Aöf Orhun Türkçesi 6.Ünite Ders Notları

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Aöf Orhun Türkçesi 6.Ünite Ders Notları


1.İsim Çekim Ekleri


Çokluk(Topluluk) Ekleri:
+lar, +gun, +an,+(X)t
+lar:Orhun Türkçesinde kişi ve akrabalık isimlerinde görülür.
Ög+ler+im‘(üvey)annelerim’
+gun:Topluluk isimleri yapar.
İniy+gün+üm
‘erkek kardeşlerim’
+an:Moğolca çokluk eki +n ile karşılaştırılmalıdır.
Ogl+an+ım ‘oğullarım’
+(X)t:Moğolca çokluk eki +d ile karşılaştırmalıdır.
Ogl+ıt+ı ’oğulları’
Bu ek /n/ ile sonlanan isimler üzerine ulandığında /n/ sesi düşer.
Tigit’prensler’ <tigin>


İyelik ekleri:
1. tekil
+(X)m
= apa+m ‘atalarım’
1. çoğul
(X)mXz
= apa+ mız ‘atalarımız’
2. tekil
+(X)n - +(X)g
(n Nazal n)
=ogl+un ‘oglun’
2.çoğul
+(X)nXz
=kan+ınız ‘babanız’
3. tekil ve çoğul
+(s)ı
= yagı+sı ’düşmanı’
=oglıt+ı ‘oğulları’


Birliktelik(Bağlama) Eki: ( +lı……+lı)
Orhun Türkçesinde aynı yapı ve görevde iki sözcük +lı eki ile bağlnır.Bu, ek her iki isme ulanır, ancak durum ekleri ikinci isim üzerine eklenir.
Beg+li bodun+lı+g ‘beyleri ve boyları’


İsim Durum Ekleri
1. Yalınlık durumu: Eksiz, gövde ile bir ve aynıdır.
2. Tamlayan Durumu (İlgi, Genitif): +ın/ +nın
-Düzlük yuvarlaklık uyumuna girmez.
-Ünsüz ile biten kelimelere +ın, ünlü ile biten kelimelere ise +nın biçiminde gelir.
Bodun+ın ilin törüsin ‘halkın devletini ve yasalarını’
Köl tigin+in altunın gümüşin’Köl tiginin altınını gümüşünü’
3. Belirtme Durumu( Yükleme,Akuzatif):+(X)g,+(I)n,+nı
+(X)g: Yalın haldeki isimler üzerine gelir.
At+ı gıka bayu ertimiz. ‘atları ağaçlara bağlıyorduk’
+(I)n:İyelik ekli gövdeler üzerine ulanır.
1. tekil iyelik ekinden sonra : sab+ım+ın edgüti eşid’sözümü iyice işit’
2. tekil kişi iyelik ekinden sonra : türük bodun il+in+in törü+g+in kem artatı udaçı erti.’Türk halkı (senin)devletini ve yasalarını kim bozabilir idi.’
3. tekil kişi iyelik ekinden sonra:
kan+ı+n öltürdümüz.’kağanlarını öldürdük’
+nı:Çok seyrek kullanılan bir ektir. Yalın durumdaki isimlere ulanan bu ek ile belirli nesne durumu yapılır.
Tangaçgaru ku+nı senün+üg ıdmış.
4. Yönelme Durumu(Verme-bulunma, Darif): +ka,+na,+a
+ka:Yönelme durumu çoğunlukla bu harf ile yapılır.
Tabgaç bodun+ka ‘Çin halkına’
+na: 3.kişi iyelik ekinden sonra gelen ekdir.
Bişük+i+ne tegi kıdmaz ermiş.’hısım akrabasına kadar kıymaz imiş’
+a:Teklik 1. ve 2. kişi iyelik eklerinden sonra geldiği örnekler vardır. Fakat söz konusu iyelik eki almış isimlerden sonra aynı ek +ka şeklinde de gelebilmektedir.
1.tekil ve 1. iyelik ekinden sonra:
Sekiz yegirmi yaş+ım+a ’onsekiz yaşıma’
2.teklik ve 2. iyelik ekinden sonra:
Eb+in+e kitreçi sen ’evine gireceksin’
5.Bulunma-Çıkma Durumu( Kalma-Ayrılma,Lokatif-Ablatif): +da( r,l,n harflerinden sonra +ta)
Ekin sü eb+de erti ’ikinci ordu yurtta idi.’
İl+te bun yok ‘ilde sıkıntı yok’
6. Eşitlik Durumu(Ekvatif): +ça
Süsi bolçuda ot+ça bor+ça ketli ‘ordusu Boçu’da ateş gibi kasırga gibi geldi’
7. Yön gösterme (Direktif):+garu,+naru,+aru,+ra
+garu: Yalın durumdaki isim gövdelerine ulanır.
Oguz+garu sü taşıkdımız ‘Oğuzlara doğru sefere çıktık.’
+naru(
Birgerü kün ortu+sı+naru ‘güneyde gün ortasına’
+aru: Tekil 1. kişi iyelik ekinden sonra kullanılmıştır:
Basmıl yagıdıp eb+im+erü bardı. ‘Basmıllar düşman hale gelerek yurduma doğru gittiler.’
+ra:yalın durumdaki isim görevlerine ulanır.
Taş+ra yorıyur tiyin kü eşidip ‘dışarıya gidiyor diye haber alıp’
8. Araç Durumu: +(X)n
Ok+un urdı. ‘okla vurdu’



SAYILAR


1.Asıl sayılar:
80=sekiz on
700=yeti yüz
2000=eki bın
10000=bir tümen
30000=üç tümen
100000=on tümen
17000=bir tümen artukı yeti bin=Bilge Kağan yazıtlarında bu şekilde de geçer.
11=bir yegirmi
15=biş yegirmi
21=bir otuz
31=bir kırk


=Orhun yazıtlarında 30 dan sonraki sayılar artukı ‘fazlası, artı’ sözcüğü getirilerek de yapılmıştır.
47=kırk artukı yeti


2.Sıra Sayıları:
-Birinci ilk önce için ilki, en ilk–en ilki sözcükleri kullanılmıştır.
+n,+nti:Bu ekler iki sayı üzerine gelerek ‘ikinci’anlamında sıra sayısı adı yapmışlardır.
eki+n sü ebde erti’ikinci ordu yurtta idi’
+nç:Orhun Türkçesinde birinci ve ikinci dışındaki sıra sayıları bu ekle yapılmıştır.
Üçünç bolçuda oguz birle sünüşdümüz. ‘üçüncü Bolcu’da Oğuz ile savaştık.’


3)Topluluk Sayıları:
Orhun Türkçesinde topluluk sayıları +agu(n) eki ile yapılır.

Bodun ilig ikegü(<iki boltuk="" ve="" h="" iki="" par="" oldu="">


4 Katlama Sayıları:
- Asıl sayı+yolı(<yol sefer="" ki="" iyelik="" eki="">
Bir yılka tört yolı sünüşdüm ‘bir yılda dört kez savaştım’
- Asıl sayı +kata(<kat- ilave="" etmek="" zarf-fiil="" eki="">
Üç kata tegzinti ‘üç kez dolandı’
- Asıl sayı da tek başlarına katlama sayı olarak kullanılırlar.



ZAMİR


1.Kişi Zamirleri
*1. Tekil
(Ben-men)
- Tamlayan Durumu:
benin
menin
- Nesne Durumu:
Bini
- Yönelme Durumu:
Bana
Mana
- Yön Gösterme Durumu:
Banaru
• 2. Tekil
(sen)
- Nesne durumu:
Sini
- Yönelme Durumu:
Sana
• 1. çoğul
(biz)
- Tamlayan durumu:
Bizin
- Nesne durumu:
Bizni
- yönelme durumu:
bizine
- Bulunma Çıkma durumu:
Bizinte
• 2. çoğul
(siz)
- Bulunma çıkma durumu:
Sizde
=1. tekil kişi zamirinde ‘b’ harfi ile başlayan bir kelimede genizsi /n/ var ise söz başındaki b->-m olur.BK ve KT yazıtlarında bu şekilde kullanılmıştır.Fakat T yazıtında böyle bir durum söz konusu değildir.


2. İŞARET ZAMİRLERİ
Orhun Türkçesinde iki işaret zamiri vardır:bu, ol. Bunlar, cümle içinde yer alışlarına göre işaret zamiri, işaret sıfatı ve yüklem bağlayıcı olur.
= bu
- Nesne durumu: bunı
- Bulunma çıkma durumu: bunta
= ol
• a(n)+
- Nesne durumu:anı
- Yönelme Durumu: anar
- Bulunma çıkma durumu: anta
- Yön gösterme durumu: anaru
- Araç durumu: anın



ZARF


YER ZARFLARI
Orhun Türkçesinde +a, +dxn, +garu, +ra, +ru, +da eklerini almış sözcüklerde yer zarfı olarak kullanılır.
+a eki ile türetilmiş yer zarfları:
Üze’yer zarfları’,
bir(i)ye ‘güneyde’
yır(ı)ya ‘kuzeyde’
kur(ı)ya’geride,batıda’
+dın eki şle türetilmiş yer zarfları:
Öndün’doğuya’
Kurıdın ‘batıda, batıdan’
Birdin’güneyde, güneyden’
+garu yön gösterme eki ile türetilmiş yer zarfları:
İlgerü’ileri, öne doğru, doğuya doğru’
Kurıgaru’ geriye doğru, batıya doğru’
Birgerü’güneye doğru, güneyde’
Yırgaru’kuzeye doğru, kuzeyde’
Yok(k)aru ‘yukarı doğru’
Yüg(g)erü ‘yukarı doğru’
+ra eki ile türetilmiş yer zarfları:
Asra’aşağıda, altta’
İçre ‘içerde, içinde’
Taşra’ dışarı, dışarıda’
Önre ‘ön tarafta, ileride, doğuda’
Kirse ‘geride, batıda’
+rü eki ile türetilmiş yer zarfları:
Kirü’geri’geriye doğru, batıya doğru’
Berü ‘beri, bu yana’
+da eki ile türetilmiş yer zarfları:
Bunta ‘burada, bu yerde’
Anta ‘orada, o yerde’


ZAMAN ZARFLARI
Orhun Türkçesinde
‘kün ‘gün’
Tün’gece’
Küntüz ‘gündüz’
Amtı ‘şimdi’
ve araç durumu eki almış kışın, yazın ‘ilkbaharda’ , yayın ‘yazın’,küzün ‘güzün’ gibi sözcüklerde zaman zarfı olarak kullanılır.


TARZ ZARFLARI
Orhun Türkçesinde +ça eşitlik durum ekini almış ança ‘öyle , öylece’
+dı ekini almış edgüti’iyice’ , katıdgı’ iyice, sıkıca ‘ , yegdi ‘daha iyi’
+(X)n araç durum ekini almış yadagın ‘yayan,yaya olarak ‘gibi sözcükler tarz zarfı olarak kullanılır.


MİKTAR ZARFLARI
Ança’o kadar, onca’
Kop’ hep, tümüyle’
Bunça ‘ bu kadar, bunca’
Sansız ‘sayısız’
Üküş’çok’
Antag ‘ o kadar’
Nen ‘hiç’
İdi ‘hiç’
Kalısız ‘ eksiksiz, pek çok’
Kergeksiz’gereğinden çok’
Nençe ‘nice, ne çok’


SONRAKİ
İsim isim sözlü sözler ve sıfat- fillerden sonra gelerek bağlı olduğu bu türden sözler ile cümlenin öteki ögeleri arasında çeşitli bakımlardan anlam ilgileri kuran sözlere denir.Yalın durumu, yönelme durumu, bulunma-çıkma durumu gibi çeşitli durum ekleri kullanılır.
Yalın durumla kullanılan sontakiler:
Ara, birle, kudı, sayu, tapa, teg, üçün, üze
Yönelme durumuyla kullanılan sontakiler:
Tegi
Bulunma-Çıkma durumuyla kullanılan sontakiler:
Kirse, üze, ötrü


BAĞLAÇ
Azu’veya, yoksa,yahut’
Takı ‘ve, dahi’
Ulayu ‘ve’
Yeme ‘ve, dahi, …da’
Yan cümle bağlacı olarak tiyin ‘diye, için’ ve tip ‘diye’sözleri kullanılır.


EDAT
- Pekiştirme Edatı( ok/ ök)
Ok/ök edatı ile bir zamir, bir zarf ya da bir eylem pekiştirilir.
=Ünlü ile biten bir sözcüğe ulandığında ok/ök edatının başındaki ünlü düşer.(k olur)
- Olasılık Edatı (erinç)
Türkçeye ‘herhalde, muhakkak, şüphesiz ki’ olarak çevrilen ve kuvvetli bir olasılık bildiren edattır. Çoğunlukla –mış ekli geçmiş zamanla kullanılır.
</kat->
</yol>
</iki></tigin>
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst