Aöf Temel Sağlık Hizmetleri 5. Ünite Ders Notları

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Aöf Temel Sağlık Hizmetleri

ÜNİTE 5 :
Erken Tanı ve Tedavi

Dünya Sağlık Örgütü’nce (DSÖ), 42 yıl önce 1964 yılında yapılan Prag Toplantısı’nda;
“20. yüzyılın ikinci yarısında en önemli koruyucu hekimlik uygulamalarından birisinin erken tanı olduğu”
belirtilmiştir.

ERKEN TANININ SAĞLIK HİZMETLERİ İÇİNDEKİ YERİ

Kişilerin ve toplumların sağlıklarını korumak, hastalandıklarında tedavilerini yapmak, tam olarak
iyileşmeyip sakat kalanların başkalarına bağımlı olmadan yaşayabilmelerini sağlamak ve toplumların
sağlık düzeylerini yükseltmek için yapılan planlı çalışmaların tümü “Sağlık Hizmetleri” olarak adlandırılır.
Amacı ilk önce kişinin hastalığının adını koymak, yani tanıya karar vermek, sonra da hangi
hastalığa tutulduğunu saptadığı kişiyi en uygun biçimde tedavi ederek eski sağlığına kavuşturmaktır.
Sağlık hizmetlerinin koruma, tedavi ve rehabilitasyon olmak üzere üç boyutu vardır: Erken tanı kişiye
yönelik koruyucu sağlık hizmetleri içerisinde yer alan 7 temel hizmetten biridir.

Sağlık koruma düzeyleri;

• Birincil korunma : Primer koruma
• İkincil korunma : Sekonder koruma
• Üçüncül korunma : Tersiyer koruma
Hastalıklardan korunma açısından en etkili yaklaşım birincil koruma yani etkene yönelik korunma
olmakla birlikte, hastalıkların erken dönemde saptanması ile de oldukça başarılı korunma sağlanabilir. Bu
anlamda erken tanı “ikincil düzeyde koruma” olarak da adlandırılmaktadır. İkincil korumanın temel
amacı, kronik hastalığın pre-semptomatik dönemde erken tanısıyla hastalığın ilerlemesinin durdurulması
ve komplikasyonların önlenmesidir. Halk sağlığında ikincil önlemi başarmak için klinik taramalar önemli
bir yer tutar.

ERKEN TANININ ÖNEMİ VE FAYDALARI

Birçok çalışmada değişik ülkelerdeki hastalık prevalansının (görülme durumlarının) bilinenden çok az olduğu gösterilmiştir. Bu durum, “Toplumda Hastalık Buz Dağları” (buz dağlarının büyük bir kısmının deniz içinde olması ve görülememelerine benzetilerek) şeklinde adlandırılır.
Kanser, diyabet ve tüberküloz gibi hastalıklarda hastalığın erken tanısı kişinin yaşam süresini uzatması bakımından çok önemlidir.
Erken tanının faydaları;
1. Tedavi şansını artırır.
2. Tedaviyi kolaylaştırır.
3. Tedavi giderlerini azaltır.
4. Sakatlığı önler.
5. Doku ve organ kaybını önler.
6. Hayat kurtarır.
7. Yaşam süresini uzatır.

Erken tanı için bugün kabul edilen üç koşul vardır:

1. Kişilerin çeşitli önemli hastalıklar konusunda bilgili olmaları ve vücutlarında ortaya çıkabilecek
ve önemli hastalıkların erken işaretleri sayılabilen belirtilere karşı uyanık olup hekime başvurmaları,

2. Herhangi bir hastalığı olduğu yolunda bir fikre kapılarak sağlık kuruluşlarına başvuran kişilere vakit ayırıp, onlara gerekli tetkiklerin ve muayenelerin rahatça yapılabildiği, tıbbi olanakların vakit kaybetmeden kişilerin hizmetine sunulabildiği bir sağlık sistemi,


3. Herhangi bir hastalık belirtisi veya bir sağlık sorunu olmasa bile risk durumuna göre belirli aralıklarla yapılması gereken ve CHECK-UP olarak adlandırılan periyodik sağlık kontrollerinin yapılmasıdır.


ERKEN TANI UYGULAMASINDA KULLANILAN YÖNTEMLER

1. Kişilere Erken Tanısı Önemli Olan Hastalıkların Belirtilerini Öğretmek.
Ülkemizde kadınlarda görülen en sık 10 kanser türü içinde birinci sırayı alan
meme kanserinde erken tanı kadınların kanserin erken bulgularına karşı duyarlı olması ile sağlanabilir.
Farklı yaş ve cins grupları için anlamı değişik olmakla birlikte, çeşitli kanserler için uyarıcı olup erken
tanı faaliyetleri sırasında üzerinde durulması gereken ve hekime başvurmayı gerektiren belli başlı
belirtiler şöyle sıralanabilir:
1. Vücudun herhangi bir yerinde şişlik veya kitleler
2. İyileşmeyen ve iyileşmesi geciken yara
3. Ben ve siğillerdeki değişiklik
4. Olağan dışı kanama
5. Yutma güçlüğü
6. Sürekli öksürük
7. Ses kısıklığı
8. İdrar ve dışkılama alışkanlıklarında değişiklik
9. Nedeni açıklanmayan ateş ve zayıflama
10. İnatçı hazımsızlık

2.Periyodik Muayeneler :

Periyodik sağlık muayenesi, henüz bir hastalık belirtisi göstermeyen sağlıklı kişilerin, tarama muayene ve testleri ile sağlıklarının korunmasına katkıda bulunmak amacıyla yapılan düzenli sağlık kontrolüdür. Periyodik sağlık muayeneleri özellikle riskli grupların gebelerin, çocukların, işçilerin ve yaşlıların sağlıklarının korunması için gereklidir. Evlenme muayenesi, şoför muayenesi, gıda üretim ve satış işlerinde çalışanların muayenesi, sıtmalı bölgelerde kan muayenesi gibi muayeneler kanunların zorunlu kıldığı muayenelerdendir. Fizik muayene bulgusu ve bireylerin şikâyetlerinin olmaması halinde görme keskinliği ve işitme muayeneleri 60–65 yaş dönemine kadar ertelenebilirken, üreme çağından itibaren servikal smear alınması, 40 yaş üzerinde lipid profilinin takibi, temel tarama ve takip kriterleri arasına girmiştir.

Kuvvetle önerilenler: Faydasını gösteren yüksek düzeyde kanıt olanlar. Müdahalesi maliyet etkin ve

bireylerin hemen hepsi tarafından kabul edilebilirdir. 94

Önerilenler: Faydasını gösteren kanıta rağmen faydanın göreceli olarak az olduğu ya da kanıtın zayıf olduğu haller. Müdahalesi maliyet etkin ve bireylerin hemen hepsi tarafından kabul edilebilirdir.


Önerilmeyenler: Faydasının olmadığı hakkında iyi ya da zayıf kanıt olanlar.


Seçenek olarak sunulanlar: Faydasının az da olsa var olduğu hakkında iyi ya da zayıf kanıt olanlar. Maliyet etkinliği bilinmeyebilir ya da bireyler müdahalenin kabul edilebilirliği hakkında hemfikir olmayabilirler.


Hakkında yetersiz kanıt olanlar: Var olan kanıtların ya zayıf ya da tartışmalı olduğu testler

3.TARAMALAR
Örneğin, fabrika taramalarıyla bir verem hastası bulmanın maliyeti 410–2505 dolar arasında değişirken, bilinen hastaların temaslılarının muayenesiyle bulunan bir olgunun maliyeti yalnızca 82 dolardır. Temaslı muayenelerinde, fabrika taramalarına kıyasla 45 misli fazla hasta bulunabilmektedir.

Maliyet/yarar açısından uygun bulunan bazı “organize topluluk” taramalarına örnek olarak şunlar verilebilir:

1. Okul öncesi çocuklarda şaşılık, ambliyopi ve diş çürükleri
2. İlkokullarda diş, görme ve işitme muayeneleri
3. Cezaevlerinde tüberküloz
4. Sağlık çalışanlarında hepatit B, tüberküloz
5. Yeni doğan bebeklerde fenilketonüri ve doğuştan kalça çıkığı (DKÇ) muayenelerinin de rutin
olarak yapılması gerekmektedir.

Bir tarama programı planlamada göz önünde bulundurulması gerekenler:

1. Hastalık sık görülen önemli bir sağlık sorunu olmalı
2. Erken tanının, klinik sonuçları iyileştireceği bilimsel olarak kanıtlanmış olmalı
3. Doğru sonuç verme ve kabul edilebilirlik bakımından yeterli olmalı
4. Hastalık için belirli bir tedavi yöntemi olmalı
5. Erken tanıyla bulunan hastaların tedavisi, hastalığın ilerlemesini mümkün kılıyor olmalı
6. Tarama muayeneleri ucuz ve kolay olmalı
7. Hastalığın tanımlanabilir bir pre-semptomatik ya da gizli dönemi olmalı
8. Hastalığın tanısı için uygun bir test olmalı
9. Taramada kullanılacak yöntem, zararsız ve halk tarafından kabul edilmeli
10. Hastalığın doğal seyri iyi bilinmeli
11. Kimlerin hasta olarak kabul edilebileceği konusunda fikir birliği olmalı
12. Tarama muayenesinde kullanılan yöntem ile normal bulunanların arasında hasta kalmamalı ve muhtemel hasta grubuna ayrılanların büyük çoğunluğu kesin tanı muayeneleri sonunda hasta çıkmalı
13. Paramedikal personel tarafından uygulanabilecek yöntemler tercih edilmelidir.

Kitle Taramalarının Planlanması ve Uygulanması :

Yapılan bir kitle taraması sonunda muayene edilenler önce iki gruba ayrılır. Birinci
grup normal bulunan kişilerdir. Bunlara başka muayene yapmak gerekmez. Hastalık tehlikesi devamlı ise
belirli aralıklarla normaller yeniden taranır. İkinci gruptakiler muhtemel hastalardır. Bunlar gerekli her
yönteme başvurularak muayene edilir. Üçüncü grup haklarında kesin karar verilmeyen sınırdaki vakalardır. Bunlar sürekli gözlem altında tutulur.

Taramalar pasif tarama ve aktif taramalar olarak iki başlıkta toplanmıştır:

Pasif Tarama (Fırsatçı Tarama):
Başka bir nedenle sağlık hizmeti almaya gelenlere tarama için testler uygulanmasıdır.

Pasif Taramanın Avantaj ve Dezavantajları

Avantajları
• Basittir, kolay uygulanır
• Koruyucu hizmet için başvurmayan kişileri de kapsar

Dezavantajları

• Organizasyon gerektirir
• Hedef grubun tümünü kapsayamaz
• Zaman planlaması yapmak zordur
• Kişi başka bir hastalık için başvurduğundan sağlık eğitimi yapmak güçtür.

Aktif Tarama (Düzenlenmiş Tarama, Sistematik Tarama):

Sağlık çalışanlarının ev ya da kişilerin bulundukları yerleri dolaşarak soruşturma ve diğer yöntemlerle
hasta aramasıdır. Risk faktörleri, tarama yapılacak hastalık için, yaş, cinsiyet, bulgu ve belirtiler, aile öyküsü, meslekler ve çevredeki zararlı etmenler olarak belirlenebilir. Toplum tabanlı (topluma dayalı, toplum bazlı)
tarama (=toplum taraması): Burada çıkış noktası belli bir coğrafi ya da idari bölgede yaşayan risk altındaki grup olmaktadır.

Aktif Taramanın Avantaj ve Dezavantajları

Avantajları
• Tarama yapılan kişi ile konuşulup, tartışılabilir
• Taramayı yapan da taranan kişide amacı anlamıştır
• Birkaç sorun için bir arada yapılabilir
• Sağlık eğitimi için yeterli zaman vardır
• Sağlık eğitimi çok iyi yapılabilir

Dezavantajları

• İyi bir organizasyon gerektirir
• Kaynakların kötü kullanılma olasılığı yüksektir
• Taramaya çoğunlukla hizmete en az gereksinimi olanlar katılır
• Yönetimi güçtür

ERKEN TANISI MÜMKÜN HASTALIK VE BOZUKLUKLAR VE ÖNERİLEN TANI TESTLERİ

Taramalarda Kullanılan Muayene Testleri ve Değerlendirilebilecek Hastalıklar :
1.Akciğer grafisi (mikrofilm) : Tüberküloz ,Akciğer kanseri ,Kalp hastalıkları

2.Açlık kan şekeri ölçümü : Diyabet


3.EKG VE Göğüs ağrısı anketi : Koroner kalp hastalığı


4.Kan basıncı ölçümü : Hipertansiyon


5.Tonometri: Glokom


6.Vajinal sitoloji . Serviks uteri kanseri


7. Mamografi VE Kendi kendine meme muayenesi (KKMM) : Meme kanseri


8. Hemoglobin ölçümü : Anemi


9. Antropometrik ölçüm : Büyüme ve gelişme- Beslenme bozuklukları


10.Kalın damla yayma tetkiki : Sıtma


11.Tüberkülin testi VE Balgam muayenesi : Tüberküloz


12. Serolojik test: Frengi


13. Çeşitli görme testleri (Snellen cetveli vb.) : Görme bozuklukları


14. Odiometri : İşitme kayıpları


15. Otoakustik emme testi (OAE) (Yenidoğan işitme testi) : Doğuştan işitme azlığı ya da sağırlık


16. Ortolani Testi (DKÇ muayenesi) : Gelişimsel kalça displazisi (GKD)


17. İdrar muayenesi (Albumin) : Böbrek hastalıkları


18.İdrar muayenesi (Şeker) . Diyabet


19.Okuma ve zeka testleri (IQ) : Çocuklarda uyum bozuklukları Zeka geriliği


20. İdrarda hücre : Şiştozomiyazis

21. Dışkıda yumurta ve larva : Barsak paraziti

22. Fenilketonüri ve hipotroidi taraması : Beyin hasarı ve zeka geriliği (Doğumsal hipotroidi ve fenilketonüri hastalığı)


23. Dışkıda gizli kan testi (özellikle yaşlılarda) VE Kolonoskopi : Kolon kanseri


24. Rektal muayene, PSA (Kanda prostat spesifik antijeni) : Prostat kanseri


25.Ciltte ben ve pigmentli (renkli) noktalar kontrolü : Cilt kanseri


26. İdrar sitolojisi : Mesane kanseri


TOPLUMDAKİ DEĞİŞİK GRUPLARIN TAŞIDIKLARI, ERKEN TANISI MÜMKÜN OLAN HASTALIK VE BOZUKLUK RİSKLERİ

Değişik Gruplarda Uygulanacak Testler

Doğum Öncesi Gebe Kadını Değerlendirme

• Genetik düzensizlikler
• Kan grubu uyuşmazlığı
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklar: Sifiliz, hepatit B, gonore, Herpes, Aids
• Rubella, toxoplazmozis
• Doğum kusurları: Nöral tüp bozuklukları, Down sendromu
• Tıbbi sorunlar: Diabet, hipertansiyon, anemi, tüberküloz, kalp hastalığı,
• Hipotiroidi,
• Böbrek enfeksiyonları
• Obstetrik sorunlar: Baş-pelvis uygunsuzluğu, tekrarlayan düşükler, düşük tehdidi
• Annenin alkol ve sigara kullanımıBebeklik (0–18 Aylar)
• Rutin taramalar: Fenilketonüri, DKÇ, hipotiroidizm
• Doğumsal kalp hastalıkları
• Duyma ve görme bozuklukları, şaşılık
• Baş çevresi taraması, gelişme geriliği
• Diş çürüklüğü ve çarpıklığı

Çocukluk (18 ay–11 yaş)

• Görme, işitme bozuklukları
• Gelişmedeki anormallikler
• Davranış bozuklukları, Öğrenme yetersizliği
• Diş çürümeleri

Adölesan (12–15 yaş)

• Büyüme geriliği
• Obezite
• Duruş bozuklukları, omurga anomalileri
• Akdeniz anemisi, orak hücreli anemi, demir eksikliği anemisi
• Tüberküloz, tüberkülin testi 99
• Doğuştan kalp hastalığı,
• Görme ve işitme bozuklukları
• Diş çürümeleri
• Psiko-seks gelişimi
• Eğitime uyamama, öğrenme güçlüğü
Genç yetişkinler (16–44 Yaş)
• Hipertansiyon
• Diyabet
• Diş çürümeleri
• Meme ve serviks kanseri
• Anemi
• Madde bağımlılığı
• Meslek hastalıkları
• Tüberküloz

Yetişkinler (45–64 Yaş)

• Glokom
• Yüksek tansiyon
• Diyabet
• Kanser; göğüs, rahim, prostat, ağız, akciğer, mide, meme, kolon ve rektum
• Bu grupta hem genç yetişkinlerin hem de yaşlıların hastalıkları görülebilir.

Yaşlılar (65 yaş ve üstü)

• Tüberkülin testi
• Duyu bozuklukları (Görme, işitme)
• Hareket bozuklukları (Kalça-ayaklar)
• Hipertansiyon
• Diyabet
• Kanser
• Beslenme
• Hissi durumlar
• Entelektüel durumlar

KANSERDE ERKEN TANI

“DSÖ”nün ‘Herkese Sağlık’ programı çerçevesinde ülkemizde de kanserde hedef; “2020 yılına kadar 65 yaş altı nüfusta tüm kanserleri %10, 2030 yılına kadar akciğer kanserini %25, tüm kanserleri %15 azaltmaktır.”
NOT: Tarama programları ile mortalite hızının düştüğü kanıtlanmış olan üç kanser tipi vardır: Kadınlarda meme kanseri ve serviks kanseri ile kadın ve erkeklerde kolorektal kanserler.

Meme Kanseri

Meme kanserine erken tanı konması için yerleşmiş üç yöntem vardır:
1. Kendi Kendine Meme Muayenesi
2. Klinik Meme Muayenesi
3. Mamografi

Mamografi

Mamografi, günümüzde meme kanserinin erken tanısısında en sık kullanılan radyolojik yöntem olup
düşük dozda çekilen bir meme röntgen filmidir. Mamografi; özel bir risk faktörü bulunmadığı takdirde 40 yaş üstü kadınlarda yılda bir kez düzenli yapılmalıdır.

Serviks Kanseri

Kadınlarda yaş ilerledikçe rahim ve serviks kanseri riski artar.
Hangi gruplar daha sık tarama gerektirir?
1. Birden fazla kişiyle ilişkide bulunan kadınlar
2. Eşleri birden fazla kadınla ilişkide bulunan kadınlar
3. Beş yıl ya da daha fazla doğum kontrol hapı kullananlar
4. Vagina ya da vulvada siğil hikâyesi olan kadınlar
5. Eşinin penis siğil hikâyesi olanlar
6. Önceki anormal lekeleri olan kadınlar
7. Çok sigara içenler

Kolon ve Rektum Kanserleri

Kalın barsak (kolon) kanseri yaşlı insanlarda daha yaygındır. İlk belirti dışkılama değişikliği (konstipasyon veya ishal)’dir.

Kolon kanserinde erken tanı için 3 test önerilir:

1. Dışkıda gizli kan testi
2. Rektal muayene
3. Kolonoskopi

Cilt Kanseri

Cilt kanseri hem kadınlarda hem de erkeklerde görülen en yaygın tümördür. Melanom riski yüksek olan insanlar, daha önce malign melanomu olanlar, yakın akrabalarında bulunanlar, küçükken veya gençken ileri
derecede güneş yanığı olanlar, açık ten rengine sahip kolay yanan ve çilleri olan kişilerdir.

Prostat Kanseri

Prostat kanseri sık görülen ve yavaş ilerleyen bir tümör olduğu için tarama ile erken tanı konulması çok
faydalıdır. Prostat Kanseri’ndeki hasta dağılımının %80’ini 65 yaş üzerindeki erkekler oluşturur. Yaşlı
erkeklerde en sık görülen kanserdir. Prostat kanserinden erken tanı konan 10 erkekten 8’inin en az 5 yıl
daha yaşadığı bilinmektedir.

Akciğer Kanseri

Kırkbeş yaşın üzerinde olup sigara içen, dolayısı ile akciğer kanseri geliştirme riski yüksek hasta
grubunda tümörü uygun evrede yakalayabilmek amacı ile yılda bir kez akciğer grafisinin çektirilmesi
gerçekçi görülmektedir.

Mide Kanseri

Tedaviye cevap vermeyen inatçı dispepside, anemi ve belirgin kilo kaybı gibi durumlarda
mutlaka endoskopi yapılmalıdır.

Tiroid Kanseri

Çocukluk çağında baş-boyun ışınlaması uygulanan kişilerin dikkatli bir şekilde ve düzgün aralıklarla
tiroid bezi muayenesi olmaları gerekmektedir.

Primer Karaciğer Kanseri

Karaciğer kanserine yakalanma riski yüksek olan hepatit virüsü taşıyıcıları gibi kimselerin serum AFP
değerleri takip edilebilir.

Testis Kanseri

Testis kanserinde erken tanıda ileri yaştaki erkeklerin fizik muayeneleri sırasında skrotum kitle açısından
muayene edilmesi ve hastalara da bu muayenenin öğretilmesi önemlidir.

Over Kanseri

Over kanserinde öz geçmişinde over kanseri öyküsü olan kadınlarda düzenli aralıklarla ultrasonografik
muayene yapılması ve serumda CA-125 düzeyi bakılması önerilmektedir
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst