Aöf Orhun Türkçesi 4.Ünite Ders Notları

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Aöf Orhun Türkçesi 4.Ünite Ders Notları


Orhun yazıtlarıyla yazılmış yazıtlar, Talat Tekin’in ‘Göktürk Alfabesiyle Türkçe’ başlıklı makalesinde altı grup altında şu şekilde değerlendirilir:


1. Köktürk Yazıtları
- Köl Tigin
- Bilge Kağan
- Tonyukuk
- Çoyren Yazıtı
- Külli Çor
- Ongin
**Çoyren yazıtı Orhun harfli ilk yazıt olarak kabul edilir.


2. Uygur Yazıtları: Runik harfli metinlerdir.
- Mayan Çor
- Taryat
- Karabalsagun
- Suci
- Tez Yazıtı
- 2. Karabalsagun


3. Yenisey Yazıtları:
Yenisey ırmağının yukarı taraflarında bugün Rusya’nın Hakas otonom bölgesindeki irili ufaklı mezar taşlarıdır. Yeni bilimsel araştırmalara göre bu yazıtlar Kırgızlar tarafından 9.-10.yy’larda dikildiğini oraya koymaktadır.


4. Hoytu- Tamir Yazıtları:
Sayıları 10 kadardır. Siyasi tarih bakımından önemli bazı cümleler vardır. Bunların Köktürk çağına ait oldukları sanılmkatadır.


5. Talas Yazıtları ( Batı Türkistan Yazıtları):
Kırgızistan’da Talas ırmağı kenarında yer alır.Bu yazıtta satırlar yukarıdan aşağıya ve sağdan soladır. Bazı harflerin şekilleri de değişiktir.Bu yazıtların dışında ağaç çubuğu üzerine Köktürk harfleriyle yazılmış kısa bir metin vardır.


6. Doğu Türkistan Yazmaları:
Doğu Türkistan’ın çeşitli bölgelerinde yer aldığı için bu adla anılır. Bu yazmalar içinde hacim bakımından en önemlisi Irk Bitig’dir. 114 sayfalık bu eserin ilk yayımlayanı W.Thomsen’dir.Thomsen eserin 9.yy’a ait olduğu tahmininde bulunmuştur.

** Köktürk harfli metinlerin çoğunluğu 2. Köktürk Kağanlığı döneminde olsa da Köktürk devleti yıkıldıktan sonra aynı coğrafya üzerinde hüküm süren Ötügen
Uygur Kağanlığınında kullandığı yazı olmuştur.


• Yazıtların varlığından ilk söz eden Çin yıllıklarıdır.


• Yenisey yazıtları ilk olarak 1721 ve 1722 yıllarında Strahlenberg ve Messerschmidt tarafından Yenisey nehrinin yukarı mecrasında bulunur.


• Spasskiyy 1818 yılında Sibirya ile ilgili bir bültende Sibirya’ya ait eski eserler hakkında bir yazı yazar.


• 1847’de Castren aynı bölgede runik harfli yeni taşlar bulur.


• Fin arkeoloji Cemiyeti 1887-1888 yıllarında Johan Apselin başkanlığında Abakan ve Altay bölgelerinde iki sefer düzenler, Heyet eski ve yeni 32 taşın mükemmel kopyalarını 1889’da Helsinki’de yayımlar. Bu atlas Yenisey vadisinde yer alan o güne kadar bilinen yazılı taşların tamamını içermektedir.Fakat yazının çözümü için yeterli büyüklükte değildi. En büyüğü 12 satırlık tahribat ve silintilerin fazla olduğu yazıtlardır.


• Rus coğrafya cemiyeti 1889’da Mihanyoviç Yantrintsev başkanlığında gönderdiği heyet Orhun ırmağı kıyılarında araştırma yaparken Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını bulur ve aynı yıl duyurur.


• Bunu üzerine Fin Arkeoloji Cemiyeti ve Fin-Ugor Cemiyeti bölgeye hemen Heikel başkanlığında yeni bir heyet gönderilir.1892’de heyet Helsinki’de yeni anıtların mükemmel bir atlası yayımlanır.Bilim dünyasında Fin Atlası olarak bilinen bu yayın Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını ilk olarak bilim dünyasına sunulur.


• 1891’de Ruslar da aynı bölgeye Radloff başkanlığında bir heyet gönderilir. Heyet yazıtların resimlerini çekerek kopyalarını çıkarır. Bilim dünyasında Radloff atlası olarak bilinen bu atlas da bu şekilde yayımlanır. Böylece ilk yayımları yapılan eski Türk-runik harfli yazıtlardan Köl Tigin Yazıtı’nın Çin’ce yüzünün okunmasıyla yazıtların Türklere ait olduğu anlaşılmış olur.


• 1995 yılında Türkiye Cumhuriyetinin başlattığı önemli proje; TİKA(T.C. Türk Birliği ve Kalkınma Ajansı) ile Moğolistan Eğitim, Kültür e Bilim Başkanlığı tarafından yürütülen bu projenin adı ‘Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi’(=MOTAP)’dır.Osman Fikri Sertkaya Cengiz Alyılmaz ve Tsendiin Battulga’nın bu kapsamdaki çalışmaları 2001 yılında Moğolistan’daki Türk Anıtları projesi Albümü adıyla TİKA tarafından yayımlanmıştır.Bu eser, Türkiye’de yayımlanan ilk katalog çalışmasıdır.
Daha sonra Cengiz Alyılmaz’ın ‘Orhun Yazıtlarının Bugünkü Durumu ‘ adlı eserini yayımlamıştır.



ORHUN ALFABESİ
• Orhun(Köktürk,Türk-Runik)alfabesi Türkçe’nin yazımı için Türkler tarafından kullanılmış, bugüne kadar bilinen ilk alfabedir.


• Bu alfabeye ‘Türk-Runik alfabesi’ denilmesinin nedeni, bu harfler runik adı verilen eski İskandinav kitabelerinin yazımında kullanılan harflere benzemesidir.


• İlk okunan Orhun yazıtları olan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından 38 harf vardır.Bu harflerin 4’ü ünlüdür. a-e, ı-i,o-u,ö-ü ünlü çiftleri tek bir harfle gösterilir.Tüm Orhun harfli metinlerde toplam harf sayısı 50’yi bulmaktadır.


• Ünlü işaretler tek bir harfle gösterilir, yazıda ayırt edilemez.


• Alfabede 10 ünsüzün art(kalın) ve ön(ince) olmak üzere 2 biçimi bulunmaktadır.


• 7 ünsüzde kalınlık incelik ayrımı yapılmamış nötr durumdadır.


• Orhun Alfabesinde çift ünsüz işaretleri için 3 harf kullanılmıştır.


• Ayrıca hece işaretleride bulunur.(64&65 syf dan harflerin yazılışlarına bakınız)


• Orhun alfabesi, 1891’ de Heikel tarafından Run alfabesine benzetilerek ‘runik yazı’ diye adlandırılmıştır.


• Alfabe çözümlenmeden 1892’de Donner, Orhun alfabesini Küçük Asya alfabesinden Likya ve Kayra alfabelirine benzetmiş ve bu alfabelerden çıkabileceğini ileri sürmüştür.Alfabeyi çözüme kavuşturan Thomsen Doner’in söylediklerini kabul etmeyip, Köktürk yazısının kökeninin ya İran alfabesi aracılığı ile yada doğrudan Arami alfabesi olduğunu belirtmiştir.


• 1894’te Aristov ve 1897’de Mallitskiy , Orhun alfabesinin Türk damgalarından çıktığını ileri sürer.Reşit Rahmeti Arat ve Ahmet Caferoğlu da bu görüşü paylaşırlar.


• Rus dilcisi Polivanov 1925’te yazdığı makalede, bu yazının kökeninin Türk damgalarına bağlamış olmakla birlikte yazının Arami-Sogd ve Pehlevi alfabelerinden etkilenmiş olabileceğini bildirmiştir.


• Guzev 2000 yılında alfabeyi bilimsel olarak değerlendirerek bu alfabelerin Türkler tarafından icat edildiğini kanıtlamaya çalışmıştır.Bu alfabede en az 5 resim işareti olduğunu söylemiştir.


• Thomsen 25 Kasım 1893’te alfabenin tamamını çözmüştür.



ORHUN YAZITLARINDAKİ BELLİ BAŞLI YAZIM KURALLARI
• Söz başı ve içinde ki a/e ünlüleri genelde yazılmaz.


• İlk hece başında ve iç hecede a/e ünlülerinin yazılmaması okuma açısından bir eksiklik sayılmaz çünkü söz başı ve ilk hecedeki düz-dar(ı,i) ve yuvarlak ünlüler (o,ü,ö,ü) daima yazılır.


• Söz sonundaki bütün ünlüler yazılır.


• İlk hecenin düz ünlüsünden sonraki düz-dar(ı,i) ünlüleri genellikle yazılmaz.


• İlk hecenin düz ünlüsünden sonraki yuvarlak ünlüler(o,u,ö,ü) genelde gösterilir.


• İlk hecenin yuvarlak ünlüsünden sonraki yuvarlak ünlüler genelde yazılmaz.


**Orhun yazıtlarında kullanılan tek noktalama işareti üst üste konulmuş iki noktadır:)) genellikle tek heceli ve kısa sözler haricinde ki sözcükler arasında sözcükleri ayırmak için kullanılır.


* Bilge Kağan ve Köl Tigin anıtlarını Yadrintsev bulmuştur.


* Tonyukuk Yazıtı F. Klementz tarafından 1897’de Moğolistan’da Tolo ırmağının kenarında bulunmuştur.



* Köl Tigin Yazıtı:
- Kardeşi Bilge Kağan tarafından diktirilmiştir.
- Yazıtta konuşan Bilge Kağandır.(732)
- Yüksekliği 3.75 m’dir.Anıtın bütün yüzleri 2.75 m. Boyunda yazıtlarla kaplıdır.Doğu yüzünde 40 satır, kuzey ve güney yüzlerinde 13’er satır vardır.
* Bilge Kağan Yazıtı:
- Oğlu Tenri Tigin tarafından diktirilmiştir.(735)
- Köl Tigin yazıtından birkaç cm. daha yüksektir.Ancak bu yazıtta okunmaz satırlar diğer yazıta göre daha fazladır.
** Her iki yazıtı taşlar üzerine kazıyarak yazan Köl Tiginin atısı(yeğeni) Yolluk Tigindir.



• Tonyukuk Yazıtı:
- Aynı boydan dört yüzlü iki dikilitaş halindedir.
- Dikildiği tarihin yazıldığı yer fazlasıyla tahrip olduğundan bu konuda çeşitli varsayımlar ileri sürülmüştür.Thomsen 725, bu konuda Türkiye’deki tek çalışmayı yapan Talat Tekin ise 720-725 yıllarını kabul eder.
- Köl Tigin’in yazıtı dikildikten sonra buna tepki olarak da dikilmiş olma olasılığı vardır, yani 732 veya bundan birkaç yıl sonrada dikilmiş olabilir.


* Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında canlı, heyecanlı, parlak ve etkileici bir üsup hakim iken Tonyukuk yazıtı daha ciddi, seçkin sözler ve ifadeler yer almaktadır.


* Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında Tonyukuk’dan söz edilmediğinden muhtemelen Tonyukuk kendi yazıtında onlara cevap niteliğinde yazdırmıştır.


• Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtları satırların diziliş bakımından aşağıdan yukarıya, Tonyukuk yazıtı ise bunun tersi istikamettedir.Ayrıca Tonyukuk yazıtında diğer iki yazıtta olmayan işaretlerde kullanılmıştır.


• Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında milli gurur ve heyecanı dile getiren pek çok cümle vardır.


• Köl Tigin ,Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtları Türklerin tarihi, sosyal ve siyasi durumunu geliştirmiş, güzel bir dille anlatan en önemli ve en uzun yapıttır.Bu yazıtlardaki sözcük dağarcığı da toplumun gelişmiş bir dili olduğunu ortaya koymaktadır.


• Yazıtlarda Kağanın veye bir kahramanın başarısı için yapması gerekenler, iyi bir kağanın veya ii bir devlet adamının yönetiminde halkın içinde bulunduğu refah yada içine düştüğü kötü durumu dile getirir.


• Bu yazıtlar sadece mezar taşı olmayıp hükümdarın tüm insanlara hitap ettiği beyannamede sayılır.


• Her zaman Türk milletine hitap edecek niteliktedirler.


• Anlatılmak isenenler düz cümlelerle ifade edilmiş, deyimler , atasözleri ve edebi sanatlarla süslenmiştir.


• Tonyukuk yazıtı Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtlarına cevap niteliğindedir.


- Köktürk yazıtları ile ilgili ilk yayınlar:

• Köktürk alfabesini ilk kez V. Thomsen çözmüştür.


• Yazıtlar üzerinde ilk yayını Radloff yapmıştır.Ayrıca Radloff 1899’da Tonyukuk yazıtının yazı çevrimi ve Almanca Çevrimi ilk kez yayımlar.Radloff aceleci davrandığı için eserinde çok sayıda yanlışlar bulunmaktadır.Bu yüzden eseri bugün için sadece tarihi bir değer niteliğindedir.


• Radloff’tan sonra 1896’da Thomsen kitabını yayımlar.


• Melioranskiy Köl Tigin yazıtının Rusça çevirisi ile ilgili bir doktara tezi hazırlamış ve bunu 1899’da yayımlamıştır.


• Türkiye’de Orhun yazıtları ile ilgili ilk çalışmayı yapan Necip Asım Yazıksız’dır.Radloff ve Thomsen’nin çalışmalarından yola çıkmıştır.Şemseddin Sami’nin konuyla ilgili yazıları dışında Türkiye’de yapılan ilk çalışma Necip Asım’a aittir.


• Türkiye’de yazıtlar üzerine ikinci yayın Hüseyin Namık Orkun’a aittir.


• Alman Türkolog A. Von Gabain Eski Türkçe alanında ilk ve temel gramer kitabı olan çalışmasını 1941’de yayımlamıştır.Günümüzde de Eski Türkçe’nin en önemli grameri olma özelliğini koruyan bu çalışma, Mehmet Akalın tarafından Türkiye Türkçesine çevrilmiş ve 1988’de yayımlanmıştır.


• S.Y Malov 1951’de Köl Tigin , Tonyukuk , Talas, Suci, Irk Bitig gibi eski Türk-runik harfli metinlerin yanı sıra sonraki yüzyıllara ait kutadgu Bilig gbi Türkçe metinleri Rusça çevirilerini yapmıştır.


• V.M.Nasilov 1960’ta Orhun ve Yenisey yazıtlarının gramerini yayımladı.Ancak bu gramer yanlış okumalar üzerine kurulmuştur.


• Tonyukuk yazıtı ile ilgili önemli bir yayın da 1961’de R.Giraud tarafından yayımlanmıştır.Tonyukuk yazıtı ilk olarak Giraud’un bu eserinde tam metin, tercüme, sözlük ve açıklamalar seklindedir.


• 1966’da Bilge Kağan yazıtı ile ilgili yeni bir araştırma G. Aydaroz yayımlamıştır. 1971 yılında da yine Köktürk yazıtlarının dili ile ilgili olan ikinci kitabını yayımlamıştır.


• Yazıtların bulunduğu coğrafyadan olan Moğol bilim adamlarıda Türk yazıtları hakkında çalışmalar yapmıştır.Özellikle B.Rinçen’in 1968’de yayımladığı ve bugün hala önemini koruyan atlası Moğolistanda yapılan atlas çalışmalarınd başucu kaynağı olarak kullanılan bir eserdir.Bu atlas Moğolistanda bulunan tarihi ve kültürel eserler hakkında bilgiler verirken Türk eserleri de ihmal edilmemiştir.


• 1968 yılında Talat Tekin’in Indiana Üniversitesi yayınları arasında çıkan doktora çalışması Orhun Türkçesi grameri ile Köl Tigin , Bilge Kağan, Tonyukuk, Ongin ve Külli Çor yazıtlarının okunuşu ayrıca İngilizce çevirisi ve sözlüğü içermektedir.


Uzun yıllar bu alandaki en önemli çalışmalardan kabul edilen bu eserin, düzeltilmiş ve genişletilmiş şekli 2000 yılında Orhun Türkçesi Grameri adıyla Türkiye’de yayımlanmıştır.
Talat Tekin’in bu konuyla ilgili 2. yayını Orhun Yazıtları adını taşımakta olup bu yayın köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını içermektedir.Tekin Tonyukuk ile ilgili çalışmasını 1994’te yayımlar.Tekin popüler yayın olarak yine Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtlarıyla ilgili küçük boy kitabını 2003’te yayımlamıştır.


• Muharrem Engin’in 1970’teki Orhun Abideleri adlı çalışmasında üç büyük yazıtın metinleri, Türkçeye çevrileri ve sözlüğü ile orijinal metinleri yer alır.


• L. Bazin 1974’te 12 hayvanlı Türk takvimini üzerine hazırladığı çalışmada yazıtların yazılışı ve dikiliş tarihleri ile Költigin ve Bilge Kağan’ın ölüm ve cenaze tören tarihlerini saptamıştır.


• A.N.Konotov kendinden önce yapılan çalışmaları da gözden geçirerek 1980’de runik harfli tüm yazıtların gramerini yayımladı.


• 1982’de Özbekistan’da G.Abdurahmanov ve A.Rustemov tarafından Eski Türkçe ile ilgili bir araştırma daha yayımladı.


• Avp.daki Türk-runik harfli metinleri içeren korpusu S.Ya.Bayçorov,1989’da yayımlamıştır.Bu eser Muhavaffak Duranlı tarafından 1996 da Türkçe ye çevrilmiştir.


• Eski Türkçe terminoloji üzerine yaptığı çalışmalarla tanıdığımız V.Rybatzki, 1997 de Tonyukuk yazıtı ile ilgili yeni bir eser yayımlamıştır.Bu eserde yeni okuma denemeleride vardır.


• 1997 de Yenisey yazıtları ile ilgili önemli bir çalışmada İ.G.Kormuşin tarafından yayımlanmıştır.


• Dilbilimci Doğan Aksan 2000 de Eski Türkçe yazıtları inceleyerek Eski Türkçenin söz varlığı üzerine önemli bir araştırmayı yayımladı.Köktürk yazıtlarını okuma denemeleri ile ilgili en son çalışma A.Berta tarafından 2004 yılında yayımlandı.


• 1941 de Gabain’in öncülük ettiği yazıtlar üzerine gramer çalışmaları 2004 de Marcel Erdal’ın çalışması ile devam etmiştir.Ayrıca Erdal’ın 1991 de Eski Türkçede sözcük yapımı ile ilgili 2 ciltlik önemli bir araştırması da vardır.


• Erdal Ayhan 2008 yılında Türk-runik harfli Türkçe metinlerle ilgili yapılan çalışmaların kaynakçasını yayımlamıştır.
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst