Açıköğretim Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi -2- 7.Ünite Ders Notları

tremendous

Forum Yöneticisi
Katılım
11 Ara 2012
Mesajlar
1,781
Tepkime puanı
8
Puanları
0
Bölüm:
MEZUN
Şehir:
İstanbul
Açıköğretim Atatürk İlkeleri ve İnkilap Tarihi -2- 7.Ünite Ders Notları


OSMANLI İMPARATORLUĞUNUN SON YILLARINDA EKONOMİK DURUM


SORU : İlm-i Tedbir-i Menzil’i adlı eser kim tarafından yazılmış ve hangi padişaha verilmiştir?

CEVAP : 1859 yılında Sehak Efendi li­tografya ile basılmış kitabı devrin padişahı Abdülmecid’e vermiştir.

SORU : İlm-i Tedbir-i Menzil’i adlı eser hangi Fransız iktisatçının görüşlerini içermekteydi?

CEVAP: J.B.SAY ın görüşlerini

SORU : 1879 yılında iktisadi konularda yazdığı yazılarını “Ekonomi Poli­tik” başlığı altında toplamış ve kitap hâlinde yayımlamış olan kişi kimdir?

CEVAP : Ahmet Mithat Efendi

SORU : Ahmet Mithat Efendi Ekonomik Politik adlı kitabında hangi konulara değinmiştir?

CEVAP : Azınlıkların denetiminde Osmanlı ekonomisinin nasıl yağma edildiğini, Müslümanların nasıl ekonomi yönetimi dışına itildiğini anlatmaya çalışmıştır.

SORU : Osmanlı Devleti’nde ilk iktisat kitabının yazılması ve ba­sılması kim tarafından gerçekleştirildi?

CEVAP : 1881’de Ohannes Efendi tarafından gerçekleştirildi.

SORU : Ohannes Efendi kitabını hocalık yaptığı hangi fakültede okutmuştur?

CEVAP : Mekteb-i Mülkiyede

SORU : Ohannes Efendinin kitabında hangi iktisatçının görüşleri tekrarlanmış ve savunulmuştur?

CEVAP : Adam Smith

SORU : Mekteb-i Mülkiyede verdikleri derslerde Osmanlı Devleti için sanayileşmeyi kaynak israfı sayan kişiler kimlerdi?

CEVAP : Sakızlı Ohannes Efendi ve Portakal Mikail Paşa

SORU : “İktisat ilkelerine ters düşen bir sanayileşme ülkeyi yoksullaştıracaktır” sözü kime aittir?

CEVAP : M. Cavit Bey

SORU : Cumhuriyet öncesi Osmanlı İmparatorluğu’nun sosyo ekonomik yapısı hakkın­da elimizde tutarlı ve yeterli bilgiler yoktur. Bunun başlıca nedeni nedir?

CEVAP : Bu döneme ait devlet arşivlerinin tasnifinin bitmemiş olmasıdır.

SORU : 1914 yılı sonuna göre büyük kentlerin sıralaması nasıldı?

CEVAP : İstanbul, İzmir, Bursa, Adana, Konya, Ankara

SORU : İmparatorluk’un bugünkü anlamda tek büyük kenti hangisiydi ve bu kentin en önemli özellikleri neydi?

CEVAP : İstanbulduydu. En önemli özelikleri Devletin başkenti olması yanında dış ticaretin de merkezi ol­ması idi.

SORU : İkinci sırada yer alan İzmir ilinin en büyük özellikleri neydi?

CEVAP : Küçük çapta olmak üzere ithalat ve ihracatın yapıldığı ikinci büyük liman kent özelliğini taşımaktaydı

SORU : Batı Avrupa’da kentleşmeyi belirleyen ol­gu nedir?

CEVAP : Sanayi yatırımlarının başlaması ile ortaya çıkan iş gücü talebidir.

Tarım

SORU : Osmanlı Devleti’nde özellikle Doğu ve Güney Doğu Anado­lu’da toprak - insan ilişkileri hangi düzen içindeydi?

CEVAP : Feodal

UYARI : Aşar Vergisi ve bu uygulama­nın ortaya çıkardığı mültezimlik tarımda modernleşmeyi engellemişti.

SORU : Osmanlı Devletinde toprağa el koyarak toprak ağası hâline gelebilen kişiler kimlerdi?

CEVAP : Valiler, mutasarrıflar, kaymakamlar, jandarma gibi devlet memurları

SORU : Osmanlı Devletinde büyük kentlerin tahıl ihtiyacı ithalatla kar­şılanıyordu bunun nedeni neydi?

CEVAP : İç piyasa oluşmadığı için

UYARI : 1838 Ticaret Anlaşması sonrasında başta İngiliz malları olmak üzere her türlü tarımsal ürün kentlerde yerli ürünlerin yerini almıştı.

SORU : Cumhuriyet döneminden önce 19.yyın ikinci yarısından itibaren tarım sektöründe görülen özellikler nelerdir? (ÇIKMIŞ SORUDUR)

CEVAP : - İçe dönük üretim yapılması

- Rum ve Ermenilerin geniş topraklar satın alması

- Tahıl ithalatına başvurulması

- Devletin çiftçiyi koruyucu önlemler alması

Sanayi

SORU : Osmanlı İmparatorluğunda 1810 yılında devlet sermayesi ile kurulan ilk tesis nedir?

CEVAP : Beykoz Tesisleri

SORU : Beykoz Tesislerinde askeri alanda ihtiyaçları karşılamak maksadıyla neler üretilmiştir?

CEVAP : Askerî kundura, çizme, palaska, fi­şeklik

UYARILAR

- 1835 de çuha, fes, batta­niye imal etmek üzere İstanbul’da Feshane Tesisleri kuruldu.

- Kadife, ipekli kumaş, saten ve tafta üretmek için 1845’te Hereke Fabrikası tesis edildi.

- 1850’de pamuklu dokuma ürünleri imal etmek üzere İstanbul Bakırköy Bez Fabri­kası faaliyete geçti.

- 1892’de Yıldız Çini Fabrikası kuruldu.

SORU : Osmanlı Devletindeki gayrimüslimlerin sanayileşmeyi kaynak israfı saymalarının nedenleri nelerdir?

CEVAP : - Yurt dışı mallarına kendilerinin aracılık etmesi

- Dışarıya döviz ödeyerek aldıkları malların ülke içinde yapılacak olması

- Hammadde kaynağı ve Pazar olmaktan devletin kurtulacak olması

- Tarım ülkesi olarak kalmasının kendi çıkarlarına daha uygun olması

SORU : Osmanlı Devletinin dış ticaret bakımından benimsemek zorunda kaldığı politika nedir?

CEVAP : Serbest dış ticaret

SORU : Osmanlı Devletinde parasal olanakları elverişli ve tasarruf edebilen kesimler hangileridir?

CEVAP : Asker ve sivil bürokratlar

SORU : Günümüze dek gelen ve hepimizin güzelliğini kabul ettiğimiz İstanbul yalıları kimler tarafından yaptırıldı?

CEVAP : Büyük asker-sivil bürokratları

SORU : Osmanlı Devletinde Müslüman Türkler, gerçek anlamda ekonomik faaliyetlerle ne zaman ilgilenmeye başladılar?

CEVAP : II. Meşrutiyet’ten sonra

SORU : Tüm sanayi faaliyetlerin İstanbul’da toplanmasında etkili olan faktör nedir?

CEVAP : Saray’ın ve yük­sek memurların İstanbul’da uygun bir piyasa yaratması

SORU : İstanbul dışında ticari faaliyetlerin yo­ğunluk derecesinin olduğu yerler nelerdir?

CEVAP : İzmir, Selanik ve Beyrut

SORU : Osmanlı imparatorluğunun, Batı Avrupa ülkelerinin tarımsal ve sanayi ürünlerinin tam bir pazarı hâ­line dönüşmesinde etkili olan faktörler nelerdi?

CEVAP : İmzaladığı uluslararası antlaşmalar ve kapitülasyonlar

Geçici Sanayi Kanunu

- Küçük sanayi teşvik ve yerli malım koruma amacıyla 1913’de çıkarıldı.

- Kanun vergi muafiyeti, bedava arazi, geçici gümrük muafiyeti, kamunun öncelikle bu tesislerin ürünlerini satın alma zorunluluğu gibi hükümler getirmiştir.

- Bu yasadan ço­ğunlukla azınlıklar ve yabancılar yararlanmıştır.

SORU : 1913 yılma göre yabancı sermayenin en çok yatırım yaptığı alanlar nelerdir?

CEVAP : Madencilik, Elektrik, havagazı,su, Tütün, tekel İmalat Sanayi

SORU : İlk elektrik enerjisi istasyonu nerde kuruldu?

CEVAP : 1902’de Adana’da kuruldu.

SORU : Cumhuriyet Dönemi’nde ilk elektrik santrali hangi banka tarafından kuruldu?

CEVAP : 1948’de Etibank tarafından kuruldu.

SORU : Osmanlı Devletinde kömür iş­letmelerinin büyük bölümü hangi devletlerin elindeydi?

CEVAP : Fransız ve İtalyanların

Ulaştırma

SORU : Millî Mücadele’nin başladığı günlerde Anadolu’da üç ulaşım yolu vardı. Bunlar sırasıyla nelerdi?

CEVAP : Demir yolu, kara yolu, deniz yolu.

SORU : Bağımsızlık Savaşı sırasında kullanılabilir tek ulaşım ara­cı neydi?

CEVAP : Demir yoluydu.

SORU : Demir yolu hatları kurulurken hep kıyılar yani Ak­deniz ve Ege tercih edilmiş ve buradaki hatlar başkent İstanbul’a bağlanmamıştır. Bu durumun en önemli sonucu nedir?

CEVAP : Merkezî yönetimin ülkenin tümüne ulaşması ve güçlenmesi önlenmiştir.

SORU : Osmanlı Dönemi’nin sonunda mevcut başlıca demir yolu hatları nelerdi?

CEVAP : - Anadolu demir yolu (İstanbul, İzmit, Eskişehir, Ankara),

- Bağdat hattı (Eskişehir, Afyon, Konya, Adana, Halep),

- Mersin, Tarsus, Adana,

- İzmir, Bandırma,

- Bandırma, Bursa,

- İzmir, Aydın, Afyon

SORU : Osmanlı Devletinde ilk demir yolu imtiyazı hangi devlete hangi hat için verildi?

CEVAP : 1856’da İngiltere’ye Îzmir-Aydın hattı

ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR

- Bir Avusturya şirketi “Şark Demir yolu’’ hattının yapımına 1871’de girişti.

- Almanlara ilk demir yolu imtiyazı 1888’de verildi.

- II. Abdülhamid Konya, Bağdat ve Basra Körfezi arasında demir yolu yapılmasına ilişkin imtiyazı 27 Kasım 1899’da Deutsche Banka vermişti. Bu imtiyazı kısa bir süre sonra 1902’de Anadolu Demir­yolları Osmanlı Şirketi devralmıştı.

- Demir yolu ağının denetimi ancak Ankara Hükûmeti’nce sağlanmıştır


* 1919-1920 dönemin­de beş ana kara yolu vardı

Bağdat kara yolu (Samsun, Amasya, Sivas, Harput, Musul),

Ereğli (Konya), Kayseri, Malatya, Harput, Diyarbakır,

Kayseri, Sivas,

Halep, Urfa, Diyarbakır,

Trabzon, Bayburt, Erzurum, Iran yolu

SORU : Osmanlı İmparatorlu­ğu buharlı gemilerle ilk kez ne zaman tanıştı?

CEVAP : 1826’da İngiltere’den satın aldığı gemiyle tanımıştı

SORU : Osmanlı Devletinde kadınların şehir hattı vapurlarına binme yasağı hangi tarihte kaldırıldı?

CEVAP: 1849

SORU : Osmanlılarda deniz ticaret filosunun gelişmemesinin en önemli nedeni neydi?

CEVAP : Kabotaj hakkına sahip olmaması

ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR

- İstanbul içinde ulaşımı sağlayan Galata Köprüsü de­mir köprü olarak 1878 yılında II. Abdülhamid zamanında yaptırılmıştı.

- Bugünkü Galata Köprüsü hâline gelmesi 1912 yılında bir Alman şirketi tarafından gerçekleş­tirilmiştir.

- Türkiye’de ilk düzenli posta teşkilatı Ekim 1840’da kuruldu.

Dış Ticaret

ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR

- Osmanlı İmparatorluğu yönetimi kapitülasyonlar nedeniyle serbest dış ticaret reji­mini benimsemek zorunda kalmıştır.

- Osmanlı dış ticaret istatistikleri 1878 yılından itibaren yayımlanmaya başlandı.

- Deniz ticareti ise İngiliz ve Fransızların elindeydi. Anadolu dış ti­careti İstanbul dışında İzmir, Mersin, İskenderun, Samsun ve Trabzon limanların­dan gerçekleşiyordu.

- Osmanlı-Alman ticari ilişkilerinde dönüm noktası sayılacak olay, 1898 sonbaha­rında II. Wilhelm’in II. Abdülhamid’i İstanbul’da ziyaret etmesidir.

- Alman sermayesi, demir yolu dışında Konya ve Adana ovalarının sulama proje­leriyle ilgilenmiştir.

- Özellikle tahıl ve pamuk üretiminde verimi arttırmayı öngören projeler, I. Dünya Savaşı nedeniyle uygulanamamıştır.

- Savaş sonrası dönemde An­kara Hükümeti, emekli amiral Colby M. Chester’in başında bulunduğu bir Ameri­kan şirketine, Nisan 1923’te beş bin km’lik demir yolu ve maden imtiyazı verdi.

OSMANLILARDA PARA VE BANKA

ÖNEMLİ UYARILAR NOTLAR

- Osmanlılarda ilk para 1327’de Orhan Bey zamanında kestirilen “gümüş akçe”dir.

- Fatih Sultan Mehmet, ilk Osmanlı altın lirası olan “Sul­tanileri bastırtmıştır. Böylece o tarihten itibaren piyasada çift metal para sistemine geçilmiştir. 9 Ocak 1881 tarihli yasayla Osmanlı lirası para birimi olmuş ve böyle­ce altın esası yasallaşmıştır.

- Osmanlı-Rus Savaşı’nın finansmanında kullanıl­mak üzere 1809 yılında, “Beşlik” ve “Altılık” diye adlandırılan yeni para çeşitleri piyasaya sürülmüştür.

- Osmanlı Devleti’nde ilk kâğıt para uygulaması, yani “Kaime”, 1840 yılında ger­çekleşti.

- I. Dünya Savaşı’na girdiğinde tedavülde egemen para “kaime” idi.

- I. Dünya Savaşı öncesinde Osmanlı İmparatorluğu’nun para sistemi üç farklı para biriminden oluşuyordu. Altın ve gümüş sikkeler ile konvertibl banknotlar

- İlk kâğıt para 1915’te tedavüle çıktı.

- Osmanlı Devleti, Batı Avrupa’da yaşanan gelişme, sanayileşme ve dışa açılma sürecini yaşamadığı için, benzer bir bankacılık sistemine ihtiyaç duymamış ve teş­vik de etmemiştir. Sadece Hazinenin iç ve dış borçlanmasını kolaylaştırmak ve sür­dürmek yönünde, özellikle yabancı bankaların hizmetine ihtiyaç duyulmuştur.

- Kırım Savaşı’ndan sonra Tanzimat Fermanı’na ek olarak çıkarılan 18 Şubat 1856 tarihli “Hattı Hümayun”da, ekonomik ve mali sistemi yönlendirmek ve canlandır­mak için bir banka kurulmasının önemine işaret edilmiştir.

Bank-ı Osmanî (Ottoman Bank)

- Günümüze Osmanlı Bankası olarak gelen bu Banka, Fransız- İngiliz ortak sermayesiyle ve 30 yıl süreyle imtiyaz almıştı.

- Bankaya Hazine işlemleri yapma ve banknot çıkar­ma yetkisi verildi.

- Ayrıca tüm ticari bankacılık işlemleri yapma hakkı verilirken her türlü vergi ve resimden muaf tutuldu.

UYARI: Osmanlı Devletinde kurulan yabancı bankalar şunlardır.

- Kredi Lyone merkezi Parisdi.

- Deutsche Orient Bank, Deutsche Bank Alman sermayeli bankalar

- Banco Di Roma , Banco Commerciale İtaliana İtalyan bankalar

UYARI :

- Osmanlıların ulusal bankacılık girişimi Mithat Paşa önderliğinde 1863’de Ziraat Bankası ve 1868’de İstanbul Emniyet Sandığı ile başlamıştır.

- Mithat Paşa Niş Valili­ği sırasında Ruscuk-Pirot yöresinde kurduğu “Memleket Sandığı” ile Ziraat Banka­sının temelini atmıştır. Bu sandıklar bugünkü anlamda bir tarım-kredi kooperatifi olarak faaliyet göstermeye çalışmışlardır.

- Yerli sermayeyle ilk banka îtibar-ı Millî Bankası adıyla 1917’de kurulmuştu Banka kayıtları Fransızca tutuluyordu ve ilk genel müdürü Avusturyalı idi. Bu banka 1924 yılında Türkiye İş Bankası ile birleşti.

- Cumhuriyet’in ilanından sonra da ayakta kalmışlarsa da bunların sadece ikisi günümüze gelebilmiştir. Bunlar, Türk Ticaret Bankası (Ada­pazarı İslam Ticaret Bankası) ve Millî Aydın Bankası (Tariş Bank)’dır.

Kamu Maliyesi

- Devletin temel gelir kay­nağı şeri vergilerdi.

- Ülkede “Tek Hazine”, “Tek Bütçe” ilkeleri 1856 yılından itibaren yürürlüğe kondu.

- 1876 Meşrutiyet Anayasası ile vergilemenin kanuna dayalı olması ilkesi getirildi.

- Osmanlılarda devletin “Batı” anlamında bütçe hazırlaması 1909’dan sonra ol­muştur.

- Osmanlı maliyesi 1881 yılında yürürlüğe giren “Muharrem Kararnamesi’ ile Düyun-u Umumiye İdaresinin denetimine girmişti. 1876-1909 yıl­ları arasında Osmanlı Devleti’ni yöneten II. Abdülhamid’in bu kararnameyi imza­lamasıyla ülke resmen yarı sömürge hâline gelmiş oldu.

* Tarihçiler Düyun-u Umumiyeyi ikinci bir maliye bakanlığı olarak açıkladılar.

MİLLÎ MÜCADELE’NİN FİNANSMANINDA İÇ KAYNAKLAR

Erzurum ve Sivas Kongrelerinde görüşülmüş ve şu kararlar alınmıştır:

- Kazalarda maliye teşkilatı ve levazım kurulacak ve milis kuvvetlerinin gider­leri bu örgütlerce karşılanacak,

- Şahıs ve ailelerden alınacak yardım miktarları mahalle muhtar ve ihtiyar he­yeti tarafından verilecek mali belgelere dayandırılacak,

- Yardım yapmaktan kaçınacak kişilere verilecek cezayı ilgili milis komutanı belirleyecek,

- Yüz lira nakdi bedel ödeyenler 3 ay askerlikten muaf tutulacaktı.

Tekâlifi Milliye Emirleri

“1. Her ilçede birer ulusal vergi kurulu kurulacak, bu kurullarca toplanan şey­ler ordunun çeşitli bölümlerine dağıtılacaktır.

2. Yurtta her ev, birer kat çamaşır, birer çift çorap ve çarık hazırlayıp Vergi Ku­ruluna verecektir.

3. Tüccar ve halk elinde bulunan çamaşırlık, bez, kaput bezi, patiska, pamuk, yıkanmış ve yıkanmamış yün ve tiftik, erkek elbisesi, dikmeye elverişli her türlü yazlık ve kışlık kumaş, kalın bez, kösele, vaketa, taban astarlığı, sarı ve siyah meşin, sahtiyan, dikilmiş ve dikilmemiş çarık, potin, demir, kundura çivisi, tel çivi, kundura ve saraç ipliği, nallık demir ve yapılmış nal, mıh, yem torbası, yuları, belleme, kolan, kaşağı, gebre, semer ve urganlardan %40’ına parası sonra ödenmek üzere el konulacaktır.

4. Eldeki buğday, saman, un, arpa, fasulye, bulgur, nohut, mercimek, kasaplık hayvanları, şeker, gaz, pirinç, sabun, yağ, tuz, zeytinyağı çay ve mumların­da yine %40’ına, parası sonra ödenmek üzere teslim alınacaktır.

5. Ordu için halktan alman taşıtlardan geriye kalanların da ayda bir kez ve pa­rasız olarak 100 km’lik bir uzaklığa dek askerî ulaştırma işlerinde çalıştırıla­caktır.

6. Ordunun yedirilip giydirilmesine yarayacak bütün sahipsiz mallara el konu­lacaktır.

7. Halkın elinde bulunan savaşa elverişli bütün silah ve cephane üç gün için­de hükûmete verilecektir.

8. Benzin, vakum, gres yağı, makine yağı, don yağı, saatçi ve taban yağları, va­zelin otomobil ve kamyon lastiği, lastik yapıştırıcı, buji, soğuk tutkal, Fran­sız tutkalı, telefon makinesi, kablo, pil, çıplak tel, yalıtkan ve bunlara ben­zer gereçlerin ve gaz yağının %40’ına el konulacaktır.

9. Demirci, marangoz, dokumacı, tesviyeci, saraç ve arabacılarla bunların işlik­lerinin iş çıkarma giderinin; kasatura, kılıç, mızrak ve eğer yapabilecek us­taların adlarıyla sayılarının ve durumları tespit edilecektir.

10. Halkın elinde bulunan dört tekerlekli yaylı araba, dört tekerlekli at ve öküz arabasıyla kağnı arabalarının bütün donatım ve hayvanlarıyla birlikte, binek hayvanları, topçeker hayvanlar, katırlar, yük hayvanlarının, deve ve eşekle­rin %20’sine el konulacaktır.”

* Savaş yıllarında Anadolu’da kullanılan pa­ra Osmanlı Kaimeleriydi.

* Kurtuluş Savaşı’nın finansmanı vergileme, el koyma, borçlanma ve dış kredi gibi başlıca kaynaklarla gerçekleştirilmiştir.

* 17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihlerinde İzmir’de toplanan Türkiye İktisat Kongresi’nde alman kararlara uygun olarak, hükümet ilk ulusal ticaret bankamız olan Tür­kiye İş Bankası’nın 1924’te faaliyete geçmesini sağlamıştır.

* Ardından sanayi alanın­da kredi vermek üzere 1925 yılında Sanayi ve Maadin Bankası kurulmuştur.

* Çiftçi kesiminin isteğine uyularak, yaklaşık devlet gelirlerinin %30’unu sağlayan Aşar Vergisi yürürlükten kaldırıldı.

* 1927 yılında “Teşvik-i Sanayi Kanunu’’ ile sanayi yatırımlar özendirilmeye çalışılmıştır.





 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst