tremendous
Forum Yöneticisi
- Katılım
- 11 Ara 2012
- Mesajlar
- 1,781
- Tepkime puanı
- 8
- Puanları
- 0
- Bölüm:
- MEZUN
- Şehir:
- İstanbul
Açıköğretim Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi -2- 7.Ünite Ders Notları
OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM
SORU : İlm-i Tedbir-i Menzil’i adlı eser kim tarafından yazılmış ve hangi padişaha verilmiştir?
CEVAP : 1859 yılında Sehak Efendi litografya ile basılmış kitabı devrin padişahı Abdülmecid’e vermiştir.
SORU : İlm-i Tedbir-i Menzil’i adlı eser hangi Fransız iktisatçının görüşlerini içermekteydi?
CEVAP: J.B.SAY ın görüşlerini
SORU : 1879 yılında iktisadi konularda yazdığı yazılarını “Ekonomi Politik” başlığı altında toplamış ve kitap hâlinde yayımlamış olan kişi kimdir?
CEVAP : Ahmet Mithat Efendi
SORU : Ahmet Mithat Efendi Ekonomik Politik adlı kitabında hangi konulara değinmiştir?
CEVAP : Azınlıkların denetiminde Osmanlı ekonomisinin nasıl yağma edildiğini, Müslümanların nasıl ekonomi yönetimi dışına itildiğini anlatmaya çalışmıştır.
SORU : Osmanlı Devleti’nde ilk iktisat kitabının yazılması ve basılması kim tarafından gerçekleştirildi?
CEVAP : 1881’de Ohannes Efendi tarafından gerçekleştirildi.
SORU : Ohannes Efendi kitabını hocalık yaptığı hangi fakültede okutmuştur?
CEVAP : Mekteb-i Mülkiyede
SORU : Ohannes Efendinin kitabında hangi iktisatçının görüşleri tekrarlanmış ve savunulmuştur?
CEVAP : Adam Smith
SORU : Mekteb-i Mülkiyede verdikleri derslerde Osmanlı Devleti için sanayileşmeyi kaynak israfı sayan kişiler kimlerdi?
CEVAP : Sakızlı Ohannes Efendi ve Portakal Mikail Paşa
SORU : “İktisat ilkelerine ters düşen bir sanayileşme ülkeyi yoksullaştıracaktır” sözü kime aittir?
CEVAP : M. Cavit Bey
SORU : Cumhuriyet öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyo ekonomik yapısı hakkında elimizde tutarlı ve yeterli bilgiler yoktur. Bunun başlıca nedeni nedir?
CEVAP : Bu döneme ait devlet arşivlerinin tasnifinin bitmemiş olmasıdır.
SORU : 1914 yılı sonuna göre büyük kentlerin sıralaması nasıldı?
CEVAP : İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Konya, Ankara
SORU : İmparatorluk’un bugünkü anlamda tek büyük kenti hangisiydi ve bu kentin en önemli özellikleri neydi?
CEVAP : İstanbulduydu. En önemli özelikleri Devletin başkenti olması yanında dış ticaretin de merkezi olması idi.
SORU : İkinci sırada yer alan İzmir ilinin en büyük özellikleri neydi?
CEVAP : Küçük çapta olmak üzere ithalat ve ihracatın yapıldığı ikinci büyük liman kent özelliğini taşımaktaydı
SORU : Batı Avrupa’da kentleşmeyi belirleyen olgu nedir?
CEVAP : Sanayi yatırımlarının başlaması ile ortaya çıkan iş gücü talebidir.
Tarım
SORU : Osmanlı Devleti’nde özellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da toprak - insan ilişkileri hangi düzen içindeydi?
CEVAP : Feodal
UYARI : Aşar Vergisi ve bu uygulamanın ortaya çıkardığı mültezimlik tarımda modernleşmeyi engellemişti.
SORU : Osmanlı Devletinde toprağa el koyarak toprak ağası hâline gelebilen kişiler kimlerdi?
CEVAP : Valiler, mutasarrıflar, kaymakamlar, jandarma gibi devlet memurları
SORU : Osmanlı Devletinde büyük kentlerin tahıl ihtiyacı ithalatla karşılanıyordu bunun nedeni neydi?
CEVAP : İç piyasa oluşmadığı için
UYARI : 1838 Ticaret Anlaşması sonrasında başta İngiliz malları olmak üzere her türlü tarımsal ürün kentlerde yerli ürünlerin yerini almıştı.
SORU : Cumhuriyet döneminden önce 19.yyın ikinci yarısından itibaren tarım sektöründe görülen özellikler nelerdir? (ÇIKMIŞ SORUDUR)
CEVAP : - İçe dönük üretim yapılması
- Rum ve Ermenilerin geniş topraklar satın alması
- Tahıl ithalatına başvurulması
- Devletin çiftçiyi koruyucu önlemler alması
Sanayi
SORU : Osmanlı İmparatorluğunda 1810 yılında devlet sermayesi ile kurulan ilk tesis nedir?
CEVAP : Beykoz Tesisleri
SORU : Beykoz Tesislerinde askeri alanda ihtiyaçları karşılamak maksadıyla neler üretilmiştir?
CEVAP : Askerî kundura, çizme, palaska, fişeklik
UYARILAR
- 1835 de çuha, fes, battaniye imal etmek üzere İstanbul’da Feshane Tesisleri kuruldu.
- Kadife, ipekli kumaş, saten ve tafta üretmek için 1845’te Hereke Fabrikası tesis edildi.
- 1850’de pamuklu dokuma ürünleri imal etmek üzere İstanbul Bakırköy Bez Fabrikası faaliyete geçti.
- 1892’de Yıldız Çini Fabrikası kuruldu.
SORU : Osmanlı Devletindeki gayrimüslimlerin sanayileşmeyi kaynak israfı saymalarının nedenleri nelerdir?
CEVAP : - Yurt dışı mallarına kendilerinin aracılık etmesi
- Dışarıya döviz ödeyerek aldıkları malların ülke içinde yapılacak olması
- Hammadde kaynağı ve Pazar olmaktan devletin kurtulacak olması
- Tarım ülkesi olarak kalmasının kendi çıkarlarına daha uygun olması
SORU : Osmanlı Devletinin dış ticaret bakımından benimsemek zorunda kaldığı politika nedir?
CEVAP : Serbest dış ticaret
SORU : Osmanlı Devletinde parasal olanakları elverişli ve tasarruf edebilen kesimler hangileridir?
CEVAP : Asker ve sivil bürokratlar
SORU : Günümüze dek gelen ve hepimizin güzelliğini kabul ettiğimiz İstanbul yalıları kimler tarafından yaptırıldı?
CEVAP : Büyük asker-sivil bürokratları
SORU : Osmanlı Devletinde Müslüman Türkler, gerçek anlamda ekonomik faaliyetlerle ne zaman ilgilenmeye başladılar?
CEVAP : II. Meşrutiyet’ten sonra
SORU : Tüm sanayi faaliyetlerin İstanbul’da toplanmasında etkili olan faktör nedir?
CEVAP : Saray’ın ve yüksek memurların İstanbul’da uygun bir piyasa yaratması
SORU : İstanbul dışında ticari faaliyetlerin yoğunluk derecesinin olduğu yerler nelerdir?
CEVAP : İzmir, Selanik ve Beyrut
SORU : Osmanlı imparatorluğunun, Batı Avrupa ülkelerinin tarımsal ve sanayi ürünlerinin tam bir pazarı hâline dönüşmesinde etkili olan faktörler nelerdi?
CEVAP : İmzaladığı uluslararası antlaşmalar ve kapitülasyonlar
Geçici Sanayi Kanunu
- Küçük sanayi teşvik ve yerli malım koruma amacıyla 1913’de çıkarıldı.
- Kanun vergi muafiyeti, bedava arazi, geçici gümrük muafiyeti, kamunun öncelikle bu tesislerin ürünlerini satın alma zorunluluğu gibi hükümler getirmiştir.
- Bu yasadan çoğunlukla azınlıklar ve yabancılar yararlanmıştır.
SORU : 1913 yılma göre yabancı sermayenin en çok yatırım yaptığı alanlar nelerdir?
CEVAP : Madencilik, Elektrik, havagazı,su, Tütün, tekel İmalat Sanayi
SORU : İlk elektrik enerjisi istasyonu nerde kuruldu?
CEVAP : 1902’de Adana’da kuruldu.
SORU : Cumhuriyet Dönemi’nde ilk elektrik santrali hangi banka tarafından kuruldu?
CEVAP : 1948’de Etibank tarafından kuruldu.
SORU : Osmanlı Devletinde kömür işletmelerinin büyük bölümü hangi devletlerin elindeydi?
CEVAP : Fransız ve İtalyanların
Ulaştırma
SORU : Millî Mücadele’nin başladığı günlerde Anadolu’da üç ulaşım yolu vardı. Bunlar sırasıyla nelerdi?
CEVAP : Demir yolu, kara yolu, deniz yolu.
SORU : Bağımsızlık Savaşı sırasında kullanılabilir tek ulaşım aracı neydi?
CEVAP : Demir yoluydu.
SORU : Demir yolu hatları kurulurken hep kıyılar yani Akdeniz ve Ege tercih edilmiş ve buradaki hatlar başkent İstanbul’a bağlanmamıştır. Bu durumun en önemli sonucu nedir?
CEVAP : Merkezî yönetimin ülkenin tümüne ulaşması ve güçlenmesi önlenmiştir.
SORU : Osmanlı Dönemi’nin sonunda mevcut başlıca demir yolu hatları nelerdi?
CEVAP : - Anadolu demir yolu (İstanbul, İzmit, Eskişehir, Ankara),
- Bağdat hattı (Eskişehir, Afyon, Konya, Adana, Halep),
- Mersin, Tarsus, Adana,
- İzmir, Bandırma,
- Bandırma, Bursa,
- İzmir, Aydın, Afyon
SORU : Osmanlı Devletinde ilk demir yolu imtiyazı hangi devlete hangi hat için verildi?
CEVAP : 1856’da İngiltere’ye Îzmir-Aydın hattı
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- Bir Avusturya şirketi “Şark Demir yolu’’ hattının yapımına 1871’de girişti.
- Almanlara ilk demir yolu imtiyazı 1888’de verildi.
- II. Abdülhamid Konya, Bağdat ve Basra Körfezi arasında demir yolu yapılmasına ilişkin imtiyazı 27 Kasım 1899’da Deutsche Banka vermişti. Bu imtiyazı kısa bir süre sonra 1902’de Anadolu Demiryolları Osmanlı Şirketi devralmıştı.
- Demir yolu ağının denetimi ancak Ankara Hükûmeti’nce sağlanmıştır
* 1919-1920 döneminde beş ana kara yolu vardı
Bağdat kara yolu (Samsun, Amasya, Sivas, Harput, Musul),
Ereğli (Konya), Kayseri, Malatya, Harput, Diyarbakır,
Kayseri, Sivas,
Halep, Urfa, Diyarbakır,
Trabzon, Bayburt, Erzurum, Iran yolu
SORU : Osmanlı İmparatorluğu buharlı gemilerle ilk kez ne zaman tanıştı?
CEVAP : 1826’da İngiltere’den satın aldığı gemiyle tanımıştı
SORU : Osmanlı Devletinde kadınların şehir hattı vapurlarına binme yasağı hangi tarihte kaldırıldı?
CEVAP: 1849
SORU : Osmanlılarda deniz ticaret filosunun gelişmemesinin en önemli nedeni neydi?
CEVAP : Kabotaj hakkına sahip olmaması
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- İstanbul içinde ulaşımı sağlayan Galata Köprüsü demir köprü olarak 1878 yılında II. Abdülhamid zamanında yaptırılmıştı.
- Bugünkü Galata Köprüsü hâline gelmesi 1912 yılında bir Alman şirketi tarafından gerçekleştirilmiştir.
- Türkiye’de ilk düzenli posta teşkilatı Ekim 1840’da kuruldu.
Dış Ticaret
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- Osmanlı İmparatorluğu yönetimi kapitülasyonlar nedeniyle serbest dış ticaret rejimini benimsemek zorunda kalmıştır.
- Osmanlı dış ticaret istatistikleri 1878 yılından itibaren yayımlanmaya başlandı.
- Deniz ticareti ise İngiliz ve Fransızların elindeydi. Anadolu dış ticareti İstanbul dışında İzmir, Mersin, İskenderun, Samsun ve Trabzon limanlarından gerçekleşiyordu.
- Osmanlı-Alman ticari ilişkilerinde dönüm noktası sayılacak olay, 1898 sonbaharında II. Wilhelm’in II. Abdülhamid’i İstanbul’da ziyaret etmesidir.
- Alman sermayesi, demir yolu dışında Konya ve Adana ovalarının sulama projeleriyle ilgilenmiştir.
- Özellikle tahıl ve pamuk üretiminde verimi arttırmayı öngören projeler, I. Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamamıştır.
- Savaş sonrası dönemde Ankara Hükümeti, emekli amiral Colby M. Chester’in başında bulunduğu bir Amerikan şirketine, Nisan 1923’te beş bin km’lik demir yolu ve maden imtiyazı verdi.
OSMANLILARDA PARA VE BANKA
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- Osmanlılarda ilk para 1327’de Orhan Bey zamanında kestirilen “gümüş akçe”dir.
- Fatih Sultan Mehmet, ilk Osmanlı altın lirası olan “Sultanileri bastırtmıştır. Böylece o tarihten itibaren piyasada çift metal para sistemine geçilmiştir. 9 Ocak 1881 tarihli yasayla Osmanlı lirası para birimi olmuş ve böylece altın esası yasallaşmıştır.
- Osmanlı-Rus Savaşı’nın finansmanında kullanılmak üzere 1809 yılında, “Beşlik” ve “Altılık” diye adlandırılan yeni para çeşitleri piyasaya sürülmüştür.
- Osmanlı Devleti’nde ilk kâğıt para uygulaması, yani “Kaime”, 1840 yılında gerçekleşti.
- I. Dünya Savaşı’na girdiğinde tedavülde egemen para “kaime” idi.
- I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nun para sistemi üç farklı para biriminden oluşuyordu. Altın ve gümüş sikkeler ile konvertibl banknotlar
- İlk kâğıt para 1915’te tedavüle çıktı.
- Osmanlı Devleti, Batı Avrupa’da yaşanan gelişme, sanayileşme ve dışa açılma sürecini yaşamadığı için, benzer bir bankacılık sistemine ihtiyaç duymamış ve teşvik de etmemiştir. Sadece Hazinenin iç ve dış borçlanmasını kolaylaştırmak ve sürdürmek yönünde, özellikle yabancı bankaların hizmetine ihtiyaç duyulmuştur.
- Kırım Savaşı’ndan sonra Tanzimat Fermanı’na ek olarak çıkarılan 18 Şubat 1856 tarihli “Hattı Hümayun”da, ekonomik ve mali sistemi yönlendirmek ve canlandırmak için bir banka kurulmasının önemine işaret edilmiştir.
Bank-ı Osmanî (Ottoman Bank)
- Günümüze Osmanlı Bankası olarak gelen bu Banka, Fransız- İngiliz ortak sermayesiyle ve 30 yıl süreyle imtiyaz almıştı.
- Bankaya Hazine işlemleri yapma ve banknot çıkarma yetkisi verildi.
- Ayrıca tüm ticari bankacılık işlemleri yapma hakkı verilirken her türlü vergi ve resimden muaf tutuldu.
UYARI: Osmanlı Devletinde kurulan yabancı bankalar şunlardır.
- Kredi Lyone merkezi Parisdi.
- Deutsche Orient Bank, Deutsche Bank Alman sermayeli bankalar
- Banco Di Roma , Banco Commerciale İtaliana İtalyan bankalar
UYARI :
- Osmanlıların ulusal bankacılık girişimi Mithat Paşa önderliğinde 1863’de Ziraat Bankası ve 1868’de İstanbul Emniyet Sandığı ile başlamıştır.
- Mithat Paşa Niş Valiliği sırasında Ruscuk-Pirot yöresinde kurduğu “Memleket Sandığı” ile Ziraat Bankasının temelini atmıştır. Bu sandıklar bugünkü anlamda bir tarım-kredi kooperatifi olarak faaliyet göstermeye çalışmışlardır.
- Yerli sermayeyle ilk banka îtibar-ı Millî Bankası adıyla 1917’de kurulmuştu Banka kayıtları Fransızca tutuluyordu ve ilk genel müdürü Avusturyalı idi. Bu banka 1924 yılında Türkiye İş Bankası ile birleşti.
- Cumhuriyet’in ilanından sonra da ayakta kalmışlarsa da bunların sadece ikisi günümüze gelebilmiştir. Bunlar, Türk Ticaret Bankası (Adapazarı İslam Ticaret Bankası) ve Millî Aydın Bankası (Tariş Bank)’dır.
Kamu Maliyesi
- Devletin temel gelir kaynağı şeri vergilerdi.
- Ülkede “Tek Hazine”, “Tek Bütçe” ilkeleri 1856 yılından itibaren yürürlüğe kondu.
- 1876 Meşrutiyet Anayasası ile vergilemenin kanuna dayalı olması ilkesi getirildi.
- Osmanlılarda devletin “Batı” anlamında bütçe hazırlaması 1909’dan sonra olmuştur.
- Osmanlı maliyesi 1881 yılında yürürlüğe giren “Muharrem Kararnamesi’ ile Düyun-u Umumiye İdaresinin denetimine girmişti. 1876-1909 yılları arasında Osmanlı Devleti’ni yöneten II. Abdülhamid’in bu kararnameyi imzalamasıyla ülke resmen yarı sömürge hâline gelmiş oldu.
* Tarihçiler Düyun-u Umumiyeyi ikinci bir maliye bakanlığı olarak açıkladılar.
MİLLÎ MÜCADELE’NİN FİNANSMANINDA İÇ KAYNAKLAR
Erzurum ve Sivas Kongrelerinde görüşülmüş ve şu kararlar alınmıştır:
- Kazalarda maliye teşkilatı ve levazım kurulacak ve milis kuvvetlerinin giderleri bu örgütlerce karşılanacak,
- Şahıs ve ailelerden alınacak yardım miktarları mahalle muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından verilecek mali belgelere dayandırılacak,
- Yardım yapmaktan kaçınacak kişilere verilecek cezayı ilgili milis komutanı belirleyecek,
- Yüz lira nakdi bedel ödeyenler 3 ay askerlikten muaf tutulacaktı.
Tekâlifi Milliye Emirleri
“1. Her ilçede birer ulusal vergi kurulu kurulacak, bu kurullarca toplanan şeyler ordunun çeşitli bölümlerine dağıtılacaktır.
2. Yurtta her ev, birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık hazırlayıp Vergi Kuruluna verecektir.
3. Tüccar ve halk elinde bulunan çamaşırlık, bez, kaput bezi, patiska, pamuk, yıkanmış ve yıkanmamış yün ve tiftik, erkek elbisesi, dikmeye elverişli her türlü yazlık ve kışlık kumaş, kalın bez, kösele, vaketa, taban astarlığı, sarı ve siyah meşin, sahtiyan, dikilmiş ve dikilmemiş çarık, potin, demir, kundura çivisi, tel çivi, kundura ve saraç ipliği, nallık demir ve yapılmış nal, mıh, yem torbası, yuları, belleme, kolan, kaşağı, gebre, semer ve urganlardan %40’ına parası sonra ödenmek üzere el konulacaktır.
4. Eldeki buğday, saman, un, arpa, fasulye, bulgur, nohut, mercimek, kasaplık hayvanları, şeker, gaz, pirinç, sabun, yağ, tuz, zeytinyağı çay ve mumlarında yine %40’ına, parası sonra ödenmek üzere teslim alınacaktır.
5. Ordu için halktan alman taşıtlardan geriye kalanların da ayda bir kez ve parasız olarak 100 km’lik bir uzaklığa dek askerî ulaştırma işlerinde çalıştırılacaktır.
6. Ordunun yedirilip giydirilmesine yarayacak bütün sahipsiz mallara el konulacaktır.
7. Halkın elinde bulunan savaşa elverişli bütün silah ve cephane üç gün içinde hükûmete verilecektir.
8. Benzin, vakum, gres yağı, makine yağı, don yağı, saatçi ve taban yağları, vazelin otomobil ve kamyon lastiği, lastik yapıştırıcı, buji, soğuk tutkal, Fransız tutkalı, telefon makinesi, kablo, pil, çıplak tel, yalıtkan ve bunlara benzer gereçlerin ve gaz yağının %40’ına el konulacaktır.
9. Demirci, marangoz, dokumacı, tesviyeci, saraç ve arabacılarla bunların işliklerinin iş çıkarma giderinin; kasatura, kılıç, mızrak ve eğer yapabilecek ustaların adlarıyla sayılarının ve durumları tespit edilecektir.
10. Halkın elinde bulunan dört tekerlekli yaylı araba, dört tekerlekli at ve öküz arabasıyla kağnı arabalarının bütün donatım ve hayvanlarıyla birlikte, binek hayvanları, topçeker hayvanlar, katırlar, yük hayvanlarının, deve ve eşeklerin %20’sine el konulacaktır.”
* Savaş yıllarında Anadolu’da kullanılan para Osmanlı Kaimeleriydi.
* Kurtuluş Savaşı’nın finansmanı vergileme, el koyma, borçlanma ve dış kredi gibi başlıca kaynaklarla gerçekleştirilmiştir.
* 17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihlerinde İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde alman kararlara uygun olarak, hükümet ilk ulusal ticaret bankamız olan Türkiye İş Bankası’nın 1924’te faaliyete geçmesini sağlamıştır.
* Ardından sanayi alanında kredi vermek üzere 1925 yılında Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur.
* Çiftçi kesiminin isteğine uyularak, yaklaşık devlet gelirlerinin %30’unu sağlayan Aşar Vergisi yürürlükten kaldırıldı.
* 1927 yılında “Teşvik-i Sanayi Kanunu’’ ile sanayi yatırımlar özendirilmeye çalışılmıştır.
OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM
SORU : İlm-i Tedbir-i Menzil’i adlı eser kim tarafından yazılmış ve hangi padişaha verilmiştir?
CEVAP : 1859 yılında Sehak Efendi litografya ile basılmış kitabı devrin padişahı Abdülmecid’e vermiştir.
SORU : İlm-i Tedbir-i Menzil’i adlı eser hangi Fransız iktisatçının görüşlerini içermekteydi?
CEVAP: J.B.SAY ın görüşlerini
SORU : 1879 yılında iktisadi konularda yazdığı yazılarını “Ekonomi Politik” başlığı altında toplamış ve kitap hâlinde yayımlamış olan kişi kimdir?
CEVAP : Ahmet Mithat Efendi
SORU : Ahmet Mithat Efendi Ekonomik Politik adlı kitabında hangi konulara değinmiştir?
CEVAP : Azınlıkların denetiminde Osmanlı ekonomisinin nasıl yağma edildiğini, Müslümanların nasıl ekonomi yönetimi dışına itildiğini anlatmaya çalışmıştır.
SORU : Osmanlı Devleti’nde ilk iktisat kitabının yazılması ve basılması kim tarafından gerçekleştirildi?
CEVAP : 1881’de Ohannes Efendi tarafından gerçekleştirildi.
SORU : Ohannes Efendi kitabını hocalık yaptığı hangi fakültede okutmuştur?
CEVAP : Mekteb-i Mülkiyede
SORU : Ohannes Efendinin kitabında hangi iktisatçının görüşleri tekrarlanmış ve savunulmuştur?
CEVAP : Adam Smith
SORU : Mekteb-i Mülkiyede verdikleri derslerde Osmanlı Devleti için sanayileşmeyi kaynak israfı sayan kişiler kimlerdi?
CEVAP : Sakızlı Ohannes Efendi ve Portakal Mikail Paşa
SORU : “İktisat ilkelerine ters düşen bir sanayileşme ülkeyi yoksullaştıracaktır” sözü kime aittir?
CEVAP : M. Cavit Bey
SORU : Cumhuriyet öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyo ekonomik yapısı hakkında elimizde tutarlı ve yeterli bilgiler yoktur. Bunun başlıca nedeni nedir?
CEVAP : Bu döneme ait devlet arşivlerinin tasnifinin bitmemiş olmasıdır.
SORU : 1914 yılı sonuna göre büyük kentlerin sıralaması nasıldı?
CEVAP : İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Konya, Ankara
SORU : İmparatorluk’un bugünkü anlamda tek büyük kenti hangisiydi ve bu kentin en önemli özellikleri neydi?
CEVAP : İstanbulduydu. En önemli özelikleri Devletin başkenti olması yanında dış ticaretin de merkezi olması idi.
SORU : İkinci sırada yer alan İzmir ilinin en büyük özellikleri neydi?
CEVAP : Küçük çapta olmak üzere ithalat ve ihracatın yapıldığı ikinci büyük liman kent özelliğini taşımaktaydı
SORU : Batı Avrupa’da kentleşmeyi belirleyen olgu nedir?
CEVAP : Sanayi yatırımlarının başlaması ile ortaya çıkan iş gücü talebidir.
Tarım
SORU : Osmanlı Devleti’nde özellikle Doğu ve Güney Doğu Anadolu’da toprak - insan ilişkileri hangi düzen içindeydi?
CEVAP : Feodal
UYARI : Aşar Vergisi ve bu uygulamanın ortaya çıkardığı mültezimlik tarımda modernleşmeyi engellemişti.
SORU : Osmanlı Devletinde toprağa el koyarak toprak ağası hâline gelebilen kişiler kimlerdi?
CEVAP : Valiler, mutasarrıflar, kaymakamlar, jandarma gibi devlet memurları
SORU : Osmanlı Devletinde büyük kentlerin tahıl ihtiyacı ithalatla karşılanıyordu bunun nedeni neydi?
CEVAP : İç piyasa oluşmadığı için
UYARI : 1838 Ticaret Anlaşması sonrasında başta İngiliz malları olmak üzere her türlü tarımsal ürün kentlerde yerli ürünlerin yerini almıştı.
SORU : Cumhuriyet döneminden önce 19.yyın ikinci yarısından itibaren tarım sektöründe görülen özellikler nelerdir? (ÇIKMIŞ SORUDUR)
CEVAP : - İçe dönük üretim yapılması
- Rum ve Ermenilerin geniş topraklar satın alması
- Tahıl ithalatına başvurulması
- Devletin çiftçiyi koruyucu önlemler alması
Sanayi
SORU : Osmanlı İmparatorluğunda 1810 yılında devlet sermayesi ile kurulan ilk tesis nedir?
CEVAP : Beykoz Tesisleri
SORU : Beykoz Tesislerinde askeri alanda ihtiyaçları karşılamak maksadıyla neler üretilmiştir?
CEVAP : Askerî kundura, çizme, palaska, fişeklik
UYARILAR
- 1835 de çuha, fes, battaniye imal etmek üzere İstanbul’da Feshane Tesisleri kuruldu.
- Kadife, ipekli kumaş, saten ve tafta üretmek için 1845’te Hereke Fabrikası tesis edildi.
- 1850’de pamuklu dokuma ürünleri imal etmek üzere İstanbul Bakırköy Bez Fabrikası faaliyete geçti.
- 1892’de Yıldız Çini Fabrikası kuruldu.
SORU : Osmanlı Devletindeki gayrimüslimlerin sanayileşmeyi kaynak israfı saymalarının nedenleri nelerdir?
CEVAP : - Yurt dışı mallarına kendilerinin aracılık etmesi
- Dışarıya döviz ödeyerek aldıkları malların ülke içinde yapılacak olması
- Hammadde kaynağı ve Pazar olmaktan devletin kurtulacak olması
- Tarım ülkesi olarak kalmasının kendi çıkarlarına daha uygun olması
SORU : Osmanlı Devletinin dış ticaret bakımından benimsemek zorunda kaldığı politika nedir?
CEVAP : Serbest dış ticaret
SORU : Osmanlı Devletinde parasal olanakları elverişli ve tasarruf edebilen kesimler hangileridir?
CEVAP : Asker ve sivil bürokratlar
SORU : Günümüze dek gelen ve hepimizin güzelliğini kabul ettiğimiz İstanbul yalıları kimler tarafından yaptırıldı?
CEVAP : Büyük asker-sivil bürokratları
SORU : Osmanlı Devletinde Müslüman Türkler, gerçek anlamda ekonomik faaliyetlerle ne zaman ilgilenmeye başladılar?
CEVAP : II. Meşrutiyet’ten sonra
SORU : Tüm sanayi faaliyetlerin İstanbul’da toplanmasında etkili olan faktör nedir?
CEVAP : Saray’ın ve yüksek memurların İstanbul’da uygun bir piyasa yaratması
SORU : İstanbul dışında ticari faaliyetlerin yoğunluk derecesinin olduğu yerler nelerdir?
CEVAP : İzmir, Selanik ve Beyrut
SORU : Osmanlı imparatorluğunun, Batı Avrupa ülkelerinin tarımsal ve sanayi ürünlerinin tam bir pazarı hâline dönüşmesinde etkili olan faktörler nelerdi?
CEVAP : İmzaladığı uluslararası antlaşmalar ve kapitülasyonlar
Geçici Sanayi Kanunu
- Küçük sanayi teşvik ve yerli malım koruma amacıyla 1913’de çıkarıldı.
- Kanun vergi muafiyeti, bedava arazi, geçici gümrük muafiyeti, kamunun öncelikle bu tesislerin ürünlerini satın alma zorunluluğu gibi hükümler getirmiştir.
- Bu yasadan çoğunlukla azınlıklar ve yabancılar yararlanmıştır.
SORU : 1913 yılma göre yabancı sermayenin en çok yatırım yaptığı alanlar nelerdir?
CEVAP : Madencilik, Elektrik, havagazı,su, Tütün, tekel İmalat Sanayi
SORU : İlk elektrik enerjisi istasyonu nerde kuruldu?
CEVAP : 1902’de Adana’da kuruldu.
SORU : Cumhuriyet Dönemi’nde ilk elektrik santrali hangi banka tarafından kuruldu?
CEVAP : 1948’de Etibank tarafından kuruldu.
SORU : Osmanlı Devletinde kömür işletmelerinin büyük bölümü hangi devletlerin elindeydi?
CEVAP : Fransız ve İtalyanların
Ulaştırma
SORU : Millî Mücadele’nin başladığı günlerde Anadolu’da üç ulaşım yolu vardı. Bunlar sırasıyla nelerdi?
CEVAP : Demir yolu, kara yolu, deniz yolu.
SORU : Bağımsızlık Savaşı sırasında kullanılabilir tek ulaşım aracı neydi?
CEVAP : Demir yoluydu.
SORU : Demir yolu hatları kurulurken hep kıyılar yani Akdeniz ve Ege tercih edilmiş ve buradaki hatlar başkent İstanbul’a bağlanmamıştır. Bu durumun en önemli sonucu nedir?
CEVAP : Merkezî yönetimin ülkenin tümüne ulaşması ve güçlenmesi önlenmiştir.
SORU : Osmanlı Dönemi’nin sonunda mevcut başlıca demir yolu hatları nelerdi?
CEVAP : - Anadolu demir yolu (İstanbul, İzmit, Eskişehir, Ankara),
- Bağdat hattı (Eskişehir, Afyon, Konya, Adana, Halep),
- Mersin, Tarsus, Adana,
- İzmir, Bandırma,
- Bandırma, Bursa,
- İzmir, Aydın, Afyon
SORU : Osmanlı Devletinde ilk demir yolu imtiyazı hangi devlete hangi hat için verildi?
CEVAP : 1856’da İngiltere’ye Îzmir-Aydın hattı
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- Bir Avusturya şirketi “Şark Demir yolu’’ hattının yapımına 1871’de girişti.
- Almanlara ilk demir yolu imtiyazı 1888’de verildi.
- II. Abdülhamid Konya, Bağdat ve Basra Körfezi arasında demir yolu yapılmasına ilişkin imtiyazı 27 Kasım 1899’da Deutsche Banka vermişti. Bu imtiyazı kısa bir süre sonra 1902’de Anadolu Demiryolları Osmanlı Şirketi devralmıştı.
- Demir yolu ağının denetimi ancak Ankara Hükûmeti’nce sağlanmıştır
* 1919-1920 döneminde beş ana kara yolu vardı
Bağdat kara yolu (Samsun, Amasya, Sivas, Harput, Musul),
Ereğli (Konya), Kayseri, Malatya, Harput, Diyarbakır,
Kayseri, Sivas,
Halep, Urfa, Diyarbakır,
Trabzon, Bayburt, Erzurum, Iran yolu
SORU : Osmanlı İmparatorluğu buharlı gemilerle ilk kez ne zaman tanıştı?
CEVAP : 1826’da İngiltere’den satın aldığı gemiyle tanımıştı
SORU : Osmanlı Devletinde kadınların şehir hattı vapurlarına binme yasağı hangi tarihte kaldırıldı?
CEVAP: 1849
SORU : Osmanlılarda deniz ticaret filosunun gelişmemesinin en önemli nedeni neydi?
CEVAP : Kabotaj hakkına sahip olmaması
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- İstanbul içinde ulaşımı sağlayan Galata Köprüsü demir köprü olarak 1878 yılında II. Abdülhamid zamanında yaptırılmıştı.
- Bugünkü Galata Köprüsü hâline gelmesi 1912 yılında bir Alman şirketi tarafından gerçekleştirilmiştir.
- Türkiye’de ilk düzenli posta teşkilatı Ekim 1840’da kuruldu.
Dış Ticaret
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- Osmanlı İmparatorluğu yönetimi kapitülasyonlar nedeniyle serbest dış ticaret rejimini benimsemek zorunda kalmıştır.
- Osmanlı dış ticaret istatistikleri 1878 yılından itibaren yayımlanmaya başlandı.
- Deniz ticareti ise İngiliz ve Fransızların elindeydi. Anadolu dış ticareti İstanbul dışında İzmir, Mersin, İskenderun, Samsun ve Trabzon limanlarından gerçekleşiyordu.
- Osmanlı-Alman ticari ilişkilerinde dönüm noktası sayılacak olay, 1898 sonbaharında II. Wilhelm’in II. Abdülhamid’i İstanbul’da ziyaret etmesidir.
- Alman sermayesi, demir yolu dışında Konya ve Adana ovalarının sulama projeleriyle ilgilenmiştir.
- Özellikle tahıl ve pamuk üretiminde verimi arttırmayı öngören projeler, I. Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamamıştır.
- Savaş sonrası dönemde Ankara Hükümeti, emekli amiral Colby M. Chester’in başında bulunduğu bir Amerikan şirketine, Nisan 1923’te beş bin km’lik demir yolu ve maden imtiyazı verdi.
OSMANLILARDA PARA VE BANKA
ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR
- Osmanlılarda ilk para 1327’de Orhan Bey zamanında kestirilen “gümüş akçe”dir.
- Fatih Sultan Mehmet, ilk Osmanlı altın lirası olan “Sultanileri bastırtmıştır. Böylece o tarihten itibaren piyasada çift metal para sistemine geçilmiştir. 9 Ocak 1881 tarihli yasayla Osmanlı lirası para birimi olmuş ve böylece altın esası yasallaşmıştır.
- Osmanlı-Rus Savaşı’nın finansmanında kullanılmak üzere 1809 yılında, “Beşlik” ve “Altılık” diye adlandırılan yeni para çeşitleri piyasaya sürülmüştür.
- Osmanlı Devleti’nde ilk kâğıt para uygulaması, yani “Kaime”, 1840 yılında gerçekleşti.
- I. Dünya Savaşı’na girdiğinde tedavülde egemen para “kaime” idi.
- I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nun para sistemi üç farklı para biriminden oluşuyordu. Altın ve gümüş sikkeler ile konvertibl banknotlar
- İlk kâğıt para 1915’te tedavüle çıktı.
- Osmanlı Devleti, Batı Avrupa’da yaşanan gelişme, sanayileşme ve dışa açılma sürecini yaşamadığı için, benzer bir bankacılık sistemine ihtiyaç duymamış ve teşvik de etmemiştir. Sadece Hazinenin iç ve dış borçlanmasını kolaylaştırmak ve sürdürmek yönünde, özellikle yabancı bankaların hizmetine ihtiyaç duyulmuştur.
- Kırım Savaşı’ndan sonra Tanzimat Fermanı’na ek olarak çıkarılan 18 Şubat 1856 tarihli “Hattı Hümayun”da, ekonomik ve mali sistemi yönlendirmek ve canlandırmak için bir banka kurulmasının önemine işaret edilmiştir.
Bank-ı Osmanî (Ottoman Bank)
- Günümüze Osmanlı Bankası olarak gelen bu Banka, Fransız- İngiliz ortak sermayesiyle ve 30 yıl süreyle imtiyaz almıştı.
- Bankaya Hazine işlemleri yapma ve banknot çıkarma yetkisi verildi.
- Ayrıca tüm ticari bankacılık işlemleri yapma hakkı verilirken her türlü vergi ve resimden muaf tutuldu.
UYARI: Osmanlı Devletinde kurulan yabancı bankalar şunlardır.
- Kredi Lyone merkezi Parisdi.
- Deutsche Orient Bank, Deutsche Bank Alman sermayeli bankalar
- Banco Di Roma , Banco Commerciale İtaliana İtalyan bankalar
UYARI :
- Osmanlıların ulusal bankacılık girişimi Mithat Paşa önderliğinde 1863’de Ziraat Bankası ve 1868’de İstanbul Emniyet Sandığı ile başlamıştır.
- Mithat Paşa Niş Valiliği sırasında Ruscuk-Pirot yöresinde kurduğu “Memleket Sandığı” ile Ziraat Bankasının temelini atmıştır. Bu sandıklar bugünkü anlamda bir tarım-kredi kooperatifi olarak faaliyet göstermeye çalışmışlardır.
- Yerli sermayeyle ilk banka îtibar-ı Millî Bankası adıyla 1917’de kurulmuştu Banka kayıtları Fransızca tutuluyordu ve ilk genel müdürü Avusturyalı idi. Bu banka 1924 yılında Türkiye İş Bankası ile birleşti.
- Cumhuriyet’in ilanından sonra da ayakta kalmışlarsa da bunların sadece ikisi günümüze gelebilmiştir. Bunlar, Türk Ticaret Bankası (Adapazarı İslam Ticaret Bankası) ve Millî Aydın Bankası (Tariş Bank)’dır.
Kamu Maliyesi
- Devletin temel gelir kaynağı şeri vergilerdi.
- Ülkede “Tek Hazine”, “Tek Bütçe” ilkeleri 1856 yılından itibaren yürürlüğe kondu.
- 1876 Meşrutiyet Anayasası ile vergilemenin kanuna dayalı olması ilkesi getirildi.
- Osmanlılarda devletin “Batı” anlamında bütçe hazırlaması 1909’dan sonra olmuştur.
- Osmanlı maliyesi 1881 yılında yürürlüğe giren “Muharrem Kararnamesi’ ile Düyun-u Umumiye İdaresinin denetimine girmişti. 1876-1909 yılları arasında Osmanlı Devleti’ni yöneten II. Abdülhamid’in bu kararnameyi imzalamasıyla ülke resmen yarı sömürge hâline gelmiş oldu.
* Tarihçiler Düyun-u Umumiyeyi ikinci bir maliye bakanlığı olarak açıkladılar.
MİLLÎ MÜCADELE’NİN FİNANSMANINDA İÇ KAYNAKLAR
Erzurum ve Sivas Kongrelerinde görüşülmüş ve şu kararlar alınmıştır:
- Kazalarda maliye teşkilatı ve levazım kurulacak ve milis kuvvetlerinin giderleri bu örgütlerce karşılanacak,
- Şahıs ve ailelerden alınacak yardım miktarları mahalle muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından verilecek mali belgelere dayandırılacak,
- Yardım yapmaktan kaçınacak kişilere verilecek cezayı ilgili milis komutanı belirleyecek,
- Yüz lira nakdi bedel ödeyenler 3 ay askerlikten muaf tutulacaktı.
Tekâlifi Milliye Emirleri
“1. Her ilçede birer ulusal vergi kurulu kurulacak, bu kurullarca toplanan şeyler ordunun çeşitli bölümlerine dağıtılacaktır.
2. Yurtta her ev, birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık hazırlayıp Vergi Kuruluna verecektir.
3. Tüccar ve halk elinde bulunan çamaşırlık, bez, kaput bezi, patiska, pamuk, yıkanmış ve yıkanmamış yün ve tiftik, erkek elbisesi, dikmeye elverişli her türlü yazlık ve kışlık kumaş, kalın bez, kösele, vaketa, taban astarlığı, sarı ve siyah meşin, sahtiyan, dikilmiş ve dikilmemiş çarık, potin, demir, kundura çivisi, tel çivi, kundura ve saraç ipliği, nallık demir ve yapılmış nal, mıh, yem torbası, yuları, belleme, kolan, kaşağı, gebre, semer ve urganlardan %40’ına parası sonra ödenmek üzere el konulacaktır.
4. Eldeki buğday, saman, un, arpa, fasulye, bulgur, nohut, mercimek, kasaplık hayvanları, şeker, gaz, pirinç, sabun, yağ, tuz, zeytinyağı çay ve mumlarında yine %40’ına, parası sonra ödenmek üzere teslim alınacaktır.
5. Ordu için halktan alman taşıtlardan geriye kalanların da ayda bir kez ve parasız olarak 100 km’lik bir uzaklığa dek askerî ulaştırma işlerinde çalıştırılacaktır.
6. Ordunun yedirilip giydirilmesine yarayacak bütün sahipsiz mallara el konulacaktır.
7. Halkın elinde bulunan savaşa elverişli bütün silah ve cephane üç gün içinde hükûmete verilecektir.
8. Benzin, vakum, gres yağı, makine yağı, don yağı, saatçi ve taban yağları, vazelin otomobil ve kamyon lastiği, lastik yapıştırıcı, buji, soğuk tutkal, Fransız tutkalı, telefon makinesi, kablo, pil, çıplak tel, yalıtkan ve bunlara benzer gereçlerin ve gaz yağının %40’ına el konulacaktır.
9. Demirci, marangoz, dokumacı, tesviyeci, saraç ve arabacılarla bunların işliklerinin iş çıkarma giderinin; kasatura, kılıç, mızrak ve eğer yapabilecek ustaların adlarıyla sayılarının ve durumları tespit edilecektir.
10. Halkın elinde bulunan dört tekerlekli yaylı araba, dört tekerlekli at ve öküz arabasıyla kağnı arabalarının bütün donatım ve hayvanlarıyla birlikte, binek hayvanları, topçeker hayvanlar, katırlar, yük hayvanlarının, deve ve eşeklerin %20’sine el konulacaktır.”
* Savaş yıllarında Anadolu’da kullanılan para Osmanlı Kaimeleriydi.
* Kurtuluş Savaşı’nın finansmanı vergileme, el koyma, borçlanma ve dış kredi gibi başlıca kaynaklarla gerçekleştirilmiştir.
* 17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihlerinde İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde alman kararlara uygun olarak, hükümet ilk ulusal ticaret bankamız olan Türkiye İş Bankası’nın 1924’te faaliyete geçmesini sağlamıştır.
* Ardından sanayi alanında kredi vermek üzere 1925 yılında Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur.
* Çiftçi kesiminin isteğine uyularak, yaklaşık devlet gelirlerinin %30’unu sağlayan Aşar Vergisi yürürlükten kaldırıldı.
* 1927 yılında “Teşvik-i Sanayi Kanunu’’ ile sanayi yatırımlar özendirilmeye çalışılmıştır.