Aöf Temel Sağlık Hizmetleri Dersi 4.Ünite Ders Notları

tremendous

Forum Yöneticisi
Katılım
11 Ara 2012
Mesajlar
1,781
Tepkime puanı
8
Puanları
0
Bölüm:
MEZUN
Şehir:
İstanbul
Aöf Temel Sağlık Hizmetleri Dersi 4.Ünite Ders Notları

Bağışıklama ve Aşılama

Bağışıklama sayesinde dünyada her yıl 2-3 milyon ölüm önlenmektedir. Aşılama/bağışıklama uygulamalarının beş yaş altı çocuklar, gebeler ve yaşlılar açısından diğer yaş gruplarına ve dönemlere göre daha önemli olduğu söylenebilir.

Dünyada geçmiş yıllara göre aşılama hizmetlerinde gelişme yaşanmış, bu sayede bulaşıcı hastalıklara bağlı ölüm ve hastalık hızlarında azalma olmuştur:

• Çiçek hastalığı 1967-1977 yılları arasında küresel düzeyde yapılan aşılama hizmetleri sayesinde yeryüzünden yok edilmiştir.

• Tarihsel süreçte ilk kez beş yaş altı ölen çocukların sayısı 10 milyonun altına inmiştir.

Kayıtlara göre ölüm sayıları sırasıyla 2000 yılında 10,5, 2005 yılında 9,6, 2007 yılında 9,2 milyon olmuştur.

Sayının 2015 yılında da 4,3 milyona gerilemesi beklenmektedir

• Dünyada önemli bir ölüm nedeni olan kızamığa bağlı kayıplarda küresel düzeyde 2000 yılından 2010 yılına
gelindiğinde %74 azalma sağlanmıştır.

• Yeni doğan tetanozuna bağlı 1988 yılında meydana gelen 790 000 ölüm sayıca azalmış ve
günümüzde yılda 59 000 ölüme gerilemiştir.

• Aşı ile korunabilir hastalıkların sıklığında ve şiddetinde de azalmalar görülmektedir. Ö
Örneğin, çocuk felci dünyada pek çok ülkede ve bölgede görülmemektedir. 1988 yılından bu yana
dünyada bu hastalık için %99’dan fazla azalma saptanmıştır. Ancak Şubat 2012 tarihi itibarıyla
çocuk felci dünyada halen Nijerya, Pakistan ve Afganistan’da görülmektedir.

NOT: Aşılama/bağışıklama hizmetlerinden yararlanamayan bebeklerin yaklaşık %70’i Afrika ve Güney Asya’da bulunan 10 ülkede (Afganistan, Kongo Demokratik Cumhuriyeti, Etiyopya, Hindistan, Endonezya, Irak, Nijerya, Pakistan, Güney Afrika ve Uganda) yaşamaktadırlar.

Dünyada beş yaş altı çocuklarda aşı ile korunabilir hastalıklar denildiğinde öncelikle zatürree,
rotavirüs, kızamık, haemafilus influenza, boğmaca ve tetanoz anlaşılmaktadır.

• Bağışıklama: Bulaşıcı ya da bulaşıcı olmayan bazı hastalıklardan korunmak için vücutta savunma

mekanizmalarının göstergesi olan maddelerin (antikor) istenilen/koruyucu seviyeye ulaşması

aracılığı ile bağışıklık/direnç sisteminin güçlenmesidir. Bağışık, bireylerin toplumda yeterli sayıda

olmasına bağlı olarak ilgili hastalığın bulaşmasının azalması ve hastalığın görülmesininin

engellenmesine de “herd immünite” adı verilir.

• Aktif bağışıklama: Hastalığın geçirilmesi ya da aşı yoluyla gelişen korunmaya aktif bağışıklama denir.

• Pasif bağışıklama: İmmün (bağışıklığı gelişen) bir başka bireyden alınan antikorlar (hastalık etkenine karşı
gelişen koruyucu madde) aracılığı ile bağışıklık sağlanmasına denir.

• Genişletilmiş Bağışıklama Programı (GBP): Dünya Sağlık Asamblesi’nin 1974 yılında yapılan

genel kurulu sonrasında küresel düzeyde çiçek hastalığını eradike edilmesi için uygulanan başarılı

program temel alınarak bütün ülkelerdeki çocukların yaşam kurtarıcı aşılardan yararlanmaları için

başlatılmış bir programdır. Bu program kapsamında hedeflenen ilk hastalıklar; difteri, boğmaca,

tetanoz, kızamık, çocuk felci ve verem olmuştur. Türkiye’de GBP 1981 yılından bu yana

uygulanmaktadır. Ülkemizde GBP kapsamında halen yapılan aşılar ise; boğmaca, difteri, tetanoz,

kızamık, kızamıkçık, kabakulak, tüberküloz, poliomyelit, hepatit B ve hemofilus influenza tip b’dir.

• Aşılama: Bağışıklamanın oluşması/sağlanması için hastalığa karşı risk altındaki sağlam kişilere

yapılan işlemin adıdır.

• Aşı: Kişilerin hastalanmasına ve/veya ölmesine neden olan hastalıklardan korumak için ağız,

iğne, vb. şekillerde uygulanabilen, gücü zayıflatılan hastalık mikrobunu içeren koruyucu

özellikte maddelerdir. Aşıların canlı, ölü, vb. tipleri bulunmaktadır.

• Aşılamada kaçırılmış fırsat: Bir sağlık kurumuna herhangi bir nedenle başvurmuş bir bireyin

olması gereken aşıları çeşitli nedenlerden dolayı olmadan ayrılmasıdır.

• Endemik hastalık: Bir toplumda ya da bölgede bir hastalığın sürekli olarak görülmesi anlamı taşır.

• Epidemi: Bir toplumda bir hastalığın beklenenden fazla sayıda görülmesidir. Salgın olarak da bilinir.

• Serum: Hastalık etkenine karşı aktif olarak bağışıklık kazanan (kazandırılmış) bireyin ya da

hayvanın kanından sağlanan plazmadır. Plazmanın fibrinojeni alınmıştır.

• Uluslararası sağlık: Dünyadaki sağlık sorunlarına uluslararası perspektiften bakan, çözümlerini de

bu bakış açısıyla üretmeye çalışan bir disiplindir. Halk Sağlığı disiplini ile eşgüdüm içinde çalıştı.

Uluslararası sağlık, dünyanın herhangi bir yerinde meydana gelen bir sağlık sorununun bir başka

bölgede de kolaylıkla görülebildiğini, buna neden olan koşulların da sağlığın belirleyicileri

üzerinden şekillendiğini kabul eder.

• Yaşlılık: Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından yaşlılık dönemi 65 yaş ve üzeri dönem olarak
tanımlanmaktadır.

NOT: Genişletilmiş bağışıklama programı kapsamında ilk olarak difteri, boğmaca, tetanoz, kızamık, çocuk felci ve verem hastalıkları ile mücadele edilmiştir.

BAĞIŞIKLAMANIN TEMEL SAĞLIK HİZMETLERİ İÇİNDEKİ YERİ


Temel Sağlık Hizmeti kavramı ilk kez Kazakistan’ın başkenti olan Alma Ata’da 1978 yılında Alma Ata

bildirgesinde her bireye götürülmesi gereken esas sağlık hizmeti olarak tanımlanmıştır.

Temel sağlık hizmeti kavramının görüş, örgütlenme, ilk basamak sağlık hizmeti ve faaliyetler grubu

olarak dört farklı yönü bulunmaktadır. Faaliyet alanı olarak temel sağlık hizmeti denildiğinde aşağıdaki

sekiz konu akla gelmelidir:

1. Halkın sağlık eğitimi

2. Yeterli ve dengeli beslenme

3. Temiz suya ulaşabilme

4. Ana çocuk sağlığı ve aile planlaması hizmetleri

5. Bulaşıcı hastalıklara karşı bağışıklama

6. Endemik hastalıkların kontrolü

7. Sık görülen hastalıkların tedavisi

8. Temel ilaçların sağlanması

AŞILAR NASIL UYGULANIR?


1. Kas içi: Difteri-Boğmaca-Tetanoz aşısı, Hepatit B aşısı, grip, kuduz aşıları bu yolla yapılır.

2. Ağız yoluyla: Canlı çocuk felci aşısının yapılma yöntemidir.

3. Buruna damlatma yoluyla

4. Deri içi: BCG aşısı bu yolla yapılır.

5. Deri altı uygulaması da aşıların uygulanmasında kullanılan bir tekniktir.

NOT: Aşılama için bireyin sağlık kurumuna başvurduğu her an bir “fırsat” olarak algılanmalıdır.

NOT : Gebelik döneminde canlı aşı yapılmaz.

Aşıların tipleri ve bazı örnekler aşağıda belirtilmiştir:

1. Canlı aşılar

a. Bu tür aşılarda aşı içinde yer alan mikroorganizma canlıdır, ancak uygulandığında

zararsızdır, hastalık oluşturmaz.

b. Kızamık, kızamıkçık, kabakulak, suçiçeği, verem (BCG) aşıları canlı aşılar için

verilebilecek bazı örneklerdir. Gebelik döneminde canlı aşı yapılmaması gerekmektedir.

2. İnaktive aşılar

a. Hastalık yapan etken fiziksel, kimyasal yollarla öldürülmüştür (inaktive edilmiştir). Aşı

yapıldığında vücutta bağışıklık sağlayan maddeler (antikor) yükselir. Bu tür aşılar canlı,

aşılara göre hücresel düzeyde bağışıklık sisteminde daha zayıf bir yanıt oluştururlar, tekrar

dozları yapmaya gereksinim olur.

b. Grip ve hepatit B aşıları bu tür aşılara örnektir.

3. Toksoid aşılar

a. Hastalıklar bakterilerin toksini aracılığı ile oluşan durumlarda kullanılan aşılardır.

b. Tetanoz, difteri aşıları örnek olarak verilebilir.

4. Subunit aşılar

a. Bu tür aşılar mikrobun tamamı yerine sadece bağışıklık sistemini uyaran antijenleri

içerirler.

b. Hepatit B aşısı örnek olarak verilebilir.

5. Konjuge aşılar

a. Pnömokok (zatürre, meningokok aşıları örneklerdir.

6. DNA aşıları ve rekombinant vektör aşıları da diğer aşılar arasındadır.

AŞILAR NASIL SAKLANIR?


Aşıların üretiminden aşı uygulanacak kişiye ulaşıncaya dek soğuk bir şekilde saklanması, taşınması

işlemine ve bu işlemi sağlayan her türlü kişi, araç-gerece ve bu sistemin tümüne soğuk zincir adı verilir

Saklama koşulları ile ilgili bazı bilgiler;

1. Aşıyı uygulamadan önce mutlaka etiketi, son kullanma tarihi kontrol edilmelidir. Tarihi geçmiş

aşılar kullanılmamalıdır.

2. Son kullanma tarihi en yakın olan aşı en önce kullanılmalıdır.

3. Aşışişeleri açıldığı zaman bu bilgiler kaydedilmelidir.

4. Aşıların açıldıktan sonra kullanım süreleri birbirlerinden farklıdır. Bu fark gözetilmelidir.

Örneğin; kızamık aşısı sulandırıldıktan sonra 4 saat içinde, BCG aşısı 8 saat içinde

kullanılmalıdır. Diğer aşılar için de bu süreler belirlidir.

5. Bütün aşıların sıcağa duyarlı olduğu unutulmamalıdır. Aşıların önerilenden daha farklı bir

sıcaklıkta saklanması bozulmaya neden olabilir.

6. Aşılar buzdolabında saklanmalıdır.

7. Aşıların saklandığı buzdolabında başka hiçbir şey saklanmaz. Buzlukta buz aküleri ve sebzelikte

su şişeleri olması olası elektrik kesintilerinde buzdolabındaki sıcaklığın dengelenmesi açısından

önemlidir.

8. Aşıların saklandığı buzdolabının kapısının her zaman kilitli olması, sağlık kurumunda bir kişinin

aşı saklama konusunda sorumluluk alması önem taşımaktadır.

9. Buzdolabının kapak kısmına kesinlikle aşı konulmaması gerekmektedir.

10. Buzdolabında termometre olmasına özen gösterilmelidir.

11. Buzdolabında sıcaklığın +2 ve +8 derece arasında olması önerilmektedir.

12. Buzdolabının kapağında sıcaklık izleme çizelgesinin olması önerilmektedir. Aşı saklama

sürecinden sorumlu olan kişi her gün sabah ve akşam bu çizelgeden gerekli kontrolleri

yapmalıdır.

13. Bazı aşıların üzerinde yer alan ve aşıların izlenmesine yarayan çizelgeler/göstergeler takip

edilmelidir. Örneğin çocuk felci aşısı üzerinde yer alan bu çizelgeler sayesinde aşıların ısıdan

etkilenip etkilenmedikleri kolaylıkla değerlendirilebilir.

Aşıların hassasiyetleri açısından karşılaştırılmaları(çok hassastan az hassasa doğru sıralama)

Donma açısından Sıcaklık açısından
Hepatit B OPV
DBT Kızamık, KKK, IPV
DT DBT, KPA
Td BCG
TT, KPA DT, Hib
Td, TT, HepB


YAŞ DÖNEMLERİNE VE SEYAHAT DURUMLARINA GÖRE AŞI GEREKSİNİMLERİ VE PROGRAMLAR

Çocukluk Dönemi Aşı Uygulamalar

Ülkemizde beş yaş altı çocuklar için önerilen rutin aşılama programı bulunmaktadır. Ulusal programa
göre aşağıdaki hastalıklara karşı önerilen aşılar

Hastalık Adı Korunmak için Önerilen/Uygulanan Aşı Adı
Hepatit B (Sarılık) Hepatit B aşısı
Verem BCG
Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak Kızamık, Kızamıkçık, Kabakulak aşısı
Çocuk felci (poliomyelit) OPA (ağızdan Polio aşısı)
Zatürree Konjuge pnömokok aşısı
Boğmaca, Difteri, Tetanoz, Grip DaBT-İPA-Hib: Difteri, aselüler Boğmaca, Tetanoz, İnaktif
polio, Hemofilus influenza tip b aşısı (Beşli Karma Aşı)
NOT: Beş yaş altı çocuklara uygulanan aşılar Ulusal Aşı Programı’nda yer almaktadır.

Gebelik Döneminde Aşılama

Bu dönemde özellikle tetanoz aşısının gebeliğin 20. haftasından sonra yapılması önerilmektedir. Tetanoz, önemli bir yenidoğan ölüm nedenidir, aşı ile bu durum önlenebilmektedir.

Yaşlılık Döneminde Aşılama

Dünyada yaşlılara yönelik yapılması öneriler aşılar:

1. Mevsimsel grip aşısı

2. Zatürree (pnömokok) aşısı

3. Tetanoz aşısı

4. Hepatit B aşısı

5. Su çiçeği aşısı

Ülkemizde ise mevsimsel grip aşısı ve zatürre aşısı 65 yaş ve üzerine devlet tarafından maliyeti
karşılanan aşılardır.

Seyahatlere Yönelik Aşılama

Uluslararası Sağlık Tüzüğü’ne göre uluslararası bir yolculuk yapan ve hastalığın bulaştığı bir bölgeden ayrılan kişilerden sarıhumma aşısı olması istenebilir, önerilir. Menengokoksik menenjit aşısı da uluslararası seyahatlerde yapılması önerilen aşılar arasındadır. Bunun yanı sıra, eğer enfeksiyon riski varsa, kızamık, çocuk felci, tetanoz, A tipi hepatit, B tipi hepatit, kuduz, tifo, grip, verem, kolera Japon ensefalopatisinden korunmaya karşı aşıların yapılabileceği belirtilmektedir.

Bazı Özel Hastalıklara Karşı Aşılama

Kuduz, hayvanlardan insanlara bulaşan viral bir hastalıktır. Şüpheli bir hayvan tarafından ısırılma durumu olduğunda öncelikle oluşan yara bol sabunlu su ile yıkanmalıdır. Hemen ardından kişi bir sağlık kuruluşuna

başvurmalı, götürülmelidir. Eş zamanlı olarak duruma etken olan hayvan da gözlenmelidir. Bu gözleme süresi 10 gündür. Kişiye yapılacak ilk uygulama serum uygulamasıdır. Serum yaranın etrafına dikkatle uygulanır. Bu
uygulamadan sonra aşılamaya geçilir. Aşılama 0., 3., 7., 14., ve 28 günlerde kas içine beş doz olarak yapılır.

Tetanoz, korunmak için aslında çocukluk çağından itibaren rutin olarak aşılama yapılan bir Hastalıktır. Hastalık etkeni vücuda girdikten bir süre sonra (ortalama 8 gün) belirtiler başlar.

Aşı Yapılmaması Gereken Durumlar Çok Sınırlıdır!

Aşağıda aşı yapılmasına ENGEL OLMAYAN kimi durumlar yer almaktadır:

1. Erken doğan bebekler (prematür bebek)

2. Düşük doğum ağırlıklı bebek

3. Ateşin 38,5 dereceden düşük olduğu üst solunum yolu hastalıkları

4. Emzirme

5. Malnütrisyon (yetersiz beslenme)

6. Alerjik nezle

7. Antibiyotik almak

8. Lokalize (bölgesel, sistemik olmayan) cilt iltihapları

9. Süregen kalp, akciğer hastalıklarının varlığı

10. Doğum sonrası sarılık geçirme durumu
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst