Aöf Çağdaş Türk Yazı Dilleri 1 Dersi 3.Ünite Özeti

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
ÇAĞDAŞ TÜRK YAZI DİLLERİ 1 DERSİ 3.ÜNİTE DERS ÖZETİ

ÜNİTE 3

Azerbaycan Türkçesi

Azerbaycan Adı
Arapların Arran ve Şirvan olarak adlandırdığı Azerbaycan’ın adı Mehmed Emin Resulzade’yeİskender’e karşı bağımsızlığını ilan eden Satrap Atropet’in adından gelir. Atropet, Ermenice’de Atropatokan, Farsça’da Aterapata, Arapça’da Azerbaycan şeklini almıştır. Ahmet Caferoğlu’na göre Atar ve Patar kelimelerinin birleşmesinden meydana gelmiştir. Farsça’da Atar, Ateş; Pataise Ülke demektir.
Azer sözcüğü Farsça’da Ateş anlamına gelmektedir. Buna göre Azerbaycan Ateş ülkesidemektir. Petrol kaynaklarının ateşlerinin beslediği Zerdüşt tapınaklarının en büyüğünün burada bulunduğu Taberî referanslı bir rivayettir.

Ortaçağ tarihçilerine göre, Azerbaycan sözü, Sasani padişahı Şapur’un zamanında peygamberlik iddiasında bulunan Azerbaz adından gelmektedir.
Azerbaycan tarihçisi Abbasgulu Aga Bakıhanov ise bu sözün halk kahramanı Babek’e dayandığını öne sürer.
Cemaleddin Fegihi, Katip Harezmi’nin Miftahu’l-Ulûm adlı eserine dayanarak Azerbaycan sözünü Farsça “kış ayı” demek olan “âzer” kelimesine, bâd (rüzgâr) kelimesinin ve “nân” ekinin getirilmesiyle oluşmuş ve kelime “kış rüzgârının estiği yer” şeklinde açıklamaktadır.
E. Demircizade Aturpat sözünü (A) Allah, (tur) ateş, (Pat) baş şeklinde ele alarak “beş ateş tanrısı” anlamını öne sürmüştür.
R. Gurban ise, Az (as) kavim adına Er (kişi) ve Bay (zengin) sözlerini ekleyip bu kelimeye “c” bağlayıcısıyla An (yer-mekân) ekini dahil ederek = Az+er+bay+c-an / Az erlerinin zengin ülkesi anlamına ulaşmıştır.
Şamil Cemşidov, Atarpetakan sözünü esas alarak kelimeyi Oderpatekan biçimine ulaşmıştır. Od = ateş, er- = isimden fiil yapım eki; Oder = sönmeyen, ebedi ateş anlamına gelir. Pate kelimesi ise yer, mekân, vatan anlamındadır. Kan ise Farsça çokluk ekidir.

Azerbaycan Türklerinin Tarihi
Azerbaycan, MÖ. 8. yüzyılda kurulmuş Manna İmparatorluğundan bu yana coğrafi ve siyasi açıdan önemli olaylar yaşamıştır.
Bölgeye sırasıyla Urartular, Medler, Persler, Atropatene Krallığı, Romalılar, Ermeniler, Parthlar, Sasaniler, Bizans Devleti, Emeviler, Abbasiler, Şirvanşahlar, Sacoğulları, Revvadiler, Sellariler, Şeddadiler ve Ahmediler egemen olmuşlardır. Bölge 1029’da Selçukluların kontrolüne geçmiştir. Bölgeye ilk Türk göçleri, MÖ. 1. yüzyılda başlamıştır. İskitler ve Sakalar zamanında bölgeye Türk göçleri başlamıştır. Kıpçak, Bulgar ve Oğuz boylarından değişik Türk oymakları bu topraklara yerleşirler. MS. 395-396 yıllarında Hunlar kalabalık gruplar halinde bu bölgelere gelmişlerdir.
10-11. yüzyıllarda Azerbaycan’a Oğuz Türkleri gelmeye başlar. Selçuk Bey’in torunu
Çağrı Bey, Azerbaycan’ı alır ve bazı Oğuz boylarını bölgeye yerleştirir.
Büyük Selçuklular’dan sonra Azerbaycan Irak Selçukluları’nın (1118-1194) ve İldenizliler
Hanedanı’nın (1137-1225) idaresine girer.
1222 yılından itibaren bölgeyi ele geçiren Moğolların hâkimiyeti Timur’un ölümüyle son bulur. Moğol istilasından kurtulduktan sonra sırasıyla Karakoyunlular (1380-1468) ve Akkoyunlular’ın (1340-1514) idaresine girer. 16 yüzyılın başlarında Akkoyunlular yıkılınca Azerbaycan’ın tamamı Safevîlerin eline geçer. 1747 yılında Nâdir Şâh’ın ölümüyle Safevî Devleti son bulur. 1514’ten 1747’ye kadar bölge Osmanlılarla Safeviler arasında gidip gelir.
18. yüzyılın başlarından itibaren bölgede Rusların etkisi görülmeye başlar. 1805’ten 1813’e kadar bölgede Rus-İran mücadelesi yaşanmış ve sonunda Azerbaycan, 1828 Türkmençay Anlaşması’yla Aras nehri sınır olmak üzere, Kuzey ve Güney Azerbaycan olarak ikiye ayrılmıştır. 28 Mayıs 1918’de Mehmed Emin Resulzâde’nin önderliğinde Kuzey Azerbaycan’da demokratik bir cumhuriyet kurulmuştur. 6 Temmuz 1923’te ise Azerbaycan SSCB’ye, Azerbaycan SSC adıyla dâhil edilir.

Azerbaycan Türkçesi
Azerbaycan Türkçesi, Batı Türkçesinin doğu sahası içinde yer alan ağızlar topluluğu ve bu saha içinde gelişen yazı dilinin adıdır. Azerbaycan Türkçesi ‘Doğu Oğuzcası’, Osmanlı Türkçesi de ‘Batı Oğuzcası’dır.
Azerbaycan Türkçesinin özellikleri XIII-XIV. yüzyıllarda doğmaya başlar. Bu yüzyıllarda Azeri-Anadolu Türkçesi ayrımı bulunmaz.
Fuzulî ve Habibî’den sonra Azerbaycan Türkçesinin dil özellikleri giderek yoğunlaşır.
Bugünkü Azerbaycan yazı dili öncelikle Bakü, Karabağ ve Tebriz ağızları üçgeni ile Batı Türkçesinin oluşumuna dayanmaktadır.

Şireliyef, Azerbaycan edebî dilinin ağızlarını dört grup etrafında toplamaktadır.
1. Doğu Grubu Ağızları: Bu gruba Bakü, Şamahı, Guba dialektleri, Mugan grubu ve Lenkeran ağızları dâhildir.
2. Batı Grubu Ağızları: Gazah, Karabağ, Gence ve Ayrım ağzı bu grubu oluşturur.
3. Kuzey Grubu Ağızları: Nuha ve Zagalata-Gah ağızlarını içerir.
4. Güney Grubu Ağızları: Bu gruba da Nahçıvan, Ordubad, Tebriz ve Yerevan ağızları dâhildir.

Azerbaycan Edebiyatı
XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Âşık Edebiyatı sahasında Kurbanî, Kürenî, Tufarkanlı Abbas, Mevcî, Hasta Kasım, Lezgi Ahmet; klasik edebiyatta Kavsi Tebrizî, Sâib Tebrizî, Nişat Şirvânî, Ağa Mesih Şirvânî, Sâfî, Fazlî, Şâkir, Mehcûr, Molla Penâh Vâkıf gibi şairlerin eserlerinde Azerbaycan Türkçesi dil özelliklerini yoğunlaştırmıştır.
Azerbaycan Türklerinin halk destanları dikkate değerdir. Bunlar içerisinde Varka ve Gülşah, Âşık Garip, Kerem ile Aslı, Abbas ve Gülgez en önemlileridir.
19. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Gülistân, Dîvân-ı Hikmet, Mecmûa-i Şuarâ ve Meclis-i Üns gibi kültür ve sanat mahfillerinde toplanan sanatkârlar modern Azerbaycan edebiyatının temelini atarlar.
Modern edebiyatın kurucuları arasında şiir dalında Kasım Beg Zâkir, Kutsî, Vâzıh, Hurşid Bânu (Natevan) ve Seyyid Azim Şirvânî; hikâye ve roman dalında İsmail Beg Kutkaşınlı ile Sultan Mecid Ganizâde; tiyatro dalında da ‘Türk Moliere’i diye ünlü ve modern Azerbaycan yazı dilinin kurucusu sayılan Mirza Fethali Ahundzâde’nin adları başta gelir.
Azerbaycan’da gazetecilik 19. yüzyılın ikinci yarısında başlar. Hasan Beg Zerdâbî’nin Ekincigazetesi, Tiflis’te çıkan Ziyâ, Ziyâ-yı Kafkas, Keşkül ve Şark-ı Rus gazeteleri bu dönemin fikir ve sanat hareketlerini yönlendiren önemli yayın organlarıdır.
Tiyatro alanında Ahundzâde, Necef Beg Vezirli ve Abdurrahim Bey Hakverdi, musiki dalında en büyük isim Üzeyir Hacı Beyli’dir.
Ziya Gökalp’le aynı fikirleri savunan Hüseyinzâde Ali Bey, Ahmet Ağaoğlu gibi şahsiyetler çıkarmış oldukları ‘Hayat’ gazetesi ve ‘Füyüzat’ dergisiyle Türkçülük akımının önderleri olup Azerbaycan kültür hayatında derin tesirler bırakmışlardır.
Hüseyinzâde Ali Bey, Türk dünyasının ortak yazı dilinin İstanbul ağzına dayanması gerektiğini savunmuştur.
Türkçü yazarlarla yakın temasları olan Ahmed Cevad ve Hüseyin Cavid gibi şairler oldukça önemlidir.
1920’li yıllardan itibaren sosyalist devir edebiyatı başlamıştır. Bu dönemin şair ve yazarları bir ortak Sovyet ekseninde komünizmi öven eserler vermişlerdir.
Bu dönemden sonra edebî sahneye çıkan Bahtiyar Vahapzade, Nebi Hezri, Vakıf Samedoğlu, İslam Seferli, Hüseyin Arif, Eli Kerim, Gasım Gasımzâde, Gabil ve Eliağa Kürçaylı gibi isimler, son dönem Azerbaycan Edebiyatının öncü şairleridir.
Azerbaycan hikâye ve romancılığında; Celil Memmedguluzâde, Neriman Nerimanov, Süleyman Sani Ahundov, Seyit Hüseyin, Eli Veliyev, Mirza İbrahimov, İlyas Efendiyev başta gelen isimlerdir.

Azerbaycan Cumhuriyeti
8.202.500 kişiden oluşan Azerbaycan nüfusunun % 83’ünü Azerbaycan Türkleri oluşturur. Tatar, Meshet, Avar ve diğer Türklerle birlikte nüfusun % 90’ı Türk’tür. Nüfusun % 3.9’unu oluşturan Ruslardan başka, az da olsa Ermeni, Ukraynalı, Yahudi, Gürcü ve Lezgi bulunmaktadır.
Dünyaca meşhur olan havyar üretiminin % 80’ini Azerbaycan Hazar denizindeki ‘Mersin balığı’ndan çıkarılmaktadır.

Azerbaycan Türkçesi Grameri

Ses Bilgisi
Ünlüler
Azerbaycan Türkçesinde 9 ünlü bulunmaktadır: “a, e, é, ı, i, o, ö, u, ü”.
Türkiye Türkçesindeki e’den daha dar ve kapalı olup e ile i arası bir ses olan kapalı e (é) sesi kelimelerin yalnızca ilk hecesinde bulunur: év (ev), yérde (yerde), éşitmedim (işitmedim), sévir (seviyor), kéçit (geçit).

Ünlü Uyumları
1. Büyük Ünlü Uyumu
Azerbaycan Türkçesinde büyük ünlü uyumu oldukça sağlamdır: oxuram (okurum), gurguşumlı (kurşunlu), gavalıyub (kovalayıp), tifil (tıfıl), cızıx (çizgi), çönderip (çevirmiş).
Arapça, Farsça gibi dillerden alınan kelimelerin birçoğu ünlü uyumuna uydurulmuştur: bağça (bahçe), fürset (fırsat), mügeddes (mukaddes), Eli (Ali), esker (asker).
Azerbaycan Türkçesinde kelime başında bulunan ı’lar i’ye dönüştüğü için bazı kelimelerde uyum bozulur: ilan (yılan), ildırım (yıldırım), işıg (ışık).
Bazı alıntı kelimelerde ve birleşik kelimelerde uyum yoktur: universitet (üniversite), klassik (klasik), mövcudat (mevcudat), kefalet, edebiyyat (edebiyat).
2. Küçük Ünlü Uyumu
Azerbaycan Türkçesinde küçük ünlü uyumu sağlam bir şekilde işlemektedir: bizim, gözel (güzel), yazılır, neğme (nağme), tebiet (tabiat), bağlayıcı.
Türkiye Türkçesinde uyuma girmeyen bazı Türkçe ve yabancı asıllı kelimeler Azerbaycan Türkçesinde uyuma girerler: xorus (horoz), xemir (hamur), çamır (çamur), govurma (kavurma), govun (kavun) vs.
Yabancı kelimelerde bu uyum aranmaz: futbol, termos, termometr (termometre), telefon, pedagog, mumiya (mumya).

Ünsüzler
Azerbaycan Türkçesinde 23 ünsüz vardır. Bu ünsüzler şunlardır: b, c, ç, d, f, g, ğ, h, x, j, k,
g, l, m, n, p, r, s, ş, t, v, y, z.
Ünsüzler içinde sadece x ve ğ sesleri Türkiye Türkçesinden farklıdır. x ünsüzü gırtlaktan çıkan hırıltılı h’dir. Sadece kalın ünlülerin yanında bulunan ğ ünsüzü, Türkiye Türkçesindeki ğ ünsüzünden daha belirgin ve baskılı olarak telaffuz edilir. Türkiye Türkçesinde ince ünlülerin yanında kullanılan ğ ise Azerbaycan Türkçesinde daima y’dir.

Azerbaycan Türkçesinde Ünsüzlerle İlgili Özellikler
1. Kelime başındaki bütün kalın k sesleri, Azerbaycan Türkçesinde g olur. Rusça’dan alınan kelimeler bu kuralın dışındadır.
2. Birden fazla heceli kelimelerin sonundaki bütün kalın k sesleri de g olur: torpag, uzag, olarag, aldıg, alacag. Ancak g ile yazılan bu tür kelimeler telâffuzda x’dir: torpax, uzax, olarax, aldıx, alacax.
3. Kelime sonunda bulunan k sesi, iki ünlü arasında kalınca y’ye; kalın g ise ğ’ye döner: direk-direye, çiçek-çiçeyi, bayrag-bayrağa.
4. Türkiye Türkçesinde d ve t ile başlayabilen ekler, Azerbaycan Türkçesinde sadece d ile başlar: atdır, atdan, gelmişdi, yokdur.
5. Kelime ortasında birbirini takip eden iki tonsuz ünsüzden ikincisi tonlu söylenir: sekkiz yazılır, sekgiz okunur; defter yazılır, defder okunur; seçki yazılır, seçgi okunur.
6- Türkiye Türkçesinde bazı kelimelerin başındaki y sesi Azerbaycan Türkçesinde bulunmaz; y’den sonraki ı ise çok defa i’ye döner: il (yıl), ildırım (yıldırım), ilan (yılan).
7. Kelime içinde o’dan sonra gelen v telâffuz edilmez; bunun yerine o uzatılır: çovdar yazılır, çōdar okunur, dovşan yazılır, dōşan okunur.
8. Azerbaycan Türkçesinde bazı ünlüyle başlayan kelimelerin başında bir h sesi türemiştir: hörgü (örgü), hörümcek (örümcek), hayva (ayva).
9. Bazı ön ses b’ler m’dir: men (ben), min (bin), muna (buna), moynuz (boynuz).
10. Azeri Türkçesinde bol miktarda göçüşme olayı görülür: yarpax (yaprak), arvad (avrat), körpü (köprü).
11. Türkiye Türkçesinde bazı kelimelerin ön sesindeki p- Azerbaycan Türkçesinde b- olur. biş- (piş-), barmag (parmak)
12. Türkçe kelimelerin sonundaki -AğI ses grubu Azerbaycan Türkçesinde -Ov biçimine dönüşmüştür: buxov (bukağı), bülöv (bileği), buzov (buzağı), gırov (kırağı).

Ünsüz Uyumu
Azerbaycan Türkçesinde ünsüz uyumu Türkiye Türkçesinde olduğu gibi sağlam değildir.
Azerbaycan Türkçesinde bildirme eki (-dIr), bulunma hâli eki (-dA), ayrılma hâli eki (-dAn), görülen geçmiş zaman eki (-dI), zarf-fiil eki (-Ib) gibi ekler tek şekilli olduğu için bu uyum bozulur: görmüşdü, işden (işten), alıbdır (almış), ürekden (yürekten), gelecekdi, dondurmuşdur.
Şekil Bilgisi

Çekim Ekleri
İsim Çekim Ekleri

1. Çokluk Eki (-lAr): dağlar, dereler.

2. İyelik Ekleri
1. Kişi: +(I)m +(I)mIz (sözüm / sözümüz)
2. Kişi +(I)n +(I)nIz (yolun / yolunuz)
3. Kişi +sI,+I +lArI, +sI, +I (saçı / saçı/saçları)

3. Hâl Ekleri
a. Yalın Hâl: Azerbaycan Türkçesinde yalın hâl eksizdir.
b. İlgi Hâli: İlgi hâli eki ünsüzlerden sonra +In, +Un ünlülerden sonra ise +nIn ve +nUn’dur: kitabın, dostun, gelemin (kalemin), körpünün (köprünün), ananın, nenenin.
c. Yükleme Hâli: Yükleme hâli eki +I ve +nI’dir. Türkiye Türkçesinden farklı olarak ünlüyle biten kelimelerden sonra yükleme hâli eki +nI şeklinde getirilir: almanı (elmayı), pambıgı (pamuğu), defteri, sürücünü (sürücüyü), atanı (babayı), Elini (Ali’yi).
d. Yönelme Hâli: Yönelme hâli eki ünsüzlerden sonra +A; ünlülerden sonra da +(y)A şeklindedir: denize, eve, maşına (arabaya), sehneye (sahneye), ataya (babaya), neneye (anneye), torbaya.
e. Bulunma Hâli: Bulunma hâli eki tek şekilli olup +dA’dır: Bakıda (Bakü’de), kendde (kentte), Elide (Ali’de), dağda, Hesende (Hasan’da), evde.
f. Ayrılma Hâli: Ayrılma hâli eki de tek şekilli olup +dAn’dır: Genceden (Gence’den), şer’den (şiirden), fındıgdan (fındıktan), yazıdan, yumurtadan, atadan.
Sonu m ve n ünsüzleri ile biten kelimelerden sonra ayrılma hâli +dAn diye yazılır ama
+nAn diye telaffuz edilir.
g. Vasıta Hâli: Azerbaycan Türkçesinde vasıta hâli eki “ile”nin ekleşmesiyle oluşmuş +(y)lAşeklidir: uşaglarla (çocuklarla), arabayla, gücle (güçlükle), menimle (benimle), seninle.
h. Eşitlik Hâli: Eşitlik hâli eki +cA’dır. Ekin Türkiye Türkçesinden farkı tonsuz şekillerinin bulunmamasıdır: birce (bir defa, bir kez), tekce (yalnız), mence (benim gibi), dilince (dili gibi), körpece, zorbaca.

4. Aitlik Eki
Aitlik eki Türkiye Türkçesinde olduğu gibi +ki’dir ve büyük ünlü uyumuna uymayan eklerdendir: menimki (benimki).

5. Soru Eki
Soru ifadesi Azerbaycan Türkçesinde daha çok tonlama ve vurgu ile belirtilir. Yine de
Türkiye Türkçesinde olduğu gibi +mI, +mU eki kullanılır. Ayrıca Azerbaycan Türkçesinde bütün çekimlerde soru eki sondadır: gelerem mi (gelir miyim), gelmişim mi (gelmiş miyim).

Fiil Çekim Ekleri

1. Şahıs Ekleri
a. Zamir Kökenli Şahıs Ekleri
1. Kişi -Am -ıx, -ik, -ux, -ük
2. Kişi -sAn -sInIz, sIz
3. Kişi -ø -lAr
b. İyelik Kökenli Şahıs Ekleri
1. Kişi -m -x, -k
2. Kişi -n -nIz, -uz, -üz, z
3. Kişi -ø -lAr

c. Emir Şahıs Ekleri
1. Kişi -Im -Ag
2. Kişi -- -In
3. Kişi -sIn -sInlAr

2. Zaman ve Şekil Ekleri

a. Bildirme Kipleri

1. Öğrenilen Geçmiş Zaman: iki şekilde yapılır. Birincisinin eki -mIş/mUş’tür.
almışam (almışım) körmüşem (görmüşüm)
almışsan körmüşsen
İkincisi ise -Ib/-Ub ekiyle yapılır. Ancak 1. şahıslar bu eki almaz.
gelibsen oxuyubsan
gelib(dir) oxuyub(dur)

2. Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: -dI ekiyle yapılır.
bildim oturdum gétdim
bildin oturdun gétdin

3. Şimdiki Zaman
Şimdiki zaman eki -r, -Ir’dir. Ünlüyle biten fiillerden sonra araya -y- ünsüzü gelir:
alıram (alıyorum) görürem (görüyorum) oxuyuram (okuyorum)
alırlar görürler oxuyurlar
Azerbaycan Türkçesinde -magda/-mekde ile şimdiki zaman ifade edilebilir:
gelmekdeyem (gelmekteyim) almagdayam (almaktayım)

4. Geniş Zaman
Geniş zaman eki -Ar’dır.
işleyerem (çalışırım) alaram (alırım) oxuyuram (okurum)
işleyerik alarıg oxuyurug

5. Gelecek Zaman
Eki -acag/-ecek’tir.
geleceyem (geleceğim) yazacağam (yazacağım)

b. Tasarlama Kipleri

1. Şart Kipi
Şart kipi Türkiye Türkçesinde olduğu gibi -sA ekiyle ifade edilir:
gelsem oxusam (okusam)

2. Gereklilik Kipi
Gereklilik ifadesi üç şekilde yapılır. Birincisi -mAlI ekiyle yapılır:
yazmalıyam (yazmalıyım) bilmeliyem (bilmeliyim)

İkincisi -AsI ekiyle yapılır. Azerbaycan Türkçesinde buna “fiilin lazım forması” denir:
alasısan gelesisen
alasıdır gelesidir
Bu kipin olumsuzu “deyil” kelimesinin üzerine şahıs ekleri getirilerek yapılır: alası deyilem (almamam lazım)

Üçüncüsü “gerek” kelimesi ve -A istek ekiyle yapılır.
gerek gelem (gelmeliyim) gerek oxuyam (okumalıyım)
gerek gelesen gerek oxuyasan

3. Emir Kipi
Emir kipinde her şahsın ayrı bir eki vardır. Çekimi şöyledir
alım vurum görüm
al vur gör
alsın vursun görsün
alag vurag görek
alın vurun görün
alsınlar vursunlar görsünler

4. İstek Kipi
İstek kipinin eki -A’dır. Ünlüyle biten fiillerden sonra araya -y- girer:
gelem yazam işleyem (çalışam)
gelesen yazasan işleyesen
gele yaza işleye

c. Fiillerin Birleşik Çekimi
Azerbaycan Türkçesinde birleşik çekim; rivayet, hikâye ve şart olmak üzere üç çeşittir.

1. Rivayet
Türkiye Türkçesinde olduğu gibi (-y)mIş, -mUş ekiyle yapılır.

Öğrenilen Geçmiş Zamanın Rivayeti
gelmişmişem (gelmişmişim) oxumuşmuşam (okumuşmuşum)
gelmişmişler oxumuşmuşlar

Şimdiki Zamanın Rivayeti
-r, -Ir ve -mekde/-magda şimdiki zaman kip eklerinin üzerine rivayet kipi getirilerek oluşturulur. -mekde/-magda ekiyle yapılan rivayet çekiminde “i-miş” ekleşmeden kullanılır:
alırmışam (alıyormuşum) oxumagda imişem (okumaktaymışım)
alırmışsan oxumagda imişsen

Gelecek Zamanın Rivayeti
yazacagmışam (yazacakmışım) bilecekmişem (bilecekmişim)
yazacagmışsan bilecekmişsen

Geniş Zamanın Rivayeti
bilermişem (bilirmişim) alarmışam (alırmışım) geler imişem (gelirmişim)
bilermişsen alarmış san geler imişsen bilermiş
bilermiş alarmış geler imiş

Şart Kipinin Rivayeti
görseymişem (görseymişim) yazsa imişem (yazsaymışım)
görseymişsen yazsa imişsen

Gereklilik Kipinin Rivayeti
almalıymışam (almalıymışım) öyrenmeli imişem (öğrenmeliymişim)
almalıymışsan öyrenmeli imişsen

Rivayet kipi eki -AsI kipinin üzerine gelirken ekleşmiş ve ekleşmemiş biçimiyle kullanılmaktadır.
yazmalıymışam (yazmalıymışım) gelesi imişem (gelmeliymişim)
yazmalıymışsan gelesi imişsen

İstek Kipinin Rivayeti
geleymişem (geleymişim) yaza imişem (yazaymışım)
geleymişsen yaza imişsen

2. Hikâye
Fiilerin hikâye şekli -dI ekiyle yapılır.

Öğrenilen Geçmiş Zamanın Hikâyesi
oxumuşdum(okumuştum) vérmişdim (vermiştim)
oxumuşdun vérmişdin

Şimdiki Zamanın Hikâyesi
alırdım (alıyordum) öyrenirdim (öğreniyordum)
alırdın öyrenirdin

Gelecek Zamanın Hikâyesi
gelecekdim (gelecektim) başlayacagdım (başlayacaktım)
gelecekdin başlayacagdın

Geniş Zamanın Hikâyesi
geler idim (gelirdim) ovunardım (avunurdum)
geler idin ovunardın

Şart Kipinin Hikâyesi
alsaydım oxusa idim (okusaydım)
alsaydın oxusa idin

Gereklilik Kipinin Hikâyesi
gelmeli idim alası idim (almam lazımdı)
gelmeli idin alası idin

İstek Kipinin Hikâyesi
bileydim ala idim
bileydin ala idin

3. Şart
Şart çekimi de -(y)sA ekiyle yapılır.

Öğrenilen Geçmiş Zamanın Şartı
almışsam gelmişsem
almışsan gelmişsen
Kip ve şahıs ekleri yer değiştirebilir: almışsamsa, almışsansa...

Görülen Geçmiş Zamanın Şartı
yazdısam (yazdıysam) geldi isem
yazdısan geldi isen

Şimdiki Zamanın Şartı
yazırsam (yazıyorsam) oxuyursam/oxuyur isem (okuyorsam)
yazırsan oxuyursan/oxuyur isen

Gelecek Zamanın Şartı
geleceksem yazacagsam (yazacaksam)
geleceksen yazacagsan

Geniş Zamanın Şartı
alarsam/alar isem (alırsam) gelersem/geler isem (gelirsem)
alarsan/alar isen gelersen/geler isen

Gereklilik Kipinin Şartı
bilmeliyemse/bilmeli isem (bilmeliysem) gelesiyemse (gelmem lazımsa)
bilmelisense/bilmeli isen gelesisense

d. İmek Fiiliyle Yapılan İsim Çekimi
Dört kipi vardır.

1. Şimdiki Zaman
telebeyem (öğrenciyim) yaralıyam (yaralıyım)
telebesen yaralısan

2. Öğrenilen Geçmiş Zaman
Öğrenilen geçmiş zaman şekli -(I)mIş eki ile kurulur.
düşmenmişem/düşmen imişem (düşmanmışım) yaşlıymışam (yaşlıymışım)
düşmenmişsen/düşmen imişsen yaşlıymışsan

3. Görülen Geçmiş Zaman
-(I)dI yardımcı fiiliyle yapılır.
şakird idim (öğrenciydim) xeste idim (hastaydım)
şakird idin xeste idin

4. Şart
gözelsem/gözel isem (güzelsem) cavansam/cavan isem (genç isem)
gözelsen cavansan/cavan isen

Yapım Ekleri
Azerbaycan Türkçesinde kullanılan yapım ekleri Türkiye Türkçesindeki yapım eklerinden pek farklı değildir. Sadece bazı ses farklılıkları görülmektedir.

1. İsimden İsim Yapan Ekler:
+cıg,+cik, +cug/+cük – eklendiği kelimeye küçültme ifadesi katar: evcik, oduncug, yavrucug, uşagcıg.

+cıgaz/+cugaz; +ciyez/+cüyez - Sevgi ve küçültme işlevi bulunan bir ektir: guşcugaz, uşagcıgaz, bibiciyez (halacağız).

+cIl/+cUl - Bir şeye düşkünlük, bağlılık, benzerlik ifadesi veren sıfatlar türetir: ölümcül, işcil, yuxucul.

+çA - Küçültme işlevi bulunan Farsça kökenli bir ektir: meydanca, döşekçe, bağca.

+çI/+çU - Meslek ve uğraşı isimleri bildiren işlek bir ektir: kolxozçu, arabacı, meşeci.

+dar - Meslek adı yapar veya bir şeye düşkünlük, bağlılık ifade eder: hesabdar, dindar, bayragdar.

+daş - Ortaklık, beraberlik ifade eden isimler türetir: vetendaş, yoldaş, emekdaş.

+gil - Topluluk, birlik ifadesi verir: halamgil, Eligil (Aliler).

+(I)mtIl/+(U)mtUl - Renk adlarına gelerek benzerlik, gibilik bildirir: yaşılımtıl, garamtıl (siyahımsı), göyümtül (mavimsi).

+(I)msov - Renk adlarına gelerek benzerlik, gibilik, yakınlık bildirir: ağımsov (beya-
zımsı), bozumsov (bozumsu), göyümsov (mavimsi), sarımsov (sarımsı).

+(I)mtrag/+(U)mtrag - Renk adlarına gelir: sarımtrag (sarımtırak), ağımtrag (beya-
zımsı), göyümtrağ (mavimtırak).

+lag/+lek - Daha çok yer isimleri yapar. İşlek değildir: yaylag (yayla), gışlag (kışla), otlag (otlak), buzlag (buz saklanan yer, buzul), işlek (çalışmayı seven, çalışkan).

+lI/+lU - Bir şeye, bir yere bağlı olma gibi işlevleri bulunur: Dağıstanlı, Ordubadlı, akıllı, sedagatli (sadakatli, sadık), örtülü, şeherli (şehirli), namuslu, tozlu, güclü (güçlü).

+lıg, +lik/+lug, +lük - Meslek, yer, topluluk, nesne adı, sıfat türetir, soyut adlar yapar:
derslik, gözlük, meyvelik, gardaşlıg (kardeşlik), saflıg (saflık), esgerlik (askerlik), beşlik,
heftelik (haftalık), aylıg (aylık).

+rag/+rek - Kuvvetlendirme, karşılaştırma işleviyle kullanılır: yaxşırag (daha iyi, daha
güzel; biraz güzel), göderek (kısacık; biraz kısa), açıgrag (biraz açık; daha açık).

+sIz/+sUz - Yokluk bildiren sıfatlar türetir: günahsız, meyvesiz, otsuz, gorxusuz (kor-
kusuz), üzsüz (yüzsüz), susuz.

+(I)stan/+(U)stan - Farsça bir ektir. Ülke ve yer bildiren isimler türetir: Mongolustan
(Moğolistan), Özbekistan, gülüstan (gülistan), Tataristan.

2. İsimden Fiil Yapan Ekler
+A-: Geçişli ve geçişsiz fiiller türetir: sana- (say-), gana- (kana-), boşa-, dile-, oyna (oyun+a-), yaşa-, yala-.

+(A)l-: Olma bildiren filler türetir: çoxal- (çoğal-), genel- (genişle-), garal- (karar-),
düzel- (düzel-, onarıl-), sagal- (iyileş-), gocal- (ihtiyarla-), ucal- (yüksel-), dincel- (dinlen-; rahatla-).

+Ar-: Genellikle renk adlarına gelerek olma bildiren fiiller türetir: ağar-, göyer- (göğer,
yeşer-; morar-), bozar-, yaşar- (yeşer-; ıslan-), otar- (otlat-), suvar- (sula-).

+I/+U: bayatı- (bayatla-), berki- (sertleş-, katılaş-), turşu- (ekşi-), lengi- (gecik-, geri kal-).

+lA-: Geçişli ve geçişsiz fiilller türeten işlek eklerdendir: yağla-, işle-, gizle-, başla-, dişle-, gözle-, temizle-, ovla- (avla-), arıgla- (zayıfla-), serinle-, hazırla-

+lAn- (<+la + n-): dillen-, ruhlan-, agıllan- (akıllan-), güclen- (güçlen-), maraglan-
(meraklan-), gezeblen- (hiddetlen-), alovlan- (alevlen-).

+lAş- (<+la + ş-): bedbinleş- (karamsar ol-), senayeleş- (sanayileş-), birleş-, fikirleş-
(düşün-), vidalaş- (vedalaş-), sakitleş- (sakinleş-), kömekleş- (yardımlaş-).

3. Fiilden İsim Yapan Ekler

-(a)g, -(e)k: Araç gereç isimleriyle birlikte vasıf özelliği bildiren sıfatlar türetir: yatag
(yatak), darag (tarak), elek, döşek, bezek (süs), sınag (deneme), ürkek, gorxag (korkak),
gaçag (kaçak).

-AgAn: Alışkanlık veya bir işi çok yapmayı ifade eden sıfatlar türetir: gaçagan (çok hızlı koşan “at”), külegen (çok gülen, güleç), gapağan (ısıran, dişleyen), küseyen (çok küsen), yatağan (yatmayı çok seven, çok yatan).

-cA: İşlek değildir: düşünce, eylence (eğlence).

-cag/+cek: Sıfat türetir, işlek değildir: utancag (utangaç), erincek (tembel).

-gAn: Alışkanlık ifade eden isim veya sıfatlar türetir: yapışgan (yapışkan), çalışgan (çalışkan), çekingen, döyüşken (dövüşken), dalaşgan (kavgacı, saldırgan), danışgan (konuşmayı seven; hoşsohbet).

-gIn/-gUn, -kIn/-kUn: Sıfat türeten bir ektir: keskin, tutgun (tutkun), yorgun, küskün, coşgun (coşkun), uçgun (kıvılcım), basgın (baskın), gızgın (kızgın), solğun (solgun).

-gI/-gU/-ki: Başta araç gereç olmak üzere somut ve soyut kelimeler türetir: silgi, çalgı,
asgı (askı), bıçgı (hızar, testere), sevgi, duygu, seçki, üzgü (keski), hörgü (örgü).

-I/-U: Somut ve soyut isimler türetir: ölçü, sancı, gorxu (korku), ölü, sürü, yazı, doğu,
çeki (tartı).

-(y)IcI/-(y)UcU: İsim ve sıfat türetir: alıcı, geçici, gurucu (kurucu), satıcı, baglayıcı,
dinleyici, yandırıcı (yakıcı, yakan, ateşli), zeherleyici (zehirleyici), goruyucu (koruyucu),
keçici (geçici).

-ıg (-ik, -ug, -ük): İsim ve sıfat türeten işlek bir ektir: açıg (açık), ezik, sökük, soyug
(soğuk), cızıg (çizik), bölük, bilik (bilgi), galıg (artık, çöp), gırıg (kırık), yanıg (yanık).

-(I)n/-(U)n: İsim türeten bir ektir: ekin, gelin, axın (akın, cereyan), biçin (hasat, biç-
me işi), sağın (sağım).

-(I)ntI/-(U)ntU: gırıntı (kırıntı), axıntı (akıntı), çöküntü, tapıntı (buluntu), sıxıntı (sıkıntı), yagıntı (yağmur), döyüntü (çarpıntı), ovuntu (bir şeyin ovularak ufalanmış parçacıkları, kırıntı).

-mA: Aslında sıfat-fiili eki olan bu ek, kimi kalıcı isim ve sıfatlar da türetmiştir: govurma (kavurma), bulgama (bulama), süzme, soyutma (haşlama et yemeği), bağlama (bohça, torba; bağlama, saz).

-tI/-tU: İsim ve sıfat türeten bir ektir: bağırtı, çığırtı, hönkürtü (hüngürtü), cücerti (yetişmiş), garaltı (karartı), gışgırtı (bağırtı).

4. Fiilden Fiil Yapan Ekler
-AlA-: İşlek değildir: eşele-, govala- (kovala-), gevele-.

-Ar-: Geçişli fiiller türetir. İşlek değildir: çıxar- (çıkar-), gopar- (kopar-).

-dIr-/-dUr: Ettirgen çatı ekidir: aldır-, gezdir-, gördür-, çimdir-, yedir-, çatdır- (ulaştır-), güldür-, gızdır- (kızdır-, ısıt-), döyüşdür- (dövüştür-), pozdur- (sildir-).

-gIz-/-gUz-; -xIz-: Ettirgen çatı ekidir. İşlek değildir: durğuz- (ayağa kaldır-), gorxuz-
(korkut-), galxız- (kaldır-)

-(I)l-/-(U)l-: Edilgen fiiller türetir: yazıl-, çekil-, düzül-, yorul-, vurul-, seçil-, asıl-, döyül- (dövül-), pozul- (bozul), yıxıl- (yıkıl-).

-(I)n-/-(U)n: Dönüşlü ve edilgen fiiller türetir: yolun-, silin-, sevin-, daran- (taran-), bezen-, görün-, geyin- (giyin-), söylen-, ovlan- (avlan-).

-Ir-/-Ur-: Ettirgen fiiller türetir: yatır-, bitir-, uçur-, düşür-, keçir- (geçir-), batır-, bişir- (pişir-), artır-, itir- (yitir-).

-Iz-/-Uz-: Yaptırma ve oldurma ifade eder. İşlek değildir: emiz- (emzir-), doğuz- (doğurmasına yardımcı ol-), damız- (damlat-), axız- (akıt-).

-(I)ş-/-(U)ş-: İşteş çatı ekidir: yazış-, görüş-, vuruş-, çatış-, ötüş-, paylaş-, bölüş-, söyleş-, gülüş-, salamlaş- (selamlaş-).

-(I)t-/-(U)t-: Ettirgen çatı ekidir: terpet- (kımıldat-, hareket ettir-), gorxut- (korkut-),
öskürt- (öksürt-), oturt-, yatırt-, çagırt- (çağırt-).

Sıfat-Fiiller
Azerbaycan Türkçesindeki sıfat-fiil ekleri, Türkiye Türkçesiyle aynı olup sadece bazı fonetik farklılıklar mevcuttur.

-An: Şimdiki zaman sıfat-fiilidir: uçan guş, gaçan uşag (koşan çocuk), oxuyan bülbül
(öten bülbül), başlayan iş, gelen gonag (gelen misafir), oxuyan şagird (okuyan öğrenci).

-acag/-ecek: Gelecek zaman sıfat-fiilidir: gelecek zaman, oxuyacag bala (okuyacak çocuk), işleyecek gol (işleyecek el), oxunacag eser (okunacak eser), geyilecek paltar (giyilecek elbise).

-AsI: Gelecek zaman sıfat-fiilidir: gelesi adam (gelecek adam), halledilesi iş, deyilesi söz (denilecek söz), gelesi gonag (gelecek misafir), görülesi iş (görülecek iş), tutulası plan
(uygulanacak plan).

-dıg, -dik/-dug, -dük: Geçmiş zaman sıfat-fiilidir: başladığım iş, oxuduğun kitab, gördüyün gız, bildiyin şeher, gördüyü iş (gördüğü iş), oxuduğu xeber (okuduğu haber).

-mAlI: Gelecek zaman sıfat-fiilidir: ekilmeli yer (ekilecek yer), oxunmalı kitab (okunacak kitab), gülmeli söz (gülünç söz), minmeli maşın (binilecek araba), gezmeli ölke (gezilecek ülke).

-mIş/-mUş: Geçmiş zaman sıfat-fiilidir: tapşırılmış iş (buyurulmuş iş), ekilmiş yer, gurumuş meyve (kurumuş meyve), süzülmüş gatıg (süzülmüş yoğurt), yazılmış eser, keçmiş gün (geçmiş gün).

-Ar: Gelecek zaman sıfat-fiilidir: axar su (akar su), güler üz (güler yüz), gaynar heyat
(canlı hayat), görer göz (görür göz), tutar el.

-mAz: -Ar sıfat-fiilinin olumsuzudur: görülmez işıg, görmez göz, tükenmez xeyal (tükenmez hayal), ayrılmaz dostlar, gırılmaz odun (kırılmaz odun).

Zarf-Fiiller

-A: İkilemelerde kullanılır ve birleşik fiil yapımında görev alır: oxuya oxuya (okuya okuya), güle güle, bile bile, uça uça, baxa baxa (baka baka), dona gal- (dona kal-), seve bil-, oxuya bil- (okuya bil-).

-AndA: Sıfat-fiil eki olan -An ekinin üzerine bulunma hâli ekinin getirilmesiyle oluşmuştur. Zaman işleviyle kullanılır ve Türkiye Türkçesindeki “-dığında/-diğinde; -ınca/-ince” zarf-fiillerine karşılık gelir: alanda (aldığında, alınca), gelende, verende, çıxanda (çıktığında, çıkınca), işleyende (çalıştığında, çalışınca).

-Ar... -mAz: Zaman bakımından çabukluk ifade eden bir zarf-fiil ekidir: oxuyar oxumaz (okur okumaz), yatar-yatmaz, eve çatar-çatmaz (eve varır varmaz), görer-görmez (görür görmez), alar-almaz (alır almaz).

-(y)arag, -(y)erek: Tarz bildiren bir zarf-fiil ekidir: gelerek, hirslenerek (hırslanarak),
oxuyarag (okuyarak), dişleyerek, alarag, gülerek, işleyerek (çalışarak).

-ken: Zaman işleviyle kullanılır: gelerken (gelirken), alarken (alırken), görerken (görürken), baxarken (bakarken).

-dıgca, -dikce/-dugca, -dükce: Zaman işleviyle kullanılır: yedikce, oxudugca (okudukça), yazdıgca (yazdıkça), gördükce, yaxınlaşdıgca (yakınlaştıkca).

-dıgda, -dikde/-dugda, -dükde: Zaman işleviyle kullanılır: oxudugda (okurken), aldıgda (aldığında), geldigde (geldiğinde), gördükde (gördüğünde).

-(y)Ib/-(y)Ub: Ek çok yaygın olup sadece tonlu şekli vardır: alıb, görüb, oxuyub (okuyup), démeyib (demeyip), gayıdıb gel- (dönüp gel-), gızarıb-bozar- (kızarıp bozar-), gezib-dolan-, gözleyib dur- (bekleyip dur-).

-(y)IncA/-(y)UncA: Zaman işleviyle kullanılır: alınca, gelince, yéyince (yiyince), géyince (giyince), yaxınlaşınca (yakınlaşınca), oxuyunca (okuyunca).

-cag/cek: Zaman işleviyle kullanılır: éşitcek (işitince), görcek (görünce), eve yetişcek
(eve ulaşınca).

-mAdAn: Zaman işleviyle kullanılır: gelmeden, görmeden, almadan, bilmeden, yazmadan, düşünmeden, bilmeden.

Hareket Adları (İsim-Fiiller)
Azerbaycan Türkçesinde hareket adları Türkiye Türkçesinde olduğu gibi üç çeşittir.

1. -(I)ş/-(U)ş: gediş (gidiş), gülüş, uçuş, açılış, çıxış (çıkış), çağırış, bildiriş, gaçış (kaçış), görüş, baxış (bakış).

2. -mag, -mek: Mastar ekidir: çalışmag (çalışmak), işlemek, deyişmek (değişmek), almag (almak), oxumag (okumak), söylememek, éşitmek (işitmek), sevinmek.

3. -mA: İş ve hareketin adını yapar: yarma, işitme, çekme, süzme, bölme, donma, vurma, gazma (kazma, kazma işi), artma, bilme.

Kelime Türleri

Zamirler
Büyük bölümü Türkiye Türkçesindeki zamirlerle aynıdır.
a. Kişi Zamirleri
teklik çokluk
men biz
sen siz
o onlar

b. Dönüşlülük Zamiri
Dönüşlülük zamiri “öz”dür: özüm, özün, özü, özümüz, özünüz, özleri.
Kerek özün burada olub göre idin. (Kendin burada olup görmeliydin).

c. İşaret Zamirleri
İşaret zamirleri bu, o, bunlar, onlar, hemin (bu), hemen (o), béle (böyle) ve éle (öyle)’dir.
Élelerini aramızdan çıxarmag lazımdır. (Öylelerini aramızdan çıkarmak lazımdır).
Bélesi héç yerde yoxdur. (Böylesi hiçbir yerde yoktur).
Hemin bu adamdır. (Bu, bu adamdır).

d. Belirsizlik Zamirleri
Biri, kimi, kimse, ne ise, hamı (hepsi), bezi (bazı), bezisi (bazısı), here (herkes), herkes, her şey, héç biri (hiçbiri), héç bir (hiçbir), héç kim (hiç kimse), héç kes (hiç kimse), héç ne (hiçbir şey),her hansı (herhangi).
Héç kes ebedi deyil. (Hiç kimse ebedi değildir).

e. Soru Zamirleri
Néçe (kaç), kim, ne, hara (nere), hansı (hangi), néce (ne kadar).

Sıfatlar
a. Niteleme Sıfatları: yaxşı adam, yaşıl çemen, göy deniz (mavi deniz), ağ kağız (beyaz kağıt) vs.

b. Belirtme Sıfatları
Belirtme sıfatları dört gruba ayrılır.
1. İşaret Sıfatları: bu, o, hemin (bu) ve hemen (o).
2. Sayı Sıfatları
a. Asıl Sayı Sıfatları: Türkiye Türkçesi ile aynıdır.
Bir, iki, üç, dörd, béş, altı, yéddi, sekkiz, dogguz, on, iyirmi, otuz, gırx, elli, altmış, yétmiş,
seksen, doxsan, yüz, min, milyon, milyard.
b. Sıra Sayı Sıfatları: Asıl sayının üzerine +(I)ncI/+UncU eki getirilerek yapılır.
béşinci adam, gırxıncı gün…
c. Kesir Sayı Sıfatları
Türkiye Türkçesindeki gibidir: ikide bir hisse, bir tam onda béş…
d. Üleştirme Sayı Sıfatları
birer birer. -şAr ekiyle meydana gelen üleştirme sayısına az da olsa rastlanır: üçşer, ikişer-ikişer.

3. Belirsizlik Sıfatları
çox (çok), az, xeyli (hayli), bir çox (birçok, hayli), bir néçe (biraz, birkaç), bir geder (biraz, bir miktar), bezi (bazı), onlarca, bir sıra, az, bir, hamı (hepsi, bütün), başga (başka, diğer), her bir.

4. Soru Sıfatları
néçe (kaç, ne kadar), hansı (hangi).
Zarflar
a. Zaman Zarfları
géc (geç), téz (tez), tézden (erkenden, erken, önce), dünen (dün), bu gün, daim, indi (şimdi), seher (seher, sabah), günorta (öğleyin), bir vaxt (bir vakit), sonra, axırda (sonunda), axşam (akşam), hele (hâlâ), bildir (bıldır, geçen yıl), bayag (demin), bayagdan (deminden, önceden),hemişe (her zaman, daima), öten il (geçen yıl), axşamçagı (akşamüzeri), evvel, gabagcadan(önceden, evvelce), gabaglar (önceleri).

b. Yer-Yön Zarfları
bura, yuxarı (yukarı), aşağı/aşağa, yaxın (yakın), sağ, sol, beri, içeri, ireli (ileri), geri, sağa-sola, ora-bura (orası burası).

c. Nitelik (Durum) Zarfları
yéyin (çabuk, hızlı), asta (sakin, yavaş), sevincek (sevine sevine), çepeki (eğri), telesik (aceleyle), sakit (sakin; yavaşça, usulca), celd (çabuk), çiyin-çiyine (yan yana; hep beraber), ogrun-ogrun(gizli gizli), serrast (düzgün, doğru; dakik), üzbeüz (yüz yüze), düz (doğru, gerçek).

d. Miktar Zarfları
xeyli (hayli, gayet), bir geder (biraz), bir tike (bir parça, bir miktar, biraz), hedden artıg(haddinden fazla, son derece).

e. Soru Zarfları
haçan (ne zaman), ne sayag (nasıl, ne şekilde), ne teher (nasıl).

Edatlar

1. Ünlemler
a. Duygu Ünlemleri
vay, bıy (şaşırma ve sevinç ünlemi), oho (sevinç ünlemi), oy, ox (oh), ha (ha, be), tfu (tüh), aaa (şaşırma ünlemi),uf, meheba (helal olsun), paho (kızgınlık ve beğenme ünlemi), aferin, beh-beh (beğenme ünlemi), oxgay (beğenme ünlemi), xox (küçümseme ve korkutma ünlemi), bes (yeter, kafî), kaş (keşke) kaş ki (keşke), goy (bırak), pah pah pah/peh peh peh/beh beh beh
(alay, küçümseme; sevinç ünlemi)
b. Seslenme Ünlemleri
ey, hey, lan, eşi (ey, a kişi), ay (ey, hey), buyrun (haydi), ay aman (imdat), ay haray (imdat)
c. Sorma Ünlemleri
hanı (hani), göresen (acaba), yoxsa (yoksa, acaba), olmaya (acaba), axı (acaba).
d. Gösterme Ünlemleri
axı (işte), aha, bax (işte).
e. Cevap Ünlemleri
yox (yok, hayır), xeyr (hayır), beli (evet), yaxşı (peki, tamam), baş üstde (hay hay, peki), he (evet)

2. Bağlaçlar
a. Sıralama Bağlaçları
b. Denkleştirme Bağlaçları
ya, yaxud (yahut), ya da, ya da ki, ve ya, yainki (yahut, veya).
c. Karşılaştırma Bağlaçları
da ... da, de ... de, ne ... ne, ne ... ne de, ne ... ne de ki, hem...hem, ister...ister, gah ... gah (kâh
... kâh), gah ... gah da (kâh ... kâh da), ya ... ya, ya ... yaxud (ya ... yahut).
d. Cümle Başı Bağlaçları
belke (belki), keşke, meger, yalnız, ancag (ancak), demeli (demek, demek ki), herçend (her ne kadar), halbuki, çünki, hergah (eğer, şayet), hemçinin (hem, hem de; ayrıca; yine), neinki(sadece), habéle (böyle, bunun gibi), ve habéle (bununla birlikte, yanı sıra), ona göre ki (ondan dolayı), amma (ama), lakin, yeni (yani), şeksiz (muhakkak), hegigeten (hakikaten), doğrusu, elbette, mütleg (mutlaka), tebii (tabii ki), deyesen (galiba), sanki, güman ki (muhtemelen), tutag ki (diyelim ki), hetta (hatta), éle bu sebebe göre de (bundan dolayı).
e. Sona Gelen Bağlaçlar
de, da (da, dahi), béle (bile), ki.

3. Son Çekim Edatları
a. Yalın ve ilgi hâlinden sonra kullanılanlar
kimi (gibi), üçün (için), tek (gibi), teki (gibi), tekin (gibi), geder (kadar), boyu, boyunca, üzre, içre, ile.
b. Yönelme hâlinden sonra kullanılanlar
değin (kadar), doğru, dâyir, aid (ait), dek, sarı (doğru), teref (taraf, doğru), garşı (karşı), reğmen (rağmen), göre (göre; için, dolayı), nisbeten, geder (kadar), aid, -cen/-can (-e kadar).
c. Ayrılma hâlinden sonra kullanılanlar
geyri (gayrı), başga (başka), evvel, sora (sonra), gabag (önce), evvel, dolayı, ibaret, ötrü, beri, savayı (başka, ayrı, hariç).
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst