Aöf Türk İslam Edebiyatı Ders Notları 4. Ünite

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
TÜRK İSLAM EDEBİYATI 4. ÜNİTE

TÜRK İSLAM EDEBİYATINDA BELAGAT

BAŞLICA EDEBİ SANATLAR

T.İ.E. METİNLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİNDE VAZGEÇİLMEZ ÖLÇÜ BELAGAT:

Sözlükte sözün fasih ve açık seçik olması demektir. Edebiyat terimi olarak iki manada kullanılır. Birincisi meleke ve kabiliyettir. Bu tanım klasik belagat kitaplarında sözün fasih olmak şartıyla mukteza-yı hale mutabık olması şeklindedir. Bu anlamıyla belagat insanda doğuştan var olan ve ona has melekedir. İkinci ve klasik belagat kitaplarındaki anlamı ise Kelamın fasih olmak şartıyla mukteza-yı hale mutabık olmasının usul ve kaidelerini bildiren ilim dir. Belagatin bu maksadına ulaşması için şu üç konu hakkında bilgi sahibi olmak gerekir.
Meani: Kelamın mukteza-yı hale uygunluğunu sağlamak için gerekli olanları bilme
Beyan: sözün açık-seçik, kolay ve anlaşılabilmesini temin etme yolları
Bedi: sözü güzel, süslü ve etkili söyleme usulleri. Türk belagat literatüründe klasik özellikteki ilk Türkçe eser, örnekleri bakımından zayıf olsa da Ahmet Hamdi nin Belagati Lisanı Osmanî adlı kitabıdır


T.İ.E METİNLERİNDE KARŞILAŞILAN BAŞLICA EDEBİ SANATLAR.


1.İNŞA:

Türk, Arap ve Fars edebiyatlarında resmi yazışmalarda kullanılan nesir dilini ifade eden edebi tür ve dil bilimi için kullanılmış, zamanla genel olarak her türlü nesir ve düz yazı karşılığında kazanmıştır. Kâtip Çelebi buna İfadede yerine, konusuna ve amacına yakışan güzel ibareler kullanmaktır şeklinde bir ilavede bulunur. Genellikle nesir halinde yazılan mektup türünün de inşa içinde özel bir yeri vardır. Kâtip Çelebi mektubu inşanın bir dalı olarak ele almıştır. inşa kelimesi dar anlamda daha çok münşeat adıyla anılan her türlü resmi yazışma ile bunların bir parçası sayılabilecek mektup vb. metinlerin kaleme alınmasının yollarını ve bu hususlarla ilgili kuralların bilgisini ifade eder.

2. SECİ: inşa ile yakın ilgisi bulunan ve daha çok bir nesir sanatı kabul edilen seci, söze güzellik ve süs katan hususlardan biri olarak kabul edilir. Halemiz ve lalemiz kelimelerini içeren bir cümlede her iki kelimenin son hecesi olan le seciyi meydana getirir. Kelime gruplarında da rastlanan seciler daha çok atasözleri ve vecizelerde bir ahenk unsuru olarak yer almış ve onların ezberlenmesini kolaylaştırmıştır. Abdal tekkede hacı Mekke de bulunur, aç koyma hırsız edersiz, çok söyleme arsız edersin gibi. Seci sanatının en mükemmel örneği Sinan Paşanın Tazarrunamesidir.


3. ITNAB: Bir düşüncenin gereğinden fazla sözle ifade edilmesi Anlamına gelir. Hem olumlu hem de olumsuz olarak ele alınmıştır. Türkçe belagat kitaplarında itnab üçe ayrılmıştır.
a) Itnabı-ı makbul: manayı açıklığa kavuşturma, pekiştirme, mübalağa ve tasvir amacına yönelik bir fayda elde etmek üzere sözü uzatma ya da tekrarlamadır.
b) Itnab-ı mümil: Gereksiz yere sözü uzatma, ifadeye lüzumsuz kelime veya cümle katma işidir.
c) Itnab-ı manevi: ifadede mananın farklı lafızlarla tekrarıdır. Ör: itaat kıl sözüme olma asi.


4. İKTİBAS: Kuran ve hadisten alınmış bir ibareyi beyte/mısraa/cümleye yerleştirmektir. Genel olarak iki başlık altında toplanır. ilki; Muhtahsen iktibas. Söz veya yazıda dini ölçülere aykırı düşmeyecek şekilde yapılan nakillerdir.ıkiye ayrılır.
a) Ahsen iktibas: İktibas edilen ayet veya hadis arasındaki uygunluğun hoş bir tesir bırakması, muhatapta heyecan uyandırması ve anlamı güçlendirmesinin yanı sıra öğütte vermesidir.
b) Hasen iktibas: Öğüt vermenin dışındaki diğer şartları taşımasıdır.

İkincisi; Müstehcen iktibas. Ayet ve hadislerden dinin ölçülerine aykırı ve İslam adabına uygun düşmeyecek şekilde yapılan aktarmalardır. Günümüzde edebi veya ilmi her türlü iktibasa alıntı denir. Sözlüklerde ayetlerden, hadislerden ve edebi eserlerden örnek aktarmanın adı olan istişhad da bir nevi iktibastır.


5. İSTİŞHAD: Türk edebiyatında bir edebi sanat olarak istişhaddan ziyade ona çok benzeyen irsal-i mesel?( örnek olarak atasözü veya özlü söz zikretme) veya iktibas (hadis veya ayet zikretme) tercih edilmiş ve belagat kitaplarında istişhada yer verilmemiştir. Şair veya yazarın ifadeyi kuvvetlendirmek, anlamı zenginleştirmek, söz daha sanatlı hale getirmek gibi amaçlarla ayet, hadis, atasözü, vecize, mısra ve beyit zikretmesi istişhadı ortaya çıkarır.


6. TEŞBİH: Mecazla birlikte ele alınmış bir sanattır. Teşbihle mecazın esas farkı kelimelerin gerçek anlamıyla kullanılmasıdır. Türkçede teşbih edatı günümüzde kullanılan gibi takısıdır. Teşbihin rüknü dörttür. Benzeyen, benzetilen, benzeme yönü ve teşbih edatı. Bir teşbihte ya bütün teşbih unsurları yer alır veya bunlardan en az ikisi bulunur. Dört çeşit teşbih vardır.
a) mufassal teşbih: Tam teşbihte denilir ve bütün unsurlar bu teşbihte zikredilir.
b) mücmel veya muhtasar teşbih: Benzeme yönü zikredilmez. Anlaşılması zordur.
c) müekked teşbih: Diğerlerine göre daha sanatlı ve üstün kabul edilen bu tür teşbih, unsurlarının mümkün olduğunca azaltılmasıyla ifadenin güçleştirildiği bir söyleyiştir.
d) beliğ teşbih: iki ana unsurun yani benzeyen ve benzetilenin kullanıldığı teşbihtir.



7. İSTİARE: Bir kelime veya ibarenin, teşbihi kuvvetlendirmek, onu abartarak muhataba daha güçlü yorum imkânı sağlamak için benzeşme ilgisiyle ve bir karineye dayalı olarak gerçek anlamı dışında kullanılması demektir. Bir kelimeyi asıl anlamı akla getirmeden kullanmanın, manayı güzel ifade etmede en etkili yol kabul edilmesi istiarenin önemini arttırmıştır. Örneğin sersem yerine kaz, inatçı yerine ?keçi?, asık suratlı veya zalim yerine nemrut, aşık veya şaşkın yerine Leyla birer istiaredir.
Belagat kitaplarında istiare üç ana başlık altında incelenmiştir

 a) Açık istiare: Yalnızca benzetilenle yapılan istiaredir.
 b) Kapalı istiare: Yalnızca benzeyenle yapılan istiaredir.
 c) Mürekkep istiare: Bu sanat istiarede yer alan bir unsurun değişik yönleri ve özelliklerinin benzetme konusu yapılmasıyla gerçekleştirilmiştir. Gizli gizli iş yapan kimse hakkında saman altından su yürütüyor denilmesi de bu tür bir istiaredir.

8. MECAZ: Bir ilgi veya ipucu ile gerçek anlamı dışında kullanılan kelime veya terkibi ifade eden bu belagat terimi, kelimelerin manalarına dayalı edebi sanatların en önemli ve yaygın olanıdır. Kelimelerin anlam bakımından üç farklı özelliği vardır.
a) Manayı hakiki- gerçek anlam: göz kelimesinin görme organı olması.
b) Manayı tali- türeme anlam: terazi kefesi için göz denilmesi.
c) Mecaz anlam: gözü doymaz, aç gözlü deyimlerindeki göz mecazi anlamdadır.Mecazlar söze güzellik, canlılık ve etkinlik katar, konuşanın ifade etmek istediğinin daha kuvvetle anlaşılmasına imkân tanır. Mecaz denildiğinde mecazı mürselin anlaşılması gerekir.


9. İRSAL-İ MESEL: Manzum veya mensur bir ifadede söze destek sağlamak, onu daha kolay benimsetmek için herkesçe kabul edilmiş bir başka sözü, özellikle atasözünü kullanma sanatıdır.


10. TAZMİN:
Başka bir şaire ait olan mısranın bir şiirde kullanılması anlamına gelir. Tazminde alıntılanan şiir parçasının kime ait olduğunu söylemek bir kuraldır.


11. TECAHÜL-İ ARİFANE: şiir ve nesirde ?bilinen bir hususun bir nükteye bağlı olarak bilinmiyormuş gibi ifade edilmesi sanatıdır. Batı reotiğindeki karşılığı ironidir. şair bunun için aslında muhatabına cevabını bildiği sorular sorar. Böylece hem maksadı doğrudan söylemenin basitliği kırılmış olur, hem de söze nükte ve zarafet kazandırır.


12. TEŞHİS VE İNTAK: Teşhis varlıkların kişileştirilerek yeni kimlikler kazanması şeklinde tanımlanabilir. İntak konuşma, insan gibi dile gelme Demektir. Teşhis genelde intak ile bütünlük kazandığından her intak sanatına başvurulduğunda orada teşhiste bulunur. Günümüzde çocuklar ve gençler için yazılan fabllarda bu sanattan bolca yararlanılmaktadır.

13.HÜSN-ı TALİL: Bir olayın gerçek sebebinin göz ardı edilerek heyecan unsurunun ön plana çıkarılması sanatıdır. Hadiselere o andaki ruh halinin yorumunu katmak, hayatı ve dış dünyayı gönlüne aksettiği gibi algılamak isteyen her sanatkâr bu sanata başvurur.


14. TENASÜB:
Sözlükte uyum, orantı, yakışma anlamına gelir. Edebiyat terimi olarak aralarında karşıtlık dışında bir ilgi bulunan iki veya daha çok kelimenin anlam güzelliğini ve bütünlüğünü sağlamak amacıyla aynı sözde bir araya getirilmesi demektir. Anlamca yakın kelimelerin gelişigüzel veya zorunlu biçimde bir araya getirilmesiyle tenasüb gerçekleşmez. Agehinin Keşti Kasidesi sırf tenasüb sanatına dayalı yazılan şiirler bir örnektir.


15. LEFFÜ NEŞR: Cümlenin kuruluş ve dizilişiyle ilgili, anlama güzellik katan söz sanatlarından biri olarak tanımlanabilir. Bu sanatta önce iki veya daha fazla unsur ayrı ayrı zikredilir(leff), ardından bunların her biriyle ilgili öğeler anılır(neşr).


16. TELMİH: Arap-Fars-Türk kültür ve edebiyatına ait bir metinde bu kültürlerin örnek gösterilecek değerlerine sahip bir kişi veya olaylarla ayet, hadis, kelamı kibar, atasözü vb. kalıplaşmış ibarelere gönderme sanatıdır. Telmihin iktibastan ve irsal-i meselden farkı sadece işaret etmesidir.


17. EBCED: Arap alfabesinin ilk tertibi ve harflerinin taşıdığı sayı değerine dayanan hesap sistemi.Mesela İstanbul fetih yılı k.kerimdeki beldetün tayyibe kelimesinin ebcedle karşılığı olan 1453 yılına rast gelmekte, bu ise Müslüman topluluklar tarafında ilahi mucize olarak kabul edilmektedir.


18. TARİH DÜŞÜRME: Türkçede tarih manzumesi yazarak vuku bulan hadiselerin tarihlerini zikretmeye tarih düşürme, tarih yazma denilir. Başlangıçta öğrenme ve ezberleme kolaylığı için çıktığı tahmin edilen tarih düşürme, daha sonra şairliğin gereklerinden biri sayılarak bir nevi sanat gösterme arcı ve sanatkârın kudretinin göstergelerinden biri sayılmıştır. Tarihler farklı biçimlerde düzenlenmiştir.

a) lafzen tarih: verilecek tarihin rakamla değil sözle zikredilmesidir.
b) manen tarih: olayın tarihini ebced hesabına göre harflerin sayı değerinden çıkarılmasıdır.
c) lafzen ve manen tarih: ikisinin de kullanılmasıdır
 

AOFDESTEK

ADMİN
Yönetici
Admin
Katılım
9 Şub 2011
Mesajlar
6,041
Tepkime puanı
25
Puanları
48
Bölüm:
İşletme
Şehir:
Bursa
Paylaşım için teşekkür ederiz...
 

Çevrimiçi üyeler

Şu anda çevrimiçi üye yok.

REKLAMLAR

Forum istatistikleri

Konular
17,414
Mesajlar
134,310
Kullanıcılar
90,716
Son üye
Abdullah Kara
Üst