken;
• ilk baktiğimiz şey, davranişin olağan, alişilagelmiş bir davraniş mi, yoksa alişilmişin dişinda, tuhaf, ender görülen bir davraniş mi olduğudur? Ender yapilan bir davraniş, onu yapan kişi tarafından bilerek-bilinçli olarak yapiliyorsa, yapan kişi hakkinda daha çok bilgi verdiği saptanmiştir Diyelim ki Özge Hanim, yeni atanan ve bitişik odada oturan bir meslektaşina hoşgeldin demek için ziyarete gider. Toka için elini uzattiğinda, Okan Bey Özge’nin uzanan elini sikarken göz kirpar.Okan çay ikram etmek istediğini ve oturmasini rica eder; Özge odaniz kalabalik, başka sefere diyerek ayrilirken, Okan beklerim derken bir kez daha göz kirpar. Bu davranişindan ötürü Özge, Okan’i bayanlarla arasi iyi, çapkin birisi olarak yorumlar. Bu olayda Okan isteyerek göz kirpmişsa, Özgenin yorumu doğrudur. Ama Okan tiki nedeniyle göz kirpmişsa, bu davranişi Ozge’yi, onun kişiliğiyle ilgili karar verirken yaniltmiş olacaktir.
• Bir davraniş hakkinda karar verirken baktiğimiz ikinci yön, o kişinin ne kadar tutarli davrandiğidir..
• Bir kimsenin davranişiyla ilgili karar verirken baktiğimiz üçüncü yön, davranişin ayirt-edici olup olmadiğidir.
Atfetmede Yaşanan Tarafgirlikler
Bu karar verme özelliklerinden en önemlisi “temel atfetme hatasi” olarak isimlendirilir. Örneğin Siz yere düştüğünüzde yer kaygandir, ayağiniz takilmiştir; ama arkadaşiniz düştüğünde, bu onun beceriksizliğidir
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst