8.-13.Yüzyıllar Türk Edebiyatı 1.Ünite Ders Notları

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
8.YY - 13.YY Türk Edebiyatı 1.Ünite Ders Notları
GÖKTÜRK VE UYGUR DÖNEMİ TÜRK EDEBİYATI


*Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti olan Göktürk kağanlığı kuruluşlarını (552) takiben kısa bir süre sonra Doğu-Batı olarak 2’ye ayrılmıştır.doğudaki kağanlık 630’da,batıdakı ise 659 da Çin egemenliğine girmiştir. Doğu kağanlığı bugunku Moğolistan’da,Batı kağanlığı ise bugunku Uygur bölgesini kendıne merkez ednmştir.

Çin’e karşı başlatılan isyanı başarıya ulaştıran Kutluğ, halkı bir araya toplaması,derlemesı dolayısıyla ‘ülkeyi,halkı derleyen’ diye çevirebileceğimiz İlteriş ünvanını almştır.
TÜRK EDB.NIN EN ESKI ÖRNEKLERİ
Türklere ait bilinen en eski edebi verim,Çin kaynaklarında yer alan aşağıdaki beyittir:
Süke talıkan
Bokugı tutan

Türklerden kalma ikinci kayıt bugun Moğolistan’da saklanmakta olan ve ‘bugut yazıtı’ adıyla bilinen, bir kısmı eski Hintçe bir kısmı Soğdca olan yazıttır.

GÖKTÜRK DÖN.TÜRK EDB.
Türklerde yazılı edb.ın en eskı belgeleri Göktürkler dönemnden kalan Orhon Yazıtları’dır.
Kül Tigin Yazıtı (684-731): Bir yüzü Çince, diğer üç yüzü Türkçe olmak üzere 4 metreye yakın yukesklgı olan bir tur mermer taşa yazılmştır. Geniş yuzunde 40,dar yuzunde 13er satır yazı vardır
Bilge Kağan Yazıtı (683-734): İçerik olarak Kül Tigin yazıtına benzer ama birkaç santim daha yüksektir. Ancak bazı yerlerı tahrıp oldgndan okunamamaktadır
Tunyukuk (Tonyukuk)Yazıtı: İki ayrı taştan oluşur. Dikildgi tarih net belli değilse de Tunyukuk’un yasadgı 8.yy’ın ilk çeğreğnde diklmş olması olasıdır. Her iki taşın toplamı 62 satırdır. İlk taş dha iyi kornmş,iknci taş bir hayli yıpranmştr.

Eski Türk Yazıtlarına Göre Türklerde Takvim Sistemi: 12 hayvan adıyla anılan,60 yıllık dilimlere ayrılmıştır.
  1. sıçgan (sıçan)
  2. ud (sığır)
  3. bars (kaplan)
  4. tavışgan (tavşan)
  5. ulu,lu (ejderha)
  6. yılan (yılan)
  7. yunt (at)
  8. koyn (koyun)
  9. beçin (maymun)
  10. takugı (tavuk)
  11. ıt (köpek,it)
  12. lagzın (domuz)

Eski Türk Yazıtlarına Göre Türklerde Sayı Sistemi: ondalık sayılarda 10’un üzeri bir üst rakam ile ifade edilir.
Beş otuz: 25 , üç yegirmi: 13
Otuz veya kırktan sonrası için artukı ifadesi kullanılır
Kırk artukı yedi: 47, otuz artukı bir: 31

Edebi değeri yüksek olan bu yazıtların dısındaki yazıtlar;
Ongi yazıtı (732?)
Küli çor yazıtı (722-723)
Taryat yazıtı (753)
Moyun çor yazıtı (759-760)
Suci yazıtı (840?)
Çoyr ve Tes yazıtları

ESKİ TÜRK YAZITLARININ EDEBİ DEĞERİ:
  1. İkilemeler: Orhon yazıtlarında anlatımı güçlü kılmak için ikilemelere başvurulmuştur.
  2. deyimler: Orhon yazıtlarının dili deyımler açsndan da zengndır
  3. atasözleri: yazıtlarda atasözleri üzerine kurulmş cumleler vardr
  4. edebi sanatlar: sık sık basvurulan söz sanatlarndan bırı benzetmedir

ORHON YAZITLARI UZERINE YAPILAN ÇALIŞMALAR:
  • Eski Türk yazıtlarını ilk olarak W. Radloff 1894’te Almanca’ya çevirmiştir.
  • Orhun yazıtları Türkiyede ilk kez Thomsen’in yayını esas alınarak Necib Asım tarafndan ele alındı Arap harfleryle Osmanlıca olarak yaymlandı
  • Yazıtlar üzernde ilk gramer çalşmasını Talat Tekin 1968’de yapmştr.
  • Türkiyedeki ilk popüler yapıt M. Ergin’e aittir.
  • Ülkemzde iki Orhon yazıtı ile Tunyukuk yazıtı üzerine son bilimsel çalşmayı Talat Tekin Yapmştır

UYGUR DÖN TÜRK EDB
Uygur metınlerı denınce akla 840 ta Moğolıstan dan göç etmş olan Uygurların 13.yy’ın baslarna değin bu bölgelerde ortaya koydgu eserler, Budist ve Maniheist çeviri edb akla gelir. Budist Uygurlar,Budist edb.a ait önemli eserleri kendi dillerine çevrmişlerdir
Gabaine göre Budist Uygur edb kısaca:
  1. anlatılar
  2. sutralar
  3. tövbe duaları
  4. büyü metinleri
  5. felsefi metinler olarak gruplandırılır

  1. anlatılar,masallar: Eski Uygurcada avdan veya çatik adıyla karsmza çıkar. Bu masallarbelirli bir kalıp çerçevesnde karşmza çıkar. Kalıp : bir ögrncinin (titsi) ustasına (bahşı) soruları ve ustanda öğrncsne bir öykü aracılığyla verdği cvplar şeklnde kurulmştur. Şeytan Atavaka ve Maitrisimit’i bu bölüme eklemeliyiz.
  2. Sutralar: Uygurca’da genellikle sudur sözcuguyle karsılanmaktadır. Öğreti kitabı niteliğindedir. Uygurca’ya çevrılen sutraların basnda Suvarnaprabhasa-sutra (altun yaruk sudur) gelmektedr. Saddharmapundarika-sutra adıyla bilinen sutranın sözlük anlamıysa “doğru öğretinin nilüfer çiçeği olup” Uygurcada sadece 25. bölümn çevrsi bulunmaktadır. Yitikensedur iste Tantra budizmine ait olup R. R. Arat tarafndan yayımnalnştır. (Türkçe ilk astronomı metnıdr)
  3. abhidarma Metinleri: Uygurcada tam bir çevrisi bulunmayıp,sadece Sthiramati’nin yorumunun çevirisi mevcuttur. Çinceden Sanskritçeye yapılmş olup metin bugn kaybolmştur.
  4. Vinayalar: Uygurcada rastlamayız.Ancak son dönem Uygurca metinlerden İnsadi-Sutra adıyla yayımlanan W. Scharlipp’in çalşmasna bakılabılır
  5. Tövbe Metinleri: Uygurcada tövbe yoluyla günahlardan arınmayı anlatan metinler vardır. Bu metinlerin çoğunluğu küçük metnlerdır.
  6. Büyü metinleri : Berliner Turfantexte dizisnde 7.kıtap olarak yaymlanan Tantra ile 8.kitap, Tibet Budizmine ait metinler olup, Tibet Budzmnin,Lamaizmin Türkler arasnda ne derece yaygn oldguna dair bizm içn önemli ipuçları vermktedir.Tibetçeden çeviri metin olan Tantra,Sa-Skya okulu ile ilgilidir. Bunun dışında Naropa okuluna baglı ´Tibeti’in Ölüler Kitabı´nın Uygurca çevrside gunumze ulaşmştır.

MANİHEİST UYGUR EDB:
İLK ÇALŞMALAR Turfan yaknlarnda bulunan metınlerın Albert Von Le Coq adlı Alman arkeoloğun bunları yayımlamaya başlamasıdır.
Bu çalışmanın ilki ülkemzde Türkçe Mani El yazıları adı ile Fuat Köseraif tarafndan yayımlanmştır.
HRİSTİYAN UYGUR EDB:
İpek yolu böl.nde yasayan Uygurların bir kısmı Hristiyanlığı tanımşlarıdr. Soğd kökenli Uygur yazısı ile Süryani harfleri ile yazılan bu az sayıdakı metnler üzernde ; Müler, Le Coq, Gabain, Zieme tarafndan çalışmalar yapılmştır.
DİNDIŞI UYGUR EDB:
Bu metinler; “Uygur Hukuk Belgeleri” adı altnda, alım-satım belgeleri, kira sözleşmeleri, borç senetleri,evlat edinme,ipotek..vb dir
IRK BİTİG: eski Uygurlardan günümüze ulaşan ancak Uygur yazısıyla değil de runik harfli eski türk yazısıyla yazılan esas olarak bir öğüt niteliğindeki nasihat kitabıdır. İlk kez Thomsen’ın yaynladgı bu kıtabı son olarak Talat Tekın yayımlamştır.
ESKİ UYGUR ŞİİRİ:
Uygur şiiri üzerine günümüze değin yapılan çalışmalara kısaca değinmek gerekirse, bunların basnda Manichaica,Türkische Turfantexte gibi çalşmalar gelmektedir. İlk basvuru kaynağı R. R. Arat’ın Eski Türk Şiiri adlı öncü çalışmasıdır.1965 te Uygur edb üzerine uzun bir inceleme hazırlayan Ş. Tekin şiirler üzernde de durmuştur. Peter Zieme’nin yaptgı çalşma ise 1991’de Budapeşte’de yaymlanmştr.
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst