Aöf Yaşayan Dünya Dinleri Ders Notları Ünite 7

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
YAHUDİLİK-II (7. ÜNİTE)
GİRİŞ
Bu ünitede Yahudiliğin inanç ve ibadetleri hakkında bilgi verilmektedir.
İNANÇ ESASLARI
Yahudi inanç esasları kutsal kitaplarda net olarak belirtilmemektedir. Ancak daha sonradan Yahudilerin kendi aralarındaki tartışmalar ve diğer dinlerle karşılaşmalar sonucu inanç esasları tespit edilmiştir. İnanç esaslarını belirleme çalışmaları konusunda ismi ön plana çıkan kişiler; İskenderiyeli filozof Philo, Saadya Gaon, Maymonides (İbn Meymun), Hasdai Crescas ve Yusuf Albo’dur.
Philo’nun amentüsünde Tanrının birliği ve yaratmadaki rolü ön plandadır. Helenistik felsefe ve felsefi bir monoteizm yapmakla eleştirilmiştir. Ayrıca Filistindeki gelişmelerden uzak kalışı da yapılan tenkitlerdendir.
Saadya Gaon’un (Said b. Yusuf el-Feyyumi 882-942) amentüsü; 8.yy da Müslüman bilginlerle temasın etkisiyle oluşan Karaim Yahudiliği ile mücadele ve Müslüman kelamcılara cevap amaçlı çalışmaların olduğu döneme denk gelir. Dünyanın yaratılmışlığı, Tanrının cisimsizliği, vahiy, günahtan kaçınma yeteneği, mükafaat ve ceza, yeniden dirilme, mesih ve son yargı kavramlarına yer verir.
İbn Meymun’un amentüsü; Günümzüde Yahudilerin çoğu tarafından benimsenir. 13 maddeden oluşur. Bu tasnif dışında yapılan hiçbir tasnif İbn Meymunun tasnifi kadar ilgi görmemiştir. Tanrı, Peygamber, kitap, mesih, mükafaat ve ceza, yeniden dirilişle ilgilidir.
TANRI İNANCI
Tanrının birliği Yahudi inancında üzerinde ısrarla durulan bir konudur. Yahudi inancının Tanrının birliği ve seçilmişlik üzerine kurulu olduğu da ifade edilir. Tanrının birliğine yapılan bu vurgu yanında onun niteliği konusunda farklı yaklaşımlar vardır. Bunun bir sebebi de Tanrının ne olduğu sorusundan çok Tanrı için nasıl ibadet edildiği sorusunun daha fazla önemsemesinin rolü vardır.
Hz. İbrahim ve zürriyetinin Tanrının birliğine davet ettiği malumdur. Kuran’da bu gerçeğe işaret eder. Ancak Yahudilerin tarih içinde başka ilahların peşinden gittikleri, başlangıçta çok tanrılı bir anlayıştan mutlak anlamda bir olan Tanrıya ibadet anlayışının geliştiği de söylenir. Bazı araştırmacılara göre başlangıçta Tanrı savaşçı, lider ve milli vasıflarıyla ön plana çıkar. Klasik peygamberler döneminde ise evrensel boyutta bir tanrı anlayışı vardır. Yahvist metinlerde antropomorfik, Elohist metinlerde aşkın bir tanrı gözlenir. Genel olarak Yahudi kutsal metinlerinde tek tanrı hem insanlığın yaratıcısı, İsrailoğullarının rehberi, koruyucusu ve kurtarıcısıdır.
Tanrının isimleri: Yahve (Yahova) en önemli ve kutsal olanıdır. Gelişi güzel ağza alınmaz.Adonay (Efendi), Elohim, Ha-Şem, El-Şadday isimlerden bazılarıdır.
PEYGAMBERLİK
Peygamberlik inancı vardır. Tanah’ın ikinci kitabı Nevim bölümüdür. Peygamber için, Nevi, Hozeh ve Roeh kelimeleri de kullanılır. Musa Tanrı ile aracısız konuşmuştur. Diğerleri ise rüya ve vizyon şeklinde muhatap olmuşlardır. Peygamberliğin vahiy alma ve tebliğ gibi iki temel özelliği vardır. Peygamberlik farklı yaşlarda gelmiştir.
Tevratta peygamberlerin özellikleri: Tebliğin doğruluğu, verilen haberlerin gerçek çıkması ve alametler göstermesidir. Yalancı peygamberlik kavramı vardır. Tevrata göre ilk peygamber Hz. İbrahim’dir. Son peygamber Malaki’dir. Malaki’den sonra Tanrı adamı yerine din adamı (Rabbi) figürü ortaya çıkmıştır. Mesih beklentisi gelişmeye başlamıştır. Kadınlardan da peygamber gelmiştir ve sayıları altıdır: Hz. Musa’nın ablası Miryam, Deborah, Hulda, Noadya, Peygamber Yeremya’nın eşi.
AHİRET İNANCI
Kutsal metinlerde açık ve net değildir. Mezhepler arasında farklı görüşler vardır.
Ferisiler: Ruhun ölümsüzlüğü ve yeniden dirilmeyi kabul ederler. Sadukiler: Tanah’ta yer almadığı gerekçesiyle ölümden sonraki hayatı reddederler. Ruhun ölümsüzlüğü Tanah sonrası dini literatüre girmiştir.
Ahiretle ilgili kavramlardan biri de Şeol’dur. Ölümden sonra bütün insanların gittiği yer olarak kabul edilir. Zamanla kavram kötülerin azap çektiği gehinnom (cehennem) kavramına dönüşmüştür. İyilerin de Aden bahçesine gittiği kabul edilmiştir.
Cennet ve cehennem farklı kademelerden oluşur. Nezaman ve nerede olduğu ile ilgili farklı görüşler vardır. Yaygın anlayışa göre Dünya yaratılmadan önce planlanan veya yaratıldığına inanılır. Cehennem yerin altında veya semanın üzerinde ya da karanlık dağların ardındadır. Cehennem sadece ceza yeri değil aynı zamanda arınma yeridir. Günahı ve sevabı birbirine eşit olanlar 11 ay cehennemda kaldıktan sonra cennete girebilirler. Yaygın görüşe göre hem İsrailden hem de diğer milletlerden olan kötüler cehennemde 12 ay kaldıktan sonra yok olacaklardır. Sözlü ve fiili Yahudi ahdine bağlılığını ve temel Yahudi öğretisini reddedenler sonsuz azaba uğrayacaklar. Şabat’a denk gelen günlerde azab olmayacağı da bazılarınca ileri sürülür.
Cennetin Aden bahçesi olduğu yeri kesin olarak bilinmemekle birliktebu dünyada bulunduğu ruhların yeniden dirilmeye kadar henüz yaratılmamış öte dünyaya gitmeden önce bir müddet duracakları yerdir. Reformist ve lieral Yahudiler cenneti reddederler. Yahudilikte inanç esaslarının dogmatik bağlayıcılığı olmadığından bu durum (reddedilmesi) Ortodoks Yahudiler içinde problem oluşturmaz.
MESİH İNANCI
Yağla meshedilmiş anlamına gelir. Başlangıçta peygamber veya kohen tarafından yağlanmak (kutsanmak) şeklinde kullanıldı. Kral, kohen veya baş kohen için kullanılmaya başlandı. Daha sonra kurtarıcı mesih anlamı kazandı. 2. Mabed döneminden itibaren son anlamda kullanılması yaygınlaştı.
Rabbani literatürde Davud soyundan gelecek, İsrail düşmanlarını yenecek, esaretten kurtaracak, kutsal topraklara onları döndürecek, mabedi tekrar inşa edecek, Tanrı krallığını kuracak savaşçı, öğretmen ve peygamber kimliklerini de taşıyan kral olarak tasvir edilir. Ayrıca bu kişiye öncülük edecek Yusuf soyundan ikinci bir mesih figürü de vardır. Daha sonra bu figür Siyonist hareketin öncileri için de kullanılmıştır.
Mesih insan olmakla beraber tabiat üstü güçlere sahiptir. Kudüste doğmuş, gökyüzünde gizlenmektedir. Mesihin gelişi ile ilgili çeşitli olaylardan bahsedilir. Gog ve Megog (Yecüc ve Mecüc) savaşı, İsrailin vadedilmiş topraklarda toplanması ve milletlere hükmetmesi mesihin gelişi önce vuku bulacak olaylardan bazılarıdır.
Mesih anlayışını Ortodokslar kabul eder Reformistler kabul etmez. /Zerdüştilik-Şaoşyant/ Budizm-Maitreya/Hinduizm/ Hıristiyanlık-Mesih anlayışı vardır.
VADEDİLMİŞ TOPRAKLAR
Yahudi inanç esasları arasında yer almaz. Ancak Yahudiler kendilerinin seçilmiş bir millet olduklarına ve Arz-ı mevud’un Tanrı tarafından kendilerine vaad edildiğine inanırlar. Arz-ı mevud, Tanrının Hz. İbrahim ve onun soyundan gelenlere vermeye vaad ettiği yer için kullanılan bir kavramdır. Bu yer için II. Mabed döneminden itibaren bu kavram kullanılmaya başlanmıştır. Yerin sınırları Nil’den Fırat’a kadar olan bölgedir. Vaadin belli şartları vardır ki bu da Yahudilerin Tanrıya verdikleri sözü tutmadır.
İBADETLERİ
Avoda, doğru biçimi anlamında kullanılır. Eski İsrail’de öne çıkan ibadet kurban kültüdür. İlk dönemlerde ferdi tarzda yapılan ibadet, adak, takdime ve dua tarzındadır.
Toplanma çadırı etrafında toplu ibadet Musa döneminden sonra Mabedde ibadet şekline dönüştü.
Kohen sınıfı: Yakup’un 3. Oğlu Levi soyundan gelen ilk baş kahin Harun oğullarından gelir.
Levili soyu: Levi soyunun diğer kollarına bağlı erkekler ise Levilileri oluşturur. Kohen ve Levili ünvanı babadan geçer. Kohen, baş kohen; yardımcıları Levililerdir.
Mabed ibadetinin merkezinde kurban yer alır. Mabedin yıkılmasıyla askıya alındı. Eski İsrail dininde Mabed-kurban-kohen ön plandadır. 2. Mabedin yıkılmasıyla Sinagog-Tevrat-Rabbiler ve Dua ön plana çıkmıştır.
Yahudi ibadet hanelerine Sinagog (Grekçe, toplanma anlamına gelir.), Bet ha-Kneset (toplanma evi), Bet ha-Tefila, Bet ha-Midraş(öğrenme evi), Havra (Türkçe) gibi isimler verilir. İbadethanelerde resim heykel bulunmaz. Tek veya iki katlı olur.
Sabah, ikindi ve akşam olmak üzere üç vakit ibadet vardır. Cemaat en az 10 kişiden oluşur. Karaim’e göre en az üç kişi yeterlidir. Mabetteki ibadete geleneksel olarak sadece erkekler katılır. İbadet, ayakta, oturarak, hafif ruku şeklinde Kudüs’e doğru dönerek yapılır. İbadet sırasında şal örtme, alın ve kol bandı kullanılır.
ŞABAT
Cumartesi günü Yahudilerce haftanın en kutsal günüdür. Kutsallık sebebi, Tanrının dünyayı 6 günde yaratıp 7. Gün dinlenmesi ve Tanrının Yahudileri Mısırdan kurtarışının bu günde olmasıdır. Bu günde 39 işten uzak durulur. Cuma havanın kararmasıyla başlar ertesi günü hava kararıncaya kadar sürer.
DİNİ GÜN VE BAYRAMLAR
Dini gün ve bayramlarda ayın hareketi esas alınmakla birlikte güneş yılına göre sabitlenmiş Yahudi takvimi kullanılır. Bayramlar zirai kutlamalar ve mevsimlere dayalıdır. Bu durumu da bir şekilde ay ve güneş takvimi arasında sürekli aynı mevsime gelecek şekilde düzenlemişlerdir.
Yahudi takviminde toplam 11 bayram vardır. 6’sı büyük, 3’ü küçük 2’tanesi de modern uygulamadır. Tevrata göre yılbaşı Nisan ayıdır. Ancak geleneksel anlayışta Tışri ayı yıl başı olarak kutlanır.
YENİ YIL (ROŞ HA ŞANA)
Tışri ayının ilk günü yılbaşıdır. Adem’in yaratılması gibi önemli olaylar bu günde olmuştur. İş yapmak yasaktır. On günlük dönem tövbe günüdür. İnsanların kaderlerinin deftere yazıldığı gündür.
KEFARET GÜNÜ (YOM KİPUR)
Tişri’nin 10. Günüdür. En kutsal gündür. Kader defterinin mühürlendiği gündür. Oruç tututlur.
ÇARDAKLAR BAYRAMI (SUKOT)
Tişri’nin 15-21 günlerinde kutlanır. Hasat bayramı da denir. Mısırdan çıkışta çölde geçirilen günlerin anısına yapılır. Tevratta üç büyük hac bayramından biri olarak bahsedilir ve kurban takdimesinin de yapıldığı bayramdır.
TEVRAT’I HATİM BAYRAMI
Tişri’nin 22.günü Tevrat’ın hatmine yönelik bir bayramdır. Yıl boyunca okunan Tevratın hatmi ve yeniden başlanması ile 13 yaşını dolduran çocukların gençlik duasının icra edildiği bir kutlamadır. Tevrat rulosu cemaat içinde ilahi ve dualar eşliğinde yedi defa dolaştırılır.
PESAH (FISIH)BAYRAMI (Bahar Bayramı, Özgürlük Bayramı, Hamursuz Bayramı)
Yahudi hac bayramlarından ilkidir. İsrailoğullarının Mısırdan çıkışı anısına kutladıkları bayramdır. İlk akşam hazırlanan sofra düzenine seder denir. Bayram süresince mayasız ekmek tüketilir. Bu bayrama özel yemek takımları ve gereçleri kullanılır.
HAFTALAR BAYRAMI (ŞAVUOT)
Batı kültüründe Pentacost diye de bilinir. Ellinci gün anlamına gelir. Tevrat’ın İsrailoğullarına veriliş günü adına kutlanır. Üç büyük Yahudi hac bayramından ikincisidir. Fısıh, fiziki kurtuluşu Şavuot ise manevi kurtuluşu simgeler. Turfandalar Günü de denir.
HANUKA BAYRAMI
Işıklar bayramı olarak da bilinir. Makkabilerin Grek-Slevkit kralı Antiochus’un Helenleştirme politikası ve mabedi putperest ibadethanesine dönüştürmesine karşı kazandıkları zaferin anısınadır. Bu bayramda Mabed’deki Menora’nın bir günlük yağla sekiz gün yanmasının anısına evlerde gün boyunca mum yakılır.
PURİM BAYRAMI
Neşe ve eğlence bayramıdır. Perslerin Yahudileri katletmek için kura çekme girişimleri ve Yahudilerin katliamdan kurtulup Persleri katletmeleri anısına yapılır.
MEZHEPLERİ
Yahudilikte diğer dinlerde de olduğu gibi çeşitli sebeplerle farklı mezhepler oluşmuştur. II. Mabed döneminin önemli özelliklerinden biri de bu dönemde (M.Ö.II) üç büyük Yahudi mezhebinin ortaya çıkmasıdır. (Ferisiler, Sadukiler ve Esseniler)
PERUŞİM (FERİSİLER)-Ayrılıkçılar
Kendilerini Haşmoni yönetimi ile Helenistik kültür yanlıları ve sıradan halktan ayırdıkları için bu isimle anıldılar. Sinagog ve Tevrat üzerine vurgu yaparlar. Tevrat’ın yorum geleneğini başlattılar. Yazıcı ve din alimlerinden oluşurlar. Sanhedrin’de çoğunluğa sahiptiler. Mişna ve Talmudu oluşturanlar kendilerini bu mezheple ilişkilendirirler. Ahiret ve meleklere inanırlar. Ortodokslar bu mezhebin günümüzdeki temsilcileridir.
SADUKİM (SADUKİLER)
Kohenlerden oluşan aristokrat ve muhafazakar bir gruptur. Kendilerini otorite olarak görürlerdi. Tevratın lafzi anlamını esas alırlar. Tevratta açıkça yer almayan yeniden dirilme, melekler, kötü ruhların varlığını kabul etmezler. II. Mabedin yıkılmasıyla tarih sahnesinden silindiler.
İSİYİM (ESSENİLER)
Mütevazi ve dindar kişi anlamına gelir. Tevrat’ın Levililer kısmına müfrit şekilde uyarlar. Kendi elleriyle kazandıklarını paylaşarak dini bir hayat yaşarlar. Evlilik ve bedeni zevklerden uzak dururlar. Münzevi ve apolitik bir hayat süren bir gruptur. Kumran Cemaati de denilen grup komin hayatı yaşadılar. Kısmi bekarlığı tercih ettiler. Evliliğe getirdikleri kısıtlamalarla nesillerinin uzun süre devam ettiremediler. II. Mabed sonunda ortadan kayboldular.
Müslümanlığın etkisiyle oluşan Yahudi mezhepleri: İseviyye, Yudganiyye, Ananiyye ve Karaim’dir. Orta Çağ’da ortaya çıkan Kabala hareketi ve 19.yy da Doğu Avrupa ve Rusya’da ortaya çıkan Hasidim hareketi de eklenebilir.
Karailer, yazılı Tevratı kabul eden sözlü Tevrat Talmud’u kabul etmeyen gruptur. Karailere göre bu mezhep sonradan ortaya çıkmış değilidir. Sonradan ortaya çıkmış Talmud Yahudiliğine karşı, başından itibaren Musa’nın öğretisinin doğru yorumuna dayalı Yahudiliği temsil etmektedir. Bu hareket 8.yy da Babil’de yaşayan Anan ben David tarafından başlatıldı. Ölümünden sonra Filistinde yayıldı. Kudüs’ün Haçlılarca istilasından sonra Anadolu, Kırım ve Mısırda yayıldı.
Günümüz Dünyasında Başlıca Yahudi Mezhepleri Şunlardır:
REFORMİST YAHUDİLİK
19.yy Almanya Yahudileri arasında çıktı. Amerika’da yayıldı. Akılcı, evrenselci ve ilerlemecidir. Yahudiliği çağın şartlarıyla uyumlu olması gerktiği anlayışından doğdu. Tevrat Tanrı vahyi değildir. Geçeliliği yoktur. Talmud’un da kutsallığı yoktur. Mesihçiliği kabul etmez. Kutsal toprak ülküsünü benimsemezler. Kadın erkek eşittir. Görüşlerinden bazılarıdır.
MUHAFAZAKAR YAHUDİLİK
Reformistlerin aşırılığına bir tepki olarak doğdu. Amerika uygulamasına Muhafazakar Yahudilik, Avrupa’daki uygulamasına Masorti adı verilir. Ortodokslarla reformistler arasında bir orta yol iddiasındadırlar. Gelenekten kopmadan değişimci olmayı öne çıkarmaktalar.
YENİDEN YAPILANMACI YAHUDİLİK
Muhafazakar Yahudiler içinden çıktı. Amerikan Yahudiliğine hastır. Mordecai Kaplan önderliğinde başladı. Ona göre Yahudilik bir din değil devamlı gelişen bir dini medeniyettir.
ORTODOKS YAHUDİLİK
Ferisilikle başlayan Rabbani Yahudiliğin devamı, ana bünyenin günümüzdeki temsilcisidir. Tevrat, Mişna ve Talmud’un kutsallığına inanırlar.
YENİ ORTODOKSLUK HAREKETİ
S.R. Hirsch öncülüğünde gelişen ortodokslukla reformistlik arası bir anlayıştır. Değişim prensibinden hareket eder. Gelenekle modern arasında uyuma dikkat çeker. Halahaya ters düşmeyen yeniliklere açık yapılardır. Amerika, Kanada ve İngiltere Yahudilerinin çoğunluğunu oluşturur.
HASİDİLİK
Dindar anlamına gelir. 18.yy Polonya Yahudilerinden İsrael ben Eliezer adlı kabalacı bir kişi etrafında gelişen mistik unsurlar taşyan bir harekettir. Duygu ve duaya önem verir. İbadet esnasında mistik konsatntrasyon neşe, haz faktörlerine yer verirler. Özel giyisileri ile tanınırlar. Yetişkinler siyah şapka ve cübbe giyerler. Kadınları örterler. Dini hayat beş yaşında başlar. Çocuğun başı traş edilir kippa giydirilir.
KABALA
Mistik ve ezoterik bir yapıya sahiptir. M.S. I.yy’a dayandırılsa da 12-13.yy ortaya çıktı. Bu dönemde dar bir çevrede olan Kabala 17.yy da Doğu Avrupa Yahudileri arasında yayıldı. Yaratılışla ilgili sırlara erme, Yaratılış- kurtuluş konuları ön plandadır. Dile önem verirler. Harflerin sayı değerlerinden sırlara ulaşmaya çalışırlar.
NETUREİ KARTA
Şehrin muhafızları anlamına gelir. Siyonizm karşıtı Ortodoks Yahudi bir gruptur. 1938’de Kudüs’te kuruldu. Mesih gelmeden kurulan İsrail devletini tanımaz. Siyonist düşüncenin Yahudiliğe ters olduğunu savunur.
SİYONİZM
Filistinde tüm Yahudileri toplama ve bir devlet kurma ideolojisidir. Kökleri eski olsa da siyasi hareket olarak 19.yy da seküler kişilerin önderliğinde doğdu. Siyasi ve Sosyalist Siyonizm şeklinde ikiye ayrılır. Theodor Herzl Siyasi Siyonizm’in kurucusudur. Alman Yahudisi Moses Hess ise Siyonizm fikrini ortaya attı.
DİĞER DİNLERE BAKIŞ
Yahudilikte, Yahudi olan ve olmayan ayrımı oldukça belirgindir. Eski İsrail dininde kavim merkezli bir Tnarı inancı olduğundan diğer din değil diğer kavimler ayrımı vardı. 2. Mabed dönemiyle Evrensel Tanrı inancı ön plana çıktı. Bu anlayışla birlikte tek doğru inanç Yahudi inancı diğerleri putperest olarak değerlendirildi. Talmud’a göre insanlar:

1. İsrail Cemaati (Günahsız, Günahkar ve Muhtedi Yahudiler)
2. Yahudi Olmayanlar
a. Nuhiler
b. Putperestler
c. Heretikler (Samiri, Hristiyan gibi Yahudi soyundan olan olmayanlar)
d. Mürtedler (Bazı açılardan goyim içinde anılan mürtedler).
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst