asah
GOLD Üye
- Katılım
- 14 Eki 2012
- Mesajlar
- 2,943
- Tepkime puanı
- 11
- Puanları
- 0
- Bölüm:
- Türk Dili ve Edebiyatı
- Şehir:
- Zonguldak
(ÜNİTE 1)
Türk edebiyatı tarihinin kurucusu
M.Fuad Köprülü
İslamiyet sonrası türk halk şiiri de kendi içinde 3 kısma ayılabilir.
1. 1. Anonim Halk şiiri
2. 2. Dini- tasavvufi halk şiiri
3. 3. Aşık edebiyatı
- Anonim Halk şiiriin kapsamına şu nazım türleri girer.
1. 1. Mani
2. 2. Türkü
3. 3. Ağıt
4. 4. Nini
5. 5. Tekerleme
6. 6. Bilmece
“tekke şiiri olarak da adlandırılan “Dini- Tasavvufi halk şiiri’nin fikir kaynağı ve ideolojisi islamiyet ve tasavvuftur.
- Dini tasavvufi halk şiirinin belli başlı nazım şekilleri Nazım türleri ise
1. 1. Koşma 1. İlahi
2. 2. Mani 2. tevhid
3. 3. Kaside 3. münacaat
4. 4. Gazel 4. Na’t
5. 5. Mesnevi 5. mevlid
6. 6. Murabba 6.hilye
7. 7. Terci-i bend 7.hikmet
8. 8. Terkib-i bende 8. devriye
9. 9. Kıt’a tuyuğ 9. şahtiye
10. 10. Müstezad
Aşık şiiri : Anadolu’da 15 ve 16 yy itibaren oluşmaya başlayan ve aşıkların temsil etiği bir şiir geleneği
Kam : eski türklerde şaman karşılığı olarak kullanılan bir kelime
- Aşık şiirinde kullanılan nazım şekilleri
1. 1. Koşma
2. 2. Destan
3. Mani bu şiir geleneğinde
4. 4. Güzelleme
5. 5. Koçaklama
6. 6. Taşlama
7. 7. Semai
8. Varsağı ve destan gibi çeşitli nazım türleride bulunmaktadır.
Kamların veya baksıların okudukarı şiirler türk halk şiirinin ilk şiiri kabul edilmektedir. O halde kam(şaman) veya baksılar da türk şiirinin ilk şairleri olacaktır.
İslamiyet öncesi türk halk şiirini dini törenlerini temsil eden tipler
1. Şaman =oyun=hastaları sağaltma büyü yapma ruhlar alamiyle iratibat eden kişi olağan üstü güçlere sahip kişi
2. Kam = eski türklerde şaman karşılığı olarak kullanılan bir kelime
3. 3. Baksı
4. Ozan = eski oğuzlarda kopuzla destan anlatanve aynı zamanda bazı şamanlık özellikleri bulunan tip
Bahşı nedir ? : Olaganüstü güçlere sahip şiir söyleyen ve tedavi yapabilen hekim
Aşık Ömer, Erzurumlu Emrah, Gevheri, Dertli ve Bayburtlu Zihni gibi halk şairleri
1. 1. Divan
2. 2. Selis
3. Kalenderi
4. Satranç ve vezn-i aher gibi aruzlu türleri oluşturmuştur.
Türk halk şiirinde en fazla kullanılan ölçü hece ölçüsüdür
İlk müslüman Türk devleti Karahanlı devleti (840- 1212)
İlk şairler olarak kabul edilen kişiler
1. 1. Aprınçur tigin
2. 2. Kül tarkan
3. 3. Ki- ki
4. 4. Pratyaya- şiri
5. 5. Asıg tutung
6. 6. Çısuya tutung
7. 7. Kalım keyşi
8. Çuçu ilk şairlerden bazılarıdır.
9.
Türklerin ilk yazılı belgeleri göktürk döneminden kalan orhun ve yenisey yazıtlarıdır.
Divanü Lügati’t- Türk ve Halk Şiiri
1. Ağıtlar/ sagular
2. Destanlar
3. Kahramanlık şiirleri
4. Eğlence ve Av şiirleri
5. Sevgi şiirleri
6. Pastoral şiirler
7. Ahlaki şiirler
Yedili hece ölcüsü ile yazılmış ölçülerin ilk örnekleri Divanu Lügati’t türk’te rastlamaktayız
Halk şiirinde özellikle aşıklar arasında kafiye ve redif içn hangi kelime kullanılmıştır.
1. Ayak kelimesi
2.
Sögük = Eski oğuzlarda şölenlerde kesilen kurbanını parçasına verilen ad
Şeylan (şölen) = eski oğuzların kurban kesmek ve eğlenmek amaçlı düzenledikleri bir tören
Kopuz = Oğuz türklerinde ozanların kulalndıkları müzik aleti
Sıgır = eski oğuazların av törenine verilen ad
Yug = eski oğuzların ölüm ve yas törenlerine verilen ad
Sagu = islamiyet öncesi türk şiirinde ölüm konulu şiirlere verilen ad
Kutadgu bilig, divanü lugatü’t türk, ve Atabetü’l hakayık hangi dönemde yazılmıştır.
Karahanlı döneminde
- Hece ölçüsünün önceki dönemlerde aldığı isimler nelerdir.
Vezn-i benan
Besab-ı benan
Parmak hesabı
Durak aruz ölçüsündeki Takti’nin karşılığı olarak bilinir.
Koçaklama :aşık şiirinde kahramanlık temalı şiirlere verilen ad
Ağıt: halk şiirinde ölüm konulu şiirlere verilen ad
Taşlama : aşık şiirinde eleştiri ve yergi içerikli şiirlere verilen ad
Türk halk şiirinin nazım birimine verilen ad nedir
Dörtlük
Mahlas kullanilmayan siir turu
Anonim halk siiri
Eski turklerde saman karsiligi olarak kullanilan kelime
Saman
Yug kelimesinin gectigi ilk kaynaklarin basinda
Orhun kitabeleri gelir
Sagu: islamiyet oncesi turk siirinde ölum konulu siire verilen ad
Turklerin ilk yazili belgeleri
Orhun ve yenisey yazitlari
Turk halk siirinin ilk orneklerinin daha fazla yazili kaynagin bulundugu donem hangi donemdir
Uygur donemi
Uygurlarin maiheizm kabul ettikten sonra cikan eser
Tang tengri
Ilk musluman turk devleti
Karahanli devleti
K.bilig, dlt, atebul hakayik hangi donemde yazilmistir
Karahanli donemi
Halk siirinde dortluk karsiligi kullanilan ve genellikle dort misradan olusan nazim birimi
Hane
Olcu halk siirinde hangi isimle bilinir
Tarti
Turk halk siirinde en fazla kullanilan olcu nedir
Hece olcusu
Hece olcusu onceki donemlerde ne olarak bilinirdi
Vezn i benan
Hesab I benan
Parmak hesabi
Aruz olcusunde taktinin karsiligi olarak bilinen ölcu turu
Durak
Yedili hece olcusuyle soylenmis ilk siirlere hangi eserde rastlamaktayiz.
D.L.T
Halk sairlerinden aruz olcusuyle eser yazan sairler
Asik omer
Erzurumlu emrah
Gevheri
Dertli
Bayburylu zihni gibi sairler
Divan, selis, kalenderi, santrac ve vezn i aher gibi aruzlu turleri olustirmuslardir.
Halk siirinde ozellikle asiklar arasinda kafiye ve redif icin daha cok hangi kelime daha fazla kullanilmistir.
Ayak
(ÜNİTE 2)
Nazim sekli : dıs unsur
Nazim birimi : siirin en kucuk, butun ve anlamli parcasidir.
Nazim turu : siirin icerik ve nazim turune bakilir.
Anonim halk siiri tur ve sekilleri
Mani, turku, agit, nini, tekerleme, bilmece
Mani
7 hece olcusuyle aaxa uyak duzeniyle soylenen dortluk
Turku
- Halk arasinda sarki, deyis, deme, hava olarak bilinir
-kendine ozgu sekil ozellikleri yoktur.
Kavustak nedir ? Halk hikayelerinde aynen tekrar edilen misralardir.
Agit
Islamiyet oncesi sagu olarak bilinir. Islamiyet sonrasi agit ve mersiye olarak bilinir.
Ninni
Pek cogu mani nazim sekiliyle, aaxa seklinde soylenir
- Aşık şiirinde en fazla kullanılan nazım türü
Koşma
- Koşma yaı açısında 6 guruba ayrılır
1. 1. Düz koşma
2. 2. Yedekli koşma
3. 3. Musammat koşma
4. 4. Ayaklı koşma
5. 5. Zincirleme koşma
6. 6. Zincirbent koşma
7. 7. Koşma – şarkı
- Manin’nin azerbeycandaki adı nedir
Bayatı
AŞIK ŞİİRİNDE ŞEKİL VE TÜR
Heceli nazım şekilleri
- Mani
- Koşma
- Destan
Heceli nazım türleri
Güzelleme : insana ve doğaya ait güzellikleri konu edinir. Koşma nazım şekli ile söylenir
Koçaklama : koşman kahramanlık, yiğitlik ve savaş konularında söylenen türdür.
Taşlama : toplumsal aksaklıkların dile getirildiği ve eleştirildiği şiirlere denir
Ağıt : aşk şiirinde ölüm konulu koşmalara ağıt denir.
Varsağı : koşma nazım şekliyle söylenen ve yiğitçe ve sert bir eda vardır.
Semai : sevgi, doğa ve ayrılk gibi konular işlenir . Genellikle 8 hece ölcüsüyle söylenir.
Destan : savaşlar seller depremler, salgın hastalıklar eşkiya hareketleri gibi toplumun sıkıntı çektiği bir konu destanlarda ele alınır.
Aruzun Nazım Şekilleri
Divan
Selis
Semai
Kalenderi
Satranç
Vezn-i Aher
DİNİ-TASAVVUFİ HALK ŞİİRİNDE ŞEKİL VE TÜRK
Divan Edebiyatına Ait Ortak Nazım Şekilleri :
Kaside
Gazel
Mesnevi
Murabba
Terci –i bend
Terkib-i bend
Kıt!a
Tuyuğ
Müstezâd
Türk Halk Edebiyatına Ait Ortak Nazım Şekilleri
Mani
Koşma : daha çok yunus emre ve kayugusuz abdal’ın şiirlerinde kullanılmıştır.
Nazım Türleri:
- Allah hakkında yazılan türler
Tevhid : Allah’ın varlığı ve birliği üzerine yazılmış şiirlere denir
İlahi: genellikle allah’ın birliğin, ihtişam ve kudretini telkin eden şiirlerdir farklı isimlerde bilinir bunlar
- Ayin : mevlevi tekkelerinde okunur
- Tapuğ : gülşeni tekkelerinde okunur
- Durak : halveti tekkelerinde okunur
- Cumhur : mevlevi ve bektaşi tekke ve dergahlarında okunur
- Nefes : alevi- bektaşi tekkelerinde okunur
- Y. Emre, kaygusuz abdal ve hacı bayran veli ilahi türünün en iyi kullananlarıdır
Münacat : Allah’a yalvarıp yakarmak için yazılan manzum ve mensur eserlerdir.
Elifname : Allah’ın varlığı ve birliği, allah’a yalvarma, peygamber ve devrin büyükleri olan mutasavvıflar hakkında yapılan övgü gibi konular işlenir.
- Peygamber hakkında yazılan türler
Nat : peygamberi övmek için yazılan eserlere verine ad
Esma-i nebi : hz. Muhammed’in 99 ve daha fazla ismiyle ilgili hususiyeleri
Siretü’n nebi : hz. Muhammed’in doğumdan vefatına kadar ahlakını, faziletlerini mucizelerin konu alan eselerdir. Sülayman çelebi’nin vesiletü’n necat adlı eseri bu türün en önemli örnegidir.
Mucizat-ı nebi : peygamberin mucizelerini anlatan
Hicretname : hz. Muhammed’in mücizelerini anlatan şiirlerdir.
Miracname : peygamber efendimizin mekke’den medineye göçünü anlatan şiirlerdir
Mevlid : peygaber efendimizin doğumunu anlatan şiirlerdir. Türk edebiyatında en iyi temsilcisi sülayman çelebidir. Vesiletü’n Necat eseriyle bilinir.
Hilye : peygamber efendimizin fiziki özelliklerini tasvir eden şiirlerdir.
Gevhername : Allah’ın birliği ve hz. Muhammed’in yüceliği ve vasıfları hakkında yazılan eserlerdir. Kaygusuz Abdal’ın gevher- namezi bu türün en iyi örneği arasına yer alır.
Dolapname : Allah aşkının dile getirildiği sorulu – cevaplı şiirlere denir. Aşık yunus’un dertli dolabı ve kaygusuz abda’ın dolapnamesi bu türün başarılı örnekleri arasındadır.
- islam’ın beş şartı hakkında yazılan nazım türleri
salatname : namaz hakkında yazılan şiirlerdir. Bu konuda k. Abdalın salatnamesi önemlidir.
Hacname : hac yolculuğuyla ilgili olarak yazılan manzum eserlerdir.
Oruçname : ramzan orucunun tutmanın gerekliliği ve faydalarını anlatan mazum eserlerdir.
Ramazanname : ramazan başta olmak üzere bazı ay ve günlerin farz ve sünnetlerini konu alan şiirlerdir.
- din ve tasvvuf yolunun büyükleri hakkında yazılan türler
Aliname : islam tarihinde hz. Muhammet’ten sonra en fazla adı geçen ve dikkat çekiçi şahsiyet olan Hz. Ali hakkında yazılan çok sayıda şiirler vardır.
maktel-i hüseyin : Hz. Hüseyin’in kerbela’da şehil edilmesiyle ilgili manzum ve mensur eselerin genel adıdır.
Mersiye ve ağıt kapsamında değerlendirilebilecek maktellerin en muşhurları
Fuzuli’nin hadikatüs su’ada’sı
Lami’nin maktel-i Hüseyin’i
Baki’nin mersiye’yi hz. Sülayman han aleyhi’r- rahmeti ve’o gufran’ı
Kazım paşa’ın mersiye’si
Ali Feruh’un kerbela’sı
Muallim feyzi’nin matem- namesi
Düvazname : on iki imamın adı geçen ve onlar içn yazılan şiirlere denir.
Faziletname : hz. Muhammed’in dört halifenin özellikle de hz. Ali’nin faziletlerini anlatan ve onların iyiliklerini belirten şiirlerdir.
mansurname : Hallac-ı Mansur’un hayatını anlatan şiirler
methiye : dört halifenin ashab-ı kiramın ve velilerin övüldüğü methiyeler
mersiye : bir kimsenin ölümünü dile getirmek için yazılmış eserlerdir. İslamiyet öncesinde sagu olarak bilinir. İslamiyet sonrasında ise ağıt olarak bilinmektedir.
- dini inanç ve tasavvufi düşüncelerle ilgili yazılan türler
vucudname : insanın yaradılışı ile ilgili olarak yazılmış eselere denir.
Devriye : evrenin ve insanın Allah’tan kaynaklanıp yine Allah’a döneceği vurgulanır.
Hikmet : islamiyetin esaslarını, şeriatını ve ahlakını tarikatın inceliklerini ve tarikatın adap ve erkanını müritlere telkin edebilmek amacıyla yazıldığı şiirlere hikmet denir.
Nutuk : tarikata yeni girmiş müritlere tarikatın adap ve erkanını anlatan şiirlere denir
Nasihatname : insanlara yol göstermek ve öğüt vermek amacıyla yazılan nasihatnameler pende named’de denmiştir.
Vasiyetname : din ve devlet büyüklerinin ölümlerinden sonra geride kalanlara buyurmuş oldukları istekleri konu edinen manzum ve mensur eserlere denir.
Şahtiye : Allah ile tekellüfsüz, şakalı bir edayla konuşur gibi yazılan veya söylenen şiirlere denir.
Nevruzname : yeni yılın başlangıcını mücdeleyen nevruzu konu alan şiirlere verilen addır. Bu kültür ortamını paylaşanlara göre hz. Ali’nin doğum günüdür.
Tarikatname : Allah’a ulaşmak için tutulan yol demektir.
(ÜNÜTE 3 )
Hoyrat : Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Irak Türklerind maninin karşılığı
Bozlak: orta ve doğu anadolu’da yaygın bir uzun hava.
Zeybek : Ege yöresine özgü bir ezgi ve oyun türü
Horon : Karadeniz bölgesinde oynaan bir oyunun ve ezginin adı.
Mersiye : Divan edebiyatında ölüm konulu şiirler.
Aliterasyon : şiir ve nesirde uyum sağlamak için söz başlarında ve ortalarında aynı ünsüzün veya hecelerin tekrarlanması
Mensur : düz yazı biçiminde düzenlenmiş metin
Manzum: Şiir biçiminde düzenlenmiş metin
Takviyeli : Anlatmaya dayalı olan.
Tabu : ahlak ve dinsel inanç gereği, kutsal ya da yasakla ilişkili olan insan ve eylemlerinin, toplumsal alışkanlıkların, nesneler ve canlı varlıkların toplumsal olarak yasaklanması.
Günümüzde manilere benzeyen ilk şiirler 13 yy yaşan hangi şaire aittir
Şeyyad hamza
Lirik ne demektir.
Çoşkun ve yoğun duyguları dile getirmek demektir.
Tekerleme kelimesinin kökeni konusundaki ilk görüş kime aittir.
Ahmet talat onay’a aittir.
Tekerleme keliesinin en eski kullanımlarından birisi kime attir.
Niyazi mısrı
Niniyle ilgili ilk bilgileri hangi eserde bulmaktayız
Düvanü lügatit’ türk ve balu balu kelimesi geçer
Niniler genellikle mani şekliyle söyenir
Türk halk edebiyatındaki bilmece türüyle ilgili ilk bilgilere hangi eserde ratlyoruz
Divanü lügati’t türk
DLT ‘den sonra bilmece türüyle ilgili bilgiler hangi eserde karşılaşıyoruz.
Codex Cumanicus
(ÜNİTE 4 )
Türklerde dikkat çeken ilk değişim hangi sahadadır.
dil
Zühd : her türlü zevke karşı koyarak kendini ibadete verme
Vahdet- İ vücud: Tasavvufta Allah’tan başka varlığın olmadığı, her şeyin onun tecellisi olduğunu düşünme
Vahdet-i Şuhud : Salikin her şeyi Allah’ın tecellsi olarak görme hali
Na’t : Türk edebiyatında Hz. Muhammet’i övmek için yazılan eserler.
Münacaat: Türk edebiyatında Allah’a yalvarıp yakarmak içn yazılan eserler.
Dini tasavvufi Türk edebiyatı’nın Orta Asya’da ilk kurucusu ve ilk örneklerini veren mutasavvuf şair olarak kabul ettiğimiz şair kimdir
Ahmet yesevi
Mevlan Celaladdin Rumi ve oğlu Sutan Veled’in tasavvufi eslerin parlelinde Andolu’da ilk mutasavvıf şairleri kaçıncı yy ortaya çıktılar?
13 yy
Yunus Emrenin Anadolu’da ilk takipçileri kimlerdir
Aşık paşa
Said Emre
Kaygusuz Apdal
Dini tasavvufi türk edebiyatı’nın temel ideolojisi: İnanmak, birlik ve beraberlik, milli mefkureyi merkezden muhite götürmek ve genişletmek,paylaşmaktır, hoşgörülü, müşfik ve adaletli olmaktır.
Dini tasavvufi Türk edebiyatı’nın asli temaları : İnsanlara ilk önce Rabbini tanıtmak, ilim öğretmek ve neticede de nefis terbiyesi yaptırmaktır. Kısaca şu başlıklar altında toplayabiliriz
1. Allah’ın birliği
2. Peygamberler
3. Dini ve tasavvuk büyükleri
4. Dini inanç
5. Vecd kulun herhangi bir kastı ve çabası olmadan
6. Tasavvufi aşk
7. İnsan-ı Kamil olgun insan
8. Dünyanın faniliği
9. Nefis, nefis terbiyesi
10. Ferdi ahlak ve toplum ahlaki
11. Velayet velilik. Allah ile kul arasındaki karşılıklı sevgi
12. Şeyh- Mürid taliplere rehberlik eden insan-ı kamil kimse
13. Ricaü’l- gayb görülmeyeni gören, ruhani dünyaya vakıf kimseler
14. Keramet bir kişide olağanüstü bir halin ortaya çıkması
15. Zikir Allah’ı anmak ve hatırlamak
16. Zühd Allah’a ulaşmak içn dünyadan yüz çevirmek
17. Halvet dünyadan el çekip Allah’a yönelmek
18. Ehl-i beyt Hz. Muhammet (s.a.s) ve ailesi
19. Tayy-i zaman tayy-i mekan mesafelerin hızlı alınması, uçmak
20. Çile- erbain nefislerini terbiye edebilmek için halvete çekilmeleri hali
DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI’NIN KAYNAKLARI
§ Dini kaynakları
1. Kur’n-ı Kerim
2. Tefsir
3. Hadis
4. Fıkıh
5. Kelam
6. Siyer
7. Kısas
§ Edebi kaynakları ise
1. Göktürk kitabeleri
2. Eski Uygur metinleri
3. Divanü Lügati’t Türk
4. Kutadgu Bilig
5. Atabetü’l -Hakayık
6. Necü’l- Feradis
7. Divan-ı Hikmet
8. Fakrname
9. Bakırgan kitabı
10. Dedem Korkut Kibatı
11. Atalar sözü kitapları, cönkler ve mecmualar
12. Manakıbnameler
13. Velayetnameler
14. Destanlar ( Alp Er Tunga, Oğuz Kağan, Ergenekon, Türeyiş, Manas, Batalname, Danişmendname, Hamzaname, Saltukname, Hz. Ali cenknameleri )
15. Hızırnameler
16. Nesneviler
17. Fetvalar ve fermanlar örnek gösterilebilir.
Tasavvufun ana merkezini teşkil eden on kural nedir
1. Tevbe
2. Zühd Allah’a yönelmek için dünyadan yüz çevirme
3. Tevekkül Allah katında olana güvmek
4. Kanaat tok gözlü olamak
5. Uzlet günaha girmemek için toplumdan ayrı yaşama
6. Zikir
7. Hakk’a dönme
8. Sabır
9. Murakabe kulun her şeyi Allah’ın gördüğüne inanması
10. Rıza
İslam’da tasavvuf dört ana döneme geçmiştir bunlar şunlardır.
1. Hz. Muhammed (s.a.s) ve Asr-ı Saadet Dönemi
2. Tabirün dönemi
3. Tabe-i Tabiun Dönemi
4. İlk sufiler dönemi
İlk sufi adını kullana zat kimdir
Ebu Haşim El- Kufi
ilk bilinen ünlü sufiler kimlerdir.
1. Arslan Baba
2. Korkut Ata
3. Çoban Ata
Türk milletinin islamiyeti bir gönül dini olarak sevmelerinde ilk ve tek öncü olan halife
Yesevi halifeleri
Takva nedir: Allah korkusuyla dinin yasak ettiği şeylerden kaçınmak.
13 yy beş büyük tarikatları hangileridir
1. 1. Mevlevilik
2. 2. Nakşıbendilik
3. 3. Bektaşilik
4. 4. Rifailik
5. 5. Halvetilik hepsinin“Türk tarikatı” olduğunu bilmekteyiz.
Türklerin islamiyeti 8 asırdan itibaren kabul etmeye başlamış oldukları ve Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Hanın islamiyet’i resmen kabulü ile 920’lerde Onun tarafından ilk türk İslam devleti’nin kurulmuş olduğunu bilmekteyiz
Dini- Tasavvufi Türk edebiyatı’nın ik örneğini Yusuf has Hacib’in Kutadgu Bilig’inde ve Ahmed Yesevi’nin Divan-ı Hikmeti’nde görüyoruz. Kutadgu Bilig Ahmet yesevi’den önce ilk eserdir diyebiliriz.
Orta Asya’da Dini- Tasavvufi Türk Edebiyatının temsilciliğini başlangıçta
1. 1. Necmeddin Kübra
2. 2. Yusuf Hemedani
3. 3. Cafer Sadık
4. 4. Yusuf Has Hacib
5. 5. Ahmed Edip Yükneki
6. 6. Ahmed Yesevi
7. 7. Mansur Ata
8. 8. Muhammed Danişmend
9. 9. Hakim Süleyman Ata
10. 10. Abdulhalik Gücdevani
11. 11. Nasuriddin RAbguzi
12. 12. Şah İsmail safavi/hatayi
13. 13. Devlet Mehmed Azadi,
14. 14. Mahmudumkulu yapmıştır.
Ahmet Yesevi’nin Dini tasavvufi Türk edebiyatındaki ilk eserleri
1. 1. Divan-ı Hikmet
2. 2. Fakr-name
DÖNEMİN BELLİ BAŞLI MUTASAVVIFLARI
Ahmet Yesevi
- 11 yy sonları ve 12 yy başlarında sayramda doğmuştur
- Ahmet yesevinin şiirlerine hikmet ad verilmiştir.
- Peygamber efendimizin 63 vefat etmesi üzerine tekkesinin avlusunda ve yeraltında bir çilehane hazırlatır ve ömrünün geri kalan kısmını orada geçirir
- Bu çilehane dönemi gerçek anlamda Ahmed yesevi’nin en verimli üretken bir dönemidir
- İslamiyetin Orta Asya’da yerleşip yayılmasında rolü büyüktür
- Yesevinin şiirleri didaktik ( öğretici) dir.
- Saf ve samimi bir lirizm taşıyan şiirlere hikmet adı verilmiş ve bunların tamamı “ Divan Hikmet” adı altında toplamıştır
- Yesevi şiirlerini Türkçe yazmıştır. Bu Türkçe devrin Türk yazı dili olan Hakaniye Türkçesidir.
- 12 asırda kurulmuş olan yesevi tarikatı Anadolu’da teşekkül eden bütün tarikatlara da temel olmuştur.
- Ahmed Yesevi’nin divan-ı hikmeti’i ne ise Hacı Bektaşi Veli’nin malakat’ı da oldur. Diyebiliri. Her ikisi de türk milletinin milli dini muhtevada birlik ve beraberlik içinde olmaları için çalışmışlar ve başarıya ulaşmışlardır
- Ahmet yesevinin iki mühüm eseri vardır bunlar Divan-ı hikmet ve Fakr-name’dir
- Edebiyatımızda fakr-name geleneği Ebu’l Hasan Harakani ile başlamış, Ahmed Yesevi ve Aşık paşa ile devam etmiştir.
Süleyman Hakim Ata
- Ahmed Yesevi’nin halifesi ve muridi Sülayman hakim ata ( bakırganı)hikmetleriyle hem de yesevi’nin hikmet geleneği’nin sadıkane bir şekilde devam ettirdiği ve hem de sade bir dille halkı İslam yoluna taşıdığı bilinmektedir.
- 9-10 yy Türklerin batıya yönelişlerindeki en önemli merkzlerden biri de Harezm’dir.
- Süleyman Hakim Ata’ya ait olduğu ifade edeilen
1. Bakırgan Kirabı
2. Ahir Zaman kitabı
3. (Bibi) Meryem kitabı
- Şiirlerindeki hakim üslubu yesevi’nin divan-ı hikmet üslubudur.
Şah İsmail Safavi Hatayi
- Anadolu’daki şii- alevi kesimi üzerinde bu şiirleri vesilesiyle ortaya koyduğu tesiri ve imajı bugün de devam eden bir şair ve devlet adamıdır.
Devlet Mehmed Azadi
- Türkmenlerin büyük şairi mahdumkulu’nun babasıdır.
- Şairliğinde Firdevsi, Hoca Ahmet yesevi, Nizami, Sadi, Cami, Nevai gibi şairlerin etkisi görülür.
- Azadi’nin eldeki bütün şiirleri “Vagz-ı Azad” adlı eserde toplanmıştır.
- “Vagz-ı Azad” dört bölümden oluşmaktadır..
Mahdumkulu
- Devlet Mehmed Azadi’nin oğludur.
- Etrek çayı civarında bir yerlerde doğmuştur.
- Nizami, Sadi, Fuzuli, Nevayi gibi Türkçe ve Farsçanın klasiklerini tanımıştır.
- Türkmenistan’da Ahmet Yesevi temsilcisi ve Naşibendi şeyhidir
- Yunus Emre Divanı ile büyük benzerlikler içinde ve 18 yy Türkmenistan’ında yaşayan ve gerçek anlamda bir Ahmet Yesevi ve Yunus Emre takipçisi olduğu görülür.
- Türkmenistan’da, bir Yunus ekolünün temsilcisi ve Dini Tasavvufi Türk Edebiyatının da mümtaz şahsiyeti olmuştur.
(ÜNİTE 5 )
Tasavvufi sahasında eser veren yazarlar
-Mevlana celaleddin rumi
-Hacı bektaş veli
-Ahmed fakig
-Sultan veled
-Şeyyad hamza
-Aşık paşa
-Kaygusuz abdal
-Said emre
-Gülşehri
-Hadı bayram veli
-Akşemseddin
-Süleyman çelebi
Sırr-ı hikmet anadolu temsilcileri kimlerdir
Mevlana
Ahmed fakig
Şeyyad hamza ( Dastan-ı sultan mahmud mesnevisi ve yusuf u zelihası vardır.)
Sultan veled
Hacı bektaş veli
Yunus emre
Dini tasavvufi türk edebiyatının 13 yy anadoludaki en kuvvetli temsilcileri kimlerdir
Yunus emre ve onun takipçi kaygusuz abdaldır.
YUNUS EMRE
- Şeyhhinin tapduk emre olduğunu biliniyor.
- Çiftçilikle uğraştığı görüşü kabul edilmektedir.
- Yunusun doğum yeri hakkındaki bilgilerde yetersizdir.
- Yunus emreden bahseden kaynaklar şunlardır.
hacı bektaş velayet namesi
Lami’nin nefahat tercümesi
Mecsi’nin şakayık tercümesi
Aşık çelebi’nin meşairü’ş şuara’sı
- kullanmış olduğu mahlasler : yunus, yunus emre, aşık yunus, bi-çare yunus, miskin yunus, derviş yunus, koca yunus, tapduk yunus dedem gibi mahlaslar kullanmıştır.
- Yunus emrenin vefat tarihi hakkıındaki tartışmaları bulduğu bilgilerle bitiren kişi kimdir. Adnan sadık erzi
- Hangi eserin yazılıp bitirlildiği tarih yunus emrenin vefat tarihi sayılmaktadır.
Risaletü’n – Nushiyye 70471307
- Yunus emrenin mezarı diye sahip çıkan yerler şunlardır.
Sivrihisar ( sarıköye)
karaman kula bursa erzurum dutçu( düzcü)
Isparta/keçiborlu afyon/sandıklı Nallıhan ünye karaşar ve sivas
- Türkin en kolay anlaybileceği Sehl’i mümteni metoduyla anlatmıştır.
Eserleri
- Risaletü’n- Nushiyye :
- Mesnevi tarzında yazılmış bir nasihatnamedir.
- Failatün failatün failün vezniyle yazılmıştır.
- Divanı :
- Yunus Emrenin şöhretli bir mutasavvıf olarak tanınmasında en mühim ve müessir sebep divanıdır.
- Yusuf tabi olarak eserlerinde en fazla aşk ve ahlak üzerinde duru
- Divanda hem heceli hemde aruz vezniyle yazılmış şiirleri vardır.
15 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Bu asırda yunusun en önce gelen makkipleri kimlerdir
Said emre ve kaygusuz abdal
15 yy dini tasavvufi türk edebiyatı şairleri içinde
gülşehri
Aşıkpaşa
Eflaki dede ve elvan çelebiyi de sayabiliriz.
Eserlerinin temeli din, tasavvuf, vecd, bilim, sevgi, hoşgörü gibi konuları işleyen. O tasavvufi vecd ve heyecan bakımından en az yunus emre kadar başarılı şiirler yazan şair kimdir.
Kaygusuz abdal
Velilerin kerametlerini ve menkıbelerini içeren eserlere ne denir.
Velayatname
ABDAL MUSA
-13 yy sonu ile 14 yy başlarında yaşamıştır.
-Abdal musa velayetnamesi 15 yy yazılmıştır.
-Orhan gazi ile beraber bursa fethinde bulunmuştur.
KAYGUSUZ ABDAL
-14 yy sonu ile 15 yy birinci yarısında yaşayan teke ili Alaiye sancağı beyinin oğludur.
-Tasavvufi türk edebiyatının yunus emreden sonraki en büyük temsilcilerinden biridir.
-Yunusun sanatından geri kalmadığı gibi eser ve şiilerinin miktarı itibarıyla onun üstündedir.
-Asıl adı Gaybidir.bizce ise asıl adı alaeddin gaybi’dir
-Bir av sırasında kendisine geyik sureetinde görünen andal musa’nın peşine takılmış ve sonunda Abdal Musa Dergahına ulaşarak ona mürit olmuştur.
Kullandığı mahlaslar : kaygusuz abdal, kul kaygusuz, miskin kaygusuz, sarayi, miskin sarayi
Eserleri
Manzum, mensur ve manzum-mensur karışık eserleri bir hayli yekun tutar.
Manzum eserleri :
Divan, gülistan, mesnevi-i baba kaygusuz, gevhername, minbername
Mensur eserleri :
Budalaname, kitabı-ı miglate, vucudname, risale-i kaygusuz abdal
Manzum+Mensur eserleri :
Sarayname, Dil-güşa
SAİD EMRE
13 yy sonlarıyla 14 yy başlarında yaşadığı öne sürülmektedir.
Hacı bektaşı velinin müridi olan olan said emre onun makalat’ını Arapçadan türkçeye tercüme eden Sadeddin adlı kişidir.
Edebiyat tarihinde said emre yunus’un talebesi ve muakkibi olarak da bilinmektedir.
Kaygusuz abdal’a ait 71 beyitlik kısa bir mesnevi olan vahdet-i vucud düşüncesinin deryadan kenara atılan gevher benzetmesiyle dile getirildiği eser aşağıdakilerden hangisidir.
Gervhername
Vahdet-i vücut düşüncesinin anlatımıyla başlayan eserde kainatın ve hz. Adem’in yaradılışı hikaye edilir.
Gülistan
Kaygusuz abdalın cihan-saray teşbihiyle yola çıkılarak dünyaya gelmekten maksadın, ibadet etmek ve Allah’ı tanımak olduğunu anlatan eseri hangisidir.
Saray-name
Eser vahdet-i vucud’u anlatan uzun bir mesnevi ile başlar eserde uzun farsça bölümler vardır. Bir devrişin tasavvuf ümdelerini anlatmasıyla devam eder bu eser hangisidir.
Dil-güşa
Kaygusuz abdalın eseri olan ve Allah’a varma yollarını, tasavvufi vecdi, nefsin terbiyesini ve olgunlaşmasını, sabrı yer yer lirik ve genellikle didikatik bir uslupla anlattığı eseri
Risale-i kaygusuz abdal
Eser teferrüç-seyehat etmektedir. Eserde gelmişe ve geleceğe ait çizgiler tablolar science-fictionların zaman makinası’nı andırmaktadır.
Kitab-ı miglate
Akl-ı maaş , akl-ı maad, nefsi bilmek, gönül, mürşid... gibi tasavvufi meseleler anlatır
Budalaname
15. YY TASAVVUF EDEBİYATI ŞAİRLERİ
Kişileri ezberlemek için kod:
Hacı dedem Süleyman Ümmi Eşref’e Emir verdi.
Hacı Bayram-Dede Ömer Ruşeni-Kemal Ümmi-Eşrefoğlu Rumi- Emir Sultan
Adı Soyadı
Özellikleri
Eserleri
Hacı Bayramı Veli
v Asıl adı Numan
v Halvetiye ve Nakşibendi tarikatlarını birleştirerek Bayramiyye tarikatını kurdu.
v Aruzla 2
v Heceyle 3 şiiri var.
Dede Ömer Ruşeni
v Şiirle uğraşmıştır.
v Didaktik eserler vermiştir.
v Miskinname (didaktik)
v Divan
v Çobanname
v Miskinname
v Neyname
v Kalemname
Süleyman Çelebi
v Mevlidin yazarıdır
v Sehl-i Münteniyi ustalıkla kullanır.
v Mevlidi 732 beyittir.
v Mevlit
Kemal Ümmi
v Kaside, gazel, ve mesnevi nazım şekilleriyle klasik şiirler yazmıştır.
v Divan’ı dil açısından önemlidir.
v Fuad Köprülü araştırmalar yapmıştır.
v Divan
Eşrefoğlu Rumi
v Adı Abdullahtır.
v Nesri devrin en güzel örneklerindendir.
v Pekçok türde eser vermiştir.
v Divan
v Müzekki’n Nüfus
v Tarikatname
v Fütüvvetname
v Tecname
Emir Sultan
v Adı Seyyid Şemseddin b. Ali’dir.
v Toplumun hocası olarak görev yapmıştır.
v Menakıpnamesi ölümünden sonra yayımlanmıştır.
v Menakıpname
16. (XVI) YY TASAVVUF EDEBİYATI ŞAİRLERİ
P A MuK Vahip
Pir Sultan Abdal- Aziz mahmut Hüdayi-Muhyiddin Abdal- Kul Himmet- Vahip Ümmi
Adı Soyadı
Özellikleri
Eserleri
Pir Sultan Abdal
· Sivaslıdır.
· Topluma dönüktür.
· Eleştirel şiirler yazmıştır.
· Hızır paşa tarafından idam edilmiştir.
·
Aziz Mahmut Hüdayi
· Koçhisarda doğdu
· Kadılık yaptı.
· Mutasavvuf, alim ve şairdir.
· Celvetiye tarikatının kurucusudur.
· Türkçe eserleri ve arapça eserleri vardır.
· Türkçe Eserleri
· Divân-ı Ilâhîyat: Tasavvufî hikmet ve nasihatlerden oluşmuş bir Divân'dır.
Tarikatnâme: Dervişliğin erkân ve adabı anlatılmaktadır.
· Tezâkir-i Hüdâi: I. Ahmed'e gönderilen mektup ve tezkirelerin toplandığı bir eserdir.
· Ecvibe-i Mutasavvıfâne: Kendisine sorulan bazı tasavvufî sorulara verdiği cevaplardır.
· Nasâyih ve Mevâız: Bazı nasihat ve vaazların derlendiği bir eserdir.
Mi'râciye: Mi'rac'ı, ayet ve hadislere dayanarak anlatan küçük mensur bir risaledir.
· Necatü'l Garik fi'i-Cem'i ve't-Tefrik: Bazı tasavvufî makamlardan bahseden eser-
dir.
· Arapça Eserleri
· Câmiu'l-Fadâil ve Kâmiu'r-Reâil: Tasavvufî ahlaka dair olan meşhur eseridir.
Fethu'l-Bâb ve Refu'l-Hisâb: insanın yaradılışından ve insanın sıfatlarından bah-
seden bir eserdir.
· Keşfü'l-Kânâ an Vechi's-Sema: Tasavvuftaki sema konu edilmiştir.
Habbetü'l-Mahabbe: Allah, peygamber ve ehl-i beyt sevgisi üzerine bir eserdir.
Nefâisü'l-Mecâlis: Bazı ayetlerin tasavvufî tefsiri yapılmıştır.
Tecelliyât: Hayatta iken mazhar olduğu tecellileri anlatan ve tarihleri ile tespit
edilen bir risaledir.
· Vâkıât: Tarikat sırları ile ilgili bir risaledir.
Muhyiddin Abdal
· Bayram Durbilmez araştırmıştır.
· Hurufilik üzerine hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır
· Divan
Kul Himmet
· Alevi-Bektaşi şairlerinin en önemlilerindendir.
· Nefes, düvaz, destan ve ağıtlar söylemiştir.
·
Vahip Ümmi
· Adı Abdulvahhab Elmalı’dır
· Vahip ümmi, Vahibi, Vehhab, Vahabi gibi mahlaslar kullanmıştır
· Divan
17. XVII YY. TASAVVUF ŞAİRLERİ
Adı Soyadı
Özelliği
Adem Dede
Ø Antalyalı
Ø Galata mevlevihansei şeyhi olmuş
Ø Mevleviler arasında hece ölçüsü ile şiir söyleyen ilk kişi
Sinan Ümmi
Ø Niyazi Mısri’nin şeyhidir
Ø Halveti tarikatına mensuptur.
Ø Divanı vardır
Ø Didaktikdir
Niyazi Mısri
Ø Malatyalıdır.
Ø Kadiri şeyhine bağlanmıştır.
Ø Yunus Emre’nin etkisi görülür.
Ø Hece ve aruz kullanmıştır.
Kul Nesimi
Ø Derisi yüzülenle karıştırılmamalıdır.
Ø Hece ve Aruzla yazmıştır.
Aşık Virani
Ø Hurufidir.
Ø Alevi Bektaşi geleneğinin 7 büyük ozanından birisidir.
Ø Risalesi ve Divan’ı vardır.
Ø Aruz ve hece kullanmıştır.
18. XVIII YY TASAVVUF EDEBİYATI
Bursalı İsmail Hakkı
- Vahdet-i Vücud Üzerinde Durmuştur
- Manzumelerinde edebi sanat göstermekten çok tasavvufu anlatır.
- Eserleri "Tefsir-i Rûhu'l-Beyân, Rûhu'l-Mesnevî, Şerh-i HadLs-i Erbain, Şerh-i Muhmmediye, Şerh-i Bostan, Kitabü'l-Necat ve Divânı" vardır.
Erzurumlu İbrahim Hakkı
- Erzurum hasankale doğumludur
- En önemli eserleri llâhî-nâme adıyla da bilinen Divân'ı ve Marifetnâme isimli kitabıdır.
- Niyazi Mısri’den etkilenmiştir
Dönemin diğer şairleri:
· Cemali
· Üsküdarlı Haşim
· Kul Şükrü
· Nasuhi
· Senayi
· Mehdi
· Mahvi
19. XVIIII YY TASAVVUF EDEBİYATI ŞAİRLERİ
Adı
Özelliği
Seyrani
Taşlama yazmıştır
Devriyeleri vardır.
Nakşibendidir.
Turabi
Bektaşidir
Postnişini olmuştur
Salih Baba
Nakşibendidir
Bitlisi Müştak Baba
Bu dönemin en verimli şairidir.
Ankara’nın başkent olacağı kehanetinde bulunmuştur
Divanı Vardır.
Kıbrıslı Aşık Kenzi
Meydan şairidir
Divanı yoktur.
Mısra ve kaside yazmıştır.
Tevhit: Tekke şiirinde Allah'ın varlığı ve birliği üzerine yazılmış şiirlere denir.Münacat: Türk edebiyatında münacatlar, Allah'a yalvarıp yakarmak için yazılan manzum ve mensur eserlerdir.
Naat: Hz. Muhammet'i övmek için yazılan eserlere verilen
ad. Bunun yanı sıra diğer peygamberler, halifeler,
veliler ve din büyükleri hakkında da yazılabilmektedir.
Menakıpname: Bir tarikata üye bir velinin kerametlerinin anlatıldığı efsaneleri içeren eser.
Velayetnâme: Velilerin y
Miracnâme: Hz. Muhammet'in Recep ayının 27. gecesi "Burak" ile göğe
yükselerek Allah'la görüşmesini anlatan şiirlere denir.
Ramazannâme: Ramazan ayının faziletlerini, Ramazan orucunu tutmanın gerekliliği ve faydalarını anlatan manzum eserlerdir.
Türk Halk Şiiri 6. Ünite Özeti
15 YY DİNİ- TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- 15 yy dini tasavvufi Türk Edebiyatının temsilcileri
§ Alâaddin Gaybi( kaygusuz abdal)
§ Hacı bayram veli
§ Akşemseddin
§ Yazıcıoğlu Mehmet
§ Gülşehri
§ Sülayman çelebi
§ Eşrefoğlu rumi
§ Kemal ümmi
§ Emir sultan
§ İbrahim tennuri
§ Rüşeni
§ Şirazi vb. şairleri
- Bu dönemde Anadolu’da “fikri ve zühdi” hareketler bir hayli yoğunlaşmış gözükmektedir.
- Mutasavvuf halk şairleri ilahileri, yine Yunus Emre tarzında ve onun yolunda söylüyorlardı.
Hacı Bayram Veli
- Asıl adı Nüman’dır
- Ankara yakınlarındaki Solfasol ( Zülfadi) köyünden koyunlucalı Ahmed’in oğludur.
- İlim yolunda “ müderrisliğe-profesörlüğe” kadar yükselmiş ve hocalık yapmıştır.
- Müderrisliği terk ederek büyük bir ruhi istidat gösterip “ tasavvuf-tefekkür” ve iman yolunu seçmiştir.
- Halvetiyye (safaviyye) ve Nakşibendiye tarikatlarını da birleştirerek Bayramiyye tarikatını kurdu
- Bilgi, sabır, beceri,, tefekkür ve hoşgörü ile tasavvufi olgunluğa ulaşarak “ilim-tasavvuf sentez”ini yapmıştır.
- Akşamseddin, Eşrefoğlu Rumi, Dede Ömer Sikkini, Akbüyük, Kızılca Bedreddin gibi şairler de bunun yanında yetişmiştir.
- Hacı bayram veli’nin müstakil yazılı bir eseri yoktur
- Onun eseri insandır ve onu da yetiştirmiştir. Bu bakımdan “ toplumun hocası olarak” hizmeti de büyük olmuştur.
- Onun eski kaynaklarda ve yeni antolojilerde meşhur olan üç ilahisi bulunmaktadır.
- Ayrıca bu ilahiler pek çok kişi tarafından yorumlanmaya çalışılmıştır.
- Hepsi de aynı “vahdet, inancı’nda yani, Allah’ın birliğinde de birleşiverirler.
Mürit: bir tarikat şeyhine bağlanarak ondan tasavvufu öğrenen kimse
Eşrefoğlu Rumi
- Asıl adı Abdullah’tır.
- Künyesi Abdullah bin seyyid Ahmed Eşref bin Seyyid Muhammed Suyufi ‘dir.
- İznikte Doğmuşturm
- Eşrefiyye tarikatını kuran eşrefoğludur.
- Tarikatı Anadolu’ya getirip yaygınlaştırdığı ve bir kurum haline getirdiği için de Pir-i Sani olarak anılır.
- Eşrefoğlu’nun nesri 14-15 yy Anadolu Türkçesinin en güzel örnekleri arasında yer alır.
- Onun Divanı’nın dışında kalan diğer mensur eserleri:
§ Müzekki’n Nüfüs
§ Tarikatname
§ Delailü’n Nübüvve
§ Fütüvvetname
§ İbretname
§ Ma’zeretname
§ Hayretname
§ Minacatname
§ Esrarü’t Talibin
§ Tacname
§ Elestname
§ Nasihatname
§ Cinanü’l canan vb eseleri vardır.
- Dini tasavvufi türk edebiyatında çok türde eser veren şairdir.
Riyazet: Nefsin isteklerini kırma
Süleyman çelebi
- 15 asrın en meşhur mevlit yazarıdır.
- Bursa ulu cami baş imamlığına getirilmiş ve hayatının sonuna kadar da bu vazifede kalmıştır.
- Eserini 1409’da tamamlamış ve adını Vesiletü’n Necat koymuştur.
- Vesiletü’n Necat mesnevi nazım şekliyle yazılmış bir mevlit türüdür.
- Bu sebeple mısra ahengi itibariyle de son derece başarılıdır.
- Her mısranın ayrı yarı güzel ve mükemmel olmasını kolay anlaşılması içinde sehl-i Mümteni sanatını ustalıkla kullanmıştır.
- Eser bölümleri itibariyle 732 beyitten olmakta ve türk edebiyatı bünyesinde benzeri olmayan bir hususiyet arz etmektedir.
Kemal ümmi
- Asıl adı İsmail’dir
- Hayatı hakkında fazla bir bilgi yoktur.
- Şiirde muhteva yönünden Yunus takipçilerinden olmuştur.
- Şiirlerinde sade bir tükçe kullanmıştır.
- Özellikle ilahi tarzında oldukça başarılı olmuş ve şöhreti Anadolu sınırlarını aşmış Kırım, Kazan, Taşkent ve Özbek Türkleri arasında tanınmıştır.
- Divanı’nın dil açısından Türk dil tarihine çok önemli belgeler kazandıracağı söylenebilir
- Mehmet Fuat Köprülü’nün 15 yy şairleri arasında ona özel bir önem vermesinin sebebi de budur.
- Kırk Armağan adlı didaktik bir eseri vardır.
- 15 yy aruz vezniyle kaside, gazel mesnevi gibi klasik nazım şekilleriyle şiirler söylemiştir.
Emir Sultan
- Asıl adı Seyyid Şemseddin Muhammed bin Ali el- Hüseyni el –Buhari’dir.
- Emir Sultan “kerametler sultanı” diye de anılmıştır.
- 1 Bayezid’in bilim danışmanı idi
- Hayatı boyunca din ve vatan için yapılan gazaları teşvik etmiştir.
- Anadolu’nun Türkleşmesi İslamlaşması sürecinde onun da büyük rolü olmuştur.
- Kendisi daha çok “toplumun hocası” olarak görev yapmış, öğrenci yetiştirmiş , şairlik yönü itibariyle de birkaç şiir yazmış ve söylemiş fakat bunun dışında da herhangi bir eseri bulunmamakta
- Ama ona ait bir menakıpname ölümünden bir müddet sonra müritleri tarafından kaleme alınarak birkaç nüsha halinde yazılmıştır.
Menakıpname: velilerin menkıbelerini içeren eserler
Dede Ömer Ruşeni
- Daha çok şiirlerinde kullandığı Rüşeni mahlasıyla tanınmaktadır. Asıl adı Ömer, lakabı Dede, künyesi Ali ibn Umur Bey’dir.
- Ruşenilik Allah’ın adlarını anmayı esas tutan bir yoldur.
- Ömer Ruşeni’nin
§ Divan
§ Çobanname
§ Miskinname
§ Neyname
§ Kalemname adlı eserleri vardır.
- Çobanname: “hz. Musa ile Çoban” adlı kıssanın Ruşeni tarafından yapılmış genişçe bir tercümedir.
- Miskinname: didaktik bir manzumedir. Ruşeni’nin mesnevileri içinde tamamıyla telif bir eser olması yanında onun tasavvufi anlayışını da ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır.
- Gençlik yıllarında daha çok aşıkane ve hiciv türünde şiirler yazmasına karşılık, tarikata intisap ettikten sonra yazdıkları dini ve tasavvuf muhtevalı şiirlerinin çoğunda sade ve akıcı bir üslup dikkati çekmektedir.
16 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Bu asrın tasavvuf şairleri arasında Gülşeni tarikatının kurucusu Şeyh İbrahim Gülşeni’nin Melamiyye-i Bayramiyye tarikatına mensup Ahmed-i Sarban ve Halvetiyye tarikatı mensuplarından Vahib Ümmi ve Ümmi Sinan’ın önemli yerleri vardır.
- Ümmi Sinan aruz ve hece ile söylediği ilahileriyle büyük şöhret kazanmış ve Halvetiliğin Sinaniyye kolunu kurmuştur. Hece ile şiirleri yunus tarzının devamıdır.
- Bu asırda Bektaşi şairleirnden
§ Şah İsmail Hatayi
§ Pir Sultan Abdal
§ Kalender Abdal
§ Muhiddin Abdal
§ Yetim Ali Çelebi
§ Askeri Gibi şairleri vardır.
Aziz Mahmud Hüdayi
- 1541’de Koçhisar^da doğar
- “mutasavvıf, alim, şair ve Celvetiye tarikatının kurucusu’dur.”
- Hüdayi İbnü’l Arabi’nin sistemleştirdiği Vahdet-i Vücud onlayışına bağlı kalmıştır.
- Onun gerek devrinde, gerekse daha sonra yazılan tarih ve bibliyografya kitaplarında
§ kütbu’l aktab
§ Sahip-i zaman
§ Mürşid-i kamil gibi unvanlarla anılması ölümünden sonra da şöhretinin devam ettiğini göstermektedir.
- Hüdayi’nin eserlerini Türkçe ve Arapça olmak üzere başlıca iki grupta toplayabiliriz.
- Türkçe eserleri şunlardır:
§ Divan-ı İlahiyat
§ Tarikatname
§ Tezakir-i Hüda
§ Ecvibe-i Mutasavvıfane
§ Nasayig ve mevaız
§ Mi’raciye Mi’rac’ı
§ Necatü’l Garik fi’l -Cem’i ve’t Tefrik
- Arapça eserleri
§ Camiu’l -Fadail ve Kamiu’r -Reail
§ Fethu’l -Bab ve Refu’l hisab
§ Keşfü’l-Kana an Vechi’s- Sema
§ Habbetü’l- Mahabbe
§ Nefaisü’l-Mecalis
§ Tecelliyat
§ Vakıat
Vahib Ümmi
- Esas adı Abdulvahhab-ı Elmalı’dır
- Çeşitli mahlaslar kullanmaktadır. Bunlar şunlardır.
§ Vâhib Ümmi
§ Vâhibi
§ Vehhâb
§ Vâhâb
§ Vehabi
§ Vehâb olmak üzere 6 tanedir.
- Bunlar yanında
§ Miskin
§ Dermend
§ Bi-çare
§ Aciz
§ Derviş gibi sıfatları da görmekteyiz. Ancak bunları mahlas saymak doğru değildir.
- O değişik mahlasları aruzun vezninin zorlamasıyla kullanmıştır.
- Şair hece vezinli şiirlerinde kendini rahat hissetmiştit. Ekseriya Vahibi veya Vahib mahlaslarını kullanmıştır.
- Asıl mahlası Vahib Ümmi’dir
- Vahib Ümmi Yunus Emre gelneğinin 16 yy temsilcisidir.
- Şiirlerinde, dış ahenkten ziyade muhteve önemlidir. Hece ile yazılı şiirleri daha liriktir
Pir Sultan Abdal
- 16 yy sonu ile 17 yy başlarında yaşamıştır.
- O sivas’ın Yıldızeli kazasına bağlı Banaz köyünde doğmuştur. Sivata ölmüştür.
- Şiirlerinde Allah, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve daha pek çok veliye olan derin bir bağlılık vardır.
- İslami ve Batıni inanışlarla kaynaşmış bir vahdet-i Vücud halitası görülmektedir.
- Özellikle Alevi- Bektaşi inanışlarını ağırlıklı olarak işlediği manzumelerine; Allah, peygamberler, melekler, kitaplar, dünya, ahiret Dvan Mizan Sırat Köprüsü gibi itikadi kavramların yanı sıra, Hz Ali, Ehl-i Beyt, On İki İmam, Tenasüh vb. konular çevresinde de durmaktadır.
Kul Himmet
- 16 yy ikinci yarısıyla 17 yy başlarında yaşadığı tahimin edilen kul Himmet Alevi Bektaşi Edebiyatı’nın önemli şairlerindendir.
- Kul himmet pir Sultan’ın etkisinde kalan güçlü bir sanatçıdır.
- Nefesler, düva imamlar, destanlar ağıtlar söylemektedir.
- Kul himmet’in şiirleri tam olarak tespit edilememiştir.
Muhyiddin Abdal
- 15 yy sonları ile 16 yy ilk yarısında yaşadığı bilinmektedir.
- Bayram Durbilmez tarafından 1998’de “Muhyiddin Abdal Divanı” inceleme tenkitli metin ) adlı bir Doktora Tezi yapmıştır.
- Kendisinin küçük boyda yazma bir divanı vardır ki bunda ; hece vezni ile hurufilik yolunda yazdığı şiirleri yer almaktadır.
17 YY Dini tasavvufi Türk Edebiyatı ve Temsilcileri
- 17 yy türk edebiyatı osmanlı imparatorluğu’nun siyasi ve ekonomik alanlarda gerilemeye başladığı bir dönemdir.
- 17 yy osmanlı sahası halk edebiyatı büyük gelişme ve genişleme göstermiş en parlak durumuna gelmiştir.
- Saz şiirinin en büyük şairleri de bu asrde yetişmiştir.
§ Karacaoğlan
§ Aşık ömer
§ Gevheri yalnız bu asrın değil bütün halk şiirlerinin yüksek ustaları olarak kabul edilmişlerdir.
- Bu dönemde Özbek Şairi Allah Yar’ı unutmamak gerekir. Bunlar arasında en tanınmış eseri devrin Özbek türkçesiyle yazdığı Sebatü’l Acizi’in adlı didaktik manzumesidir.
- Bu asrın dini tasavvufi türk edebiyatı şairleri
§ Adem dede
§ Aziz mahmd hüdai
§ Niyazi mısri
§ Zelili
§ Adli
§ Zakiri
§ Lamekani Hüseyin Devriş Osman
§ Sultan Ahmed
§ Ahizade Hüseyin
§ Şeyhi
§ İbrahim Nakşi vb gibi şairler yer almaktadır
Adem Dede
- Antalya’da Çavuşoğulları diye tanınmış ve zengin bir aileye mensup olduğu bilinmektedir.
- Onun en mühim cephesi bugünkü bilmize göre Mevleviler içinde, hece vezni ile Yunus tarzında ilahiler söyleyen ilk şair olmasıdır.
Sinan ummi
- Asıl adı Yusuf Sinan’dır
- Daha çok Sinan Ummi adıyla tanınır
- Ünlü mutasavvıf şair Niyazi Mısri’nin şeyhidir.
- Sinan Ümmi’nin bilinen iki eserinden biri Divan’ıdır.
- Sinan Ümmi’nin divanı Yalvaçlı Çokunzade Şeyh Sülayman Efendi tarafından da yayımlanmıştır.
- Dili oldukça sade olan şairin hece ve aruzla yazdığı şiirlerinde sanat gayesinden çok halkı irşat esasından hareket ettiği görülmektedir.
Niyazi-i Mısri
- Asıl adı Mehmed’dir.
- Malatyanın soğanlı köyünde doğmuştur.
- Bursada bir tanıdığının evinde zikir ve ivadetle muşgul olur. 47 yaşında iken evlenir. Artı şöhreti Bursa sınırlarını aşmış, bütün imparatorluğa yayılmıştır.
- Sultan 4 mehmet lehistan seferine çıkmadan önce şöhretini duyduğu Niyazi Mısri’yi ordunun manevi gücünü yükseltmek amacıyla istanbul’a çağırtır.
- 1673 rodos adası’na sürgün olarak gönderilir.
- Eserleri Türkçe ve Arapça mensur ve manzum on ciltten fazla bulunmaktadır.
- Aruzla yazdığı şiirlerde genellikle Nesimi ve Fuzuli
- Hece ile yadıklarında ise Yunus Emre’nin tesiri altında kalmıştır.
- Bir çok yazma nüshası bulunan Divan-ı İlahiyyat eseri vardır. Diğer eseleri ise şunlardır.
§ Risaletü’t Tevhid
§ Şerh-i Esma-i Hüsna
§ Sure-i Yusuf Tefsiri
§ Es’ile ve Ecvibe-i Mutasavvıfane
§ Şerh-i Nutkı Yunus Emre
§ Rasaleğ-i Eşrat-ı Saat
§ Tahirname
§ Risale-i Haseneyn
§ Divan-ı İlahiyyat
§ Mektubat…… vb gibi bir çok eseri bulunmaktadır.
Kul Nesimi
- Hayatı hakkında fazla bir bilgimiz yoktur
- Derisi yüzülerek öldürülen azeri şairi kul nesimi ile aralarında sadece bir isim benzerliği vardır.
- Caferi, hayadari ve hurufi tarikatları ile de ilgilenmiştir.
- Şiirlerini hem aruz hem de hece vezni ile yazmıştır. Hatta aruz veznini daha çok kullanmıştır.
- Fuzuli ve nesiminin tesirinde kalmıştır.
Aşık virani
- Virani, aşık virani, virani baba gibi mahlaslar kullanmıştır.
- Virani Bektaşi geleneğinde Nesimi, Hatayi, Fuzuli, Kul Himmet, Yemini ve Banazlı Pir Sultan Abdal’la birlikte yedi büyük şairlerden sayılır.
- Virani, Hurufiik akidelerine bağlanmış Nesimi ile başlayan bu edebiyatın 17 yy en kuvvetli propagandacısı olmuştur.
- Virani’nin Hurufilik akidelerini gösteren bir Risalesi ve kırk kadar manzumeyi içine alan küçük bir divanı vardır.
- Hurufilikle ilgili bir risalesi ve bir divanı basılmıştır.
- Hurufilik : Kur’an harflerinden çeşitli anlamlar çıkaran bir zümre
7 ÜNİTE)
18 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- 18 yy türk boylarının üç kıt’a üzerindeki büyük kuvet ve hakimiyetlerinin zayıflamaya başladığı dönemdir.
- Bu dönemde Nedim ve Şey Galib gibi büyük divan şairlerinin hece vezniyle türküler yazmaları dikkat çekici bir hadisedir.
- Asrın en tanınmış türkmen şairi Makdumkulu’dur
- Asrın ilk yarısında eserler veren Mirza Mehmed daha çok nesirleriyle tanınmştır.
- Türkçe ve farsça şiirlerinde Nami mahlasını kullanan Mirza Abdürrezzak da asrın divan şairlerindendir.
- Nami mahlasıyla güzellemeler söyleyen Murtaza Kulu Han da asrın önemli şairlerindendir.
- Fakat 18 yy Azeri sahası en şöhretli simalı Molla Penah Vakıf’tır. Geleneksel halk edebiyatı ile kaynamşmış Klasik Azeri şiirin son temsilcisidir.
- Bu dönemde kendi sahasında Şehy Galib hariç eskisi kadar güzel eseler verilmez olmuştur.
- Mutasavvıf şairler arasında en tanınmış olan hayatları ve eserleri etrafında menkıbeler teşekkül etmiş iki mühim isim Diyarbekirli Ahmed Mürşüdi ile Erzurumlu İbrahim Hakkıdır.
- Bu yy dini tasavvufi Türk Edebiyatı şairleri arasında
§ Bursalı ismail hakkı
§ Erzurumlu ibrahim hakkı
§ Cemali
§ Üsküdarlı haşim
§ Kul şükrü
§ Nasuhi
§ Senayi
§ Mehdi
§ Mahvi vb. şairler
Bursalı İbrahim Hakkı
- Asıl adı ismail’dir
- Küçük yaşta babası ile birlikte Osman Fazlı Efendi’nin sohbet ve zikirlerine katıldı ve yedi yaşına iken tasile başladı.
- Bursada dergah, mescit, çilehane odalarından oluşan bir külliye yaptırdı ve ismini de Cami-i Muhammedi koydu.
- Bir şair olmaktan çok, büyük bir mutasavvıftır.
- Eserlerinde daha çok vahdet-i Vücud meselesini sade bir şekilde açıklayan bir din alimi ve arif kişidir.
- 60 kadar Türkçe diğerleri Arapça bir kısmı da Farsça olmak üzere 100’den fazla eseri bulunmaktadır.
- Şairin eserleri arasına
§ Tefsir-i Ruhu’l-Beyan
§ Ruhu’l- Mesnevi
§ Şerh-i Hadis- i Erbain
§ Şerh-i Muhmmediye
§ Şerh-i Bostan
§ Kitabü’l-Necat
§ Divanı vardır
Erzurumlu İbrahim Hakkı
- 1703 yılında Erzurum’un Hasakale kazasında doğmuştur.
- Araştırmacı ve mutasavvıf bir kişiliğe sahip olan İbrahim Hakkı’nın eelerini sayısı onbeşi bulmaktadır.
- Bunların içinde en tanınmışları ilahi-name adıyla bilinen divan’ı ve Mirafetname islimli kitabıdır.
- Sefine-i Nuh adlı eserinde İbrahim Hakkı ilahi-name nazmıdır ve nesrim Marifetname’dir der.
- Yazar Marifetname’yi bir ilimler ansiklopedisi halinde kaleme almıştır. Bu eserde astronomiden ahlaka ve itikada tasavvuftan felsefeye ve musikiye dini ilimlerden fiziki ve tıbbi ilimlere kadar çok çeşitli bilgiler toplamıştır.
- Marifetname 1756’da ilahi-name ise (divan) 1754’de yazılmıştır.
- 17 yy mutasavvıflarından Niyazi-i mısri tesirinde kalmıştır.
- Çünkü o marifetname’sinde niyazi-i Mısri’nin Risale-i Devriyesi’ni aynen alarak Çıkrak usta işbirliğini devam ettirmiştir.
Cemali
- Asıl adı Mehmed Cemaleddin ve Edirnelidir.
Üsküdarlı Haşim
- Üsküdarda doğup yaşamıştır. Kendisinin bir divanı vardır ve eski harflerle basılmıştır.
Kul Şükrü
- Deli şükrü adını da alan ve bektaşi olduğu bilinen kul şükrü tahminler göre 18 yy yaşamıştır.
Nasuhi
- Asıl adı Mehmeddir. Şabaniye tarikatı şeyhlerindendir.
-
Senayi
- Asıl adı Hasan dır. Halveti tarikatından ve şeyh nasuhi’nin halifelerindendir.
Mahvi
- Asıl adı İsa olan Aslen Geredelidir.
- Ve bir tane divanı vardır.
19 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Özellikle tanzimat’ın ikinci dönemi olan 1860-1876 yılları ise edebiyat kitaplarında yenileşme, gelişme, türkleşme, islamlaşma ve batılaşma temayüllerini gösteren eserlerin yazıldığı dönemdir.
- Müstakil olan eserler ise çok az da olsa
§ menakıb-name
§ Velayet-name
§ Mirac-name
§ Ramazan-name nazım türklerinin taklit telif veya istinsah da olsa yazılmış olması hususdur.
- Bu asrın belli başlı mensupları
§ İsmail Safa
§ Kuddusi
§ Turabi
§ Mihrabi
§ Vasffı- İ Melami
§ Ayni Baba
§ Dertli seyrani
§ Keçecizade
§ İzzet molla
§ Şeyhü’l İslam Arif Hikmet
§ Salih Baba
§ Adile Sultan
§ Bitlisli Müştak Baba vb. şairler
- Zaten detli , seyrani gibi tekke şairleri de nefesler yazarak dini tasavvufi tük edebiyatı mensupları arasına giriyorlardı.
Seyrani
- Asıl adı Mehmet’tir
- 15 yaşında iken babasının imamlık yaptığı camide “pir elinden Hakk badesini içmiş”tir.
- Bu bade içiminden sonra seyrani adını almıştır.
- Taşlamalar sebebiyle istanbulu terk ederek develiye dönmüştür.
- O şiirlerinde tasavvuf şairi olarak değil, bir saz şairi olarak dini meseleleri halka basit bir dille anlatılabileceğini göstermiştir.
- Onun şiirlerinde dini hüküm ve bilgiler hemen hemen tasavvufi açıdan ele alınmaktadır.
- Devriye : tasavvuftaki devir nazariyesini ele alan şiirlere denir.
- O hiçbir zaman bir tarikat propogandacısı (şah ismail gibi) olmadığı gibi sanatını da kötüye kullanmamıştır.
- Ona göre ezelde Tanrı’nın zat’ından başka hiçbir şey yoktur.
- Ezel’de bir ve tek olan Allah, zat içinde kendi kendisine tecelli ederek kün emriyle dünyayı yarattıktan sorna kendisi sır olmuştur.
- O ilahi aşkın verdiğ sonsuz bir çoşkunluk içinde lirizm deryasına dalmıştır.
Turabi
- Asıl adı Ali olan 19 yy en meşhur Bektaşi şairlerindendir.
- Şiilerini daha çok hece ve daha çok aruz vezni ile yazmıştır.
- Mürettep divanı’nı hicri 1257 senesinde tamamlamıştır.
- Halk şiiri tarzında yazdığı şiirleri samimi ve sadedir.
- Aruz vezni ile yazılan şiirlerinde Fuzuli’nin etkisi vardır.
- Bazı şiirlerinde Hurufilik’ê de tamayülü görülür.
Hurufilik : Kur’an harflerinden çeşitli anlamlar çıkaran bir zümre
Salih Baba
- 19 yy ikinci yarısı ile 20 asrın başlarında yaşamıştır.
- Doç. Dr. Ahmet Doğan’ın Salih Baba üzerinde yanımızda yaptığı mastır tezi çalışması bize pek çok yeni bilgiler verir.
- Nakşibendi tarikatının Halidi koluna mensup olup, piri de Sami Efendidir.
- Bir mutasavvıftır.
- O bir yanıyla klasik edebiyata diğer yanıyla da halk edebiyatına dayanan çift kanatlı bir edebi zevke sahiptir.
Bitlisli Müştak Baba
- 1759 yılında Bitlis’te dünyaya gelmiştir.
- Asıl Adı Muhammed Mustafa’dır.
- Müştak Baba, ayrıca bir hacı Bayram Veli mensubu ve onun hayranıdır.
- Onun ziyareti zamanında Hacı Bayram Veli’nin kabri başında söylediği bir Gazel’le Ankara’nın 1923 yılında İstanbul’la baş başa (başkent) olacağını ifade etmesi bu veli’nin en büyük keşiflerinden birisidir.
Kıbrıslı Aşık Kenzi
- 1834 yılında kıbrıs’ta doğar
- Asıl adı İbrahim Kasım olduğu bilinmektedir.
- Kenzi hayatını saz şairliği yaparak kazanmıştır.
- Kenzi hayatını kahvehanelerde saz şairliği yaparak kazanmış 1255 yılında ölümü sonrası da Edirneye gömülmüştür.
- Mısırı gezinti esasında izlenimlerini Dasitan-ı Sergüzeşt( Maccerayı Sergüzeşt) destanında dile getirmiştir.
- Türk yunan savaşına katılan ve çarpışmayı ikisi Atina ve birisi de Mesolong olmak üzere üç destanda anlatılmıştır.
- Kıbrısta olan Gavur imam isyanları sırasında kalem aldığı Dasitan-ı Kıbrıs ( kıbrıs destanı)’nı yazmıştır.
- Özellikle gezip gördüğü yerleri katıldığı savaşları ve kalkandelen yöneticisi olan Abdurrahman Rasim Paşa’nın himayesindeki izlenimlerini şiirlerinde de yansıtmıştır.
- Yaşadığı dönemin en ünlü meydan şairlerinden olan şair divan oluşturacak kadar şiirler bırakmış olduğu bunların üç kitap halinde yayınlandığı ve kısa yaşamına çok şey dığdırdığı görülmektedir.
- Bugün Aşık Kenzi hakkında en güvenilir bilgileri meslektaşımız Harid Fedai’nin Kıbrıslı Aşık Kenzi Divanı adlı eserinden almaktayız
- Gazellerini “müretteb bir divan” içinde toplamak istemiş fakat ömrü kafi gelmemiştir.
20 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Anadolu’da her yönüyle kalkınan, değişen, gelişen ve dünyanın her köşesinde gördüğü bütün bilimsel gelişmeleri ülkemize taşıyan bir Türkiye Cumhuriyeti dönemi asrıdır
- Atatürk’’ün Kuran-ı Kerim tercüme ve tefsiri ile görevlendirdiği Elmalılı Hamdi Yazır ve Mehmed Akif’in bu sahadaki mensur ve manzum çalışmalarını biliyoruz.
Edip Harabi
- Ası adı Ahmed Edib’dir.
- Mahlas olarak bazen harabi bazen de Edip isimlerini kullanmıştır.
§ “Kaf u Nun hitabı izhar olmadan evvel”
- Mısrasıyla başlayan nefesi bütün bektaşiler tarafından ezbere bilinir.
- Aruz ve hece vezniyle gayet rahat şiir söyleyebilen Edib Harabi’nn şiirleri devrinde büyük bir takdir toplar ve Bektaşilik esprisiyle kaleme aldığı şiirlerinde ise hiciv yanı ağır basan şiirler söylerdir.
- Asri bir terbiye görmemiş olmakla beraber söz söylemek ve düşünebilmek kabiliyeti ile doğmuş ve kendi mesleğinde herkesten çok şiir söylemiş Tekke şairlerinden biridir.
- Divan’ınn kendi el yazısı ile olan nishası Üsküdar Selim Ağa kütüphanesi’nde İhsan Mahvi Kitapları arasında bulunmaktadır.
Mihrabi
- Uzun süre bekteşi tekkelerinde rehberlik etmiştir.
- O, nev’-i şahsına münhasır olan meczup bir şair olması sebebiyle kendisini Bektaşilerin “Vasıl İbni Ata”’sı kabul etmiştir.
- Halk edebiyatı ve aşık edebiyatı alanlarında eseler verdiği gibi Dini- Tasavvufi Türk Edebiyatı alanında eserler vermiştir.
Mehmet Nuri
- Yozgat’ın Büyükincirli köyünden İbrahimoğulları sülalesinden Ali Efendi’nin oğlu olarak 1863 yılında doğmuştur.
- Hayatını imamlık yaparak geçirmiş bir şairimizdir.
- Şiirlerini bir defterde toplayan Mehmet Nuri aruz ve hece vezni kullanarak tertip ettiği bu şiir defterini çocuklarına bırakmı onlar da yayınlamayı ve yayınlatmayı düşünmediklerinden şairimiz günümüze kadar adeta unutulmuştur.
Yozgatlı Hüzni
- 1879 yılında yozgat’ta doğmuştur.
- Arapça ve Farsçayı iyi derecede bilen Hüzni, imamlık yaparak geçimini temin etmiştir.
- Kısmen aruz, büyük ölçüde hece vezni ile kaleme aldığı şiirleri iki divan , bir defterde toplanmıştır.
Aşık Molla Rahim
- 1317 yılında Adakasım köyünde doğdu
- Osmanlı harfleriyle okuma yazması bulunan fakat latin harfleriyle okuması bulunmayan bir şairdir.
- Eserleri:
§ İrşadü’l- Gafilin
§ Çoşkun şiir
§ Yeni mevlit
§ Diğer Mevlit
§ Hz. Yusuf
§ Abdulkadir Geylani
§ Hac Rehberi
§ Din yıldızı adıyla 8 tane esere sahiptir.
Deruni
- Asıl adı Hüseyin Avni Başok olan Deruni “Hacı kardaş” lakabıyla da tanınmıştır.
- 1946 yılında hacca gitmiş ve aynı yıl Akdağmadeni’nde ölmüştür.
- Şiirlerini dini ve tasvvufi konuları işleyen ve nasihat vermek amacını güderek yazmıştır.
- Onun yazdığı dörtlük sayıları da alışılmışın bir hayli üstündedir.
Sıtkı
- Sorgun’a bağlı Riftik köyünde Hüseyin Efendi’nin oğludur.
- 1896 yılında doğup adını mahlas olarak kullanıp ve soyadını da Gök olarak almıştır.
- Arapça ve Türkçe hocalığı gibi resmi görevlerde de bulunarak hayatını geçirmiş sayısız öğrenci yetiştirmiştir.
- Onun eldeki şiirleri, koşma tarzında ve 7,8,11’li hece kalıpları ile yazılmıştır.
- Eldeki şiirlerinin hemen hemen tamamı dini- tasavvufi konuları içine almaktadır.
Konyalı mehmet Yakıcı
- 1879 yılında Konya’nın Sarnıç mahallesinde doğmuştur
- Baba mesleği olan “taşımacılık” işini de bir müddet sürdürmüştür.
- Göçü köyündeki işlerin başına geçer. Bundan sonraki hayatnda yazları köyünde çifçilik yapar, kışları ise şehirde yaşar.
- Konya - Mersin yolunun yapım içinde çalışmaya başlar. Yolun Karaaslan mevkiinde çalışırken söylediği şiirler neticesinde onun aşıklığı ortaya çıkar.
- 25 ocakta 1950’de vefat etmiştir. Ölümü bütün gazetelerde manşetten verilmiş, radyo haberlerinde yer almıştır.
- Şairliğe başlarken bir usta yanında yetişmediğini, sadece gönlüne doğan kelamı işlediğini de her aman ifade etmiştir.
9. unıte
17 yy aşıklar
- Divan şiiri alanında
§ Nefi
§ Nabi
§ Şehülislam yahya
§ Şeyhülislam bahai
§ Neşati
§ Rasih
§ Nevizade atai
§ Haleti vb. gibi şairler
- Tasavvuf türk halk şiiri alanında
§ Aziz mahmud hüdai
§ Niyazi misri vb. gibi şairler
- Bu yy yetişen aşıklar toplumun her kesimini temsil etmektedir.
- Karacoğlan göçebe
- Aşık ömer ve gevheri şehir
- Kul deveci, Kul Mehmed ve Kul Sülayman ise ordu muhitinde yetişmişlerdir.
- Bu yy aşık edebiyatın en güçlü olduğu dönemdir.
- Bu yy yetişen aşıkların şiir sayısı 16 ve 18 yy aşıklarına göre daha fazladır.
- Türk aşık şiirinin ilkleri de bu yy görülmüştür.
- Aşık Ömer Şairname türünün ilk örneğini vermiştir.
- Şairname: aşıkların çağdaşı oldukları veya kendilerinden önce yaşamış aşıkların mahlaslarına ve bazı özelliklerine yer verdikleri şiirlerdir.
- Bu yy yaşayan aşıklar; koşma, destan ve semai türlerinin yanı sıra, aruzlu türlerden divani, semai, kalanderi vb. dallarında da eserle vermişlerdir.
17yy aşıkları ve iz bırakan temsilcilari
En önemli kişileri
- Aşık ömer
- Ercişli Emrah
- Gevheri
- Karaca oğlan diğerleri ise
- Benli ali
- Kayıkçı kul Mustafa
- Köroğlu
- Kuloğlu
- Öksüz aşık
Aşık Ömer
- Doğum ve ölüm tarihleriyle ilgili bilgiler sağlılı değildir.
- Karaca oğlandan sonra ünü bütün türk dünyasına yayılmış ve türk dünyasının ortak aşığı sıfatını kazanmış birkaç şahsiyetten birisidir.
- Üsküdarlı hasib’in Risale-i Vefayat adlı eserinde Aşık ömer’in ölüm tarihi 1707 olarak vermilmiştir. Mezarı İstanbul’dadır.
- Elde bulunan şahsiyetle onun bir ordu şairi olduğunu söyleyebiliriz.
- Şiirlerinden hareketle Bursa, Varna, Sakız, Tunca, İstanbul, Bağdat ve Sinop gibi yerleşim merkezlerini gezmiş olabileceğini tahmin edebiliyoruz.
- Şiirlerinde 4 mehmed’den itibaren Osmanlı İmparatorluğunun dört padişahından söz eder.
- Medrese öğrenimi görmüş bir aşıktır.
- Divan’ı incelendiğinde hem hece hem de aruz vezniyle şiirler yazdığı görülmektedir.
- Şiirlerinde Ömer mahlasının dışında Derviş Nihani ve Adli mahlaslarını da kullanmıştır.
- Türk şiirine getirdiği yeniliklerden birisi de 58 dörtlükten oluşan şairnamesidir.
- O ayrıca hayvanlarla ilgili uzun destanlar yazan bir aşıktır.
- Düli süslüdür.
- Ahşmed paşa, fuzuli ve atai gibi şairlerin şiirlerine nazire yazmıştır.
- 20 yy aşıklarından Bardızlı Nihani’de onun için bir mehdiye söylemiştir.
- Aşk tabiat ve sevginin yanında kahramanlık ve tasavvuf konusu da işlemiştir.
Ercişli Emrah
- Doğum ve ölüm tarihi hakkında elimizde bilgi yoktur.
- Onu Fuad köprülü gün yüzüne çıkarmıştır.
- Ercişli Emrah ile ilgili ilk araştırmayı ise Murat Uraz yapmıştır.
- Şiirlerinde aşk tabiat, sevgi ve gurbet gibi konular işlenmiştir.
- Onun şairliğini Ali Saracoğlu ve Saim Sakaoğlu etraflıca incelemiştir.
- Hayatı etrafında oluşan Ercişli Emrah ile Selvihan Hikayesi ise Muhan Bali tarafından incelenmiştir.
Gevheri
- Doğum ve ölüm tarihi hakkında bilgimiz yoktur.
- Pek çok kaynakta adının Mustafa veya Mehmet memleketinin ise Kırım veya İstanbul olduğu kayıtlıdır.
- Ordu şairi olmasın yanı sıra divan katipliği de yapmıştır.
- Hayatı ile ilgili kaynaklar
§ Evliya çelebi : seyahatnamesi
§ Ali Ufki : Mecmua-i saz ü söz
§ İbrahim Naimeddin: Hadikatüş şuheda
§ Suni: Şairnamelerinde
- Hem aruz hem de hece vezniyle şiirler yazmıştır.
- Dili aşık ömerin dili kadar olmasada ağırdır.
- Şiirlerinde aşk,tabiat, ayrılık,sevgili gibi konuları işlemiştir.
- Musiki makamlarından olan Gevheri onun musikiyle ilgilenen bir şair olduğu düşüncesini doğurmuştur.
Karaca Oğlan
- Aşığımızın doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmemektedir.
- Asıl adı konusunda farklı görüşler vardır.
§ Mehmet
§ Hasan
§ Halil
§ Smayıl (İsmail) gibi
- Kendisine sahip çıkan şehirlerimiz
§ Osmaniye- bahçe- farsa
§ Mersin-mut –çukur
§ Karaman-ermenek
§ Osmaniye-kadirli-yusuf izzettin (binboğa)
§ Aksaray-kargın
§ Gaziantep-nizip
§ Kilis-musabeyli
§ Ayrıca Türkmenistan, Azerbaycan ve balkanlarda sahip çıkmaktadır.
- Mezarına sahip çıkan iller
§ Yozgat -sorgun
§ Karaman-başdere
§ Mersin –mut
§ Kahramanmaraş-gazel yaylası
§ Osmaniye-düziçi-dül dağı
§ Erzurum-oltu-zemzem dağı
§ Osmaniye-bahçe-hodu yaylası
§ Mersin-tarsus
- Onun turnalar redifli bir koşmasından hareket eden bazı araştırıcılar aşığımızın tarih olaylarıyla ilgilendiğine de işaret etmektedir.
- Hayatı ve şiirlerine bağlı olarak oluşan bazı hikayeler vardır. Bunlar arasında en önemlisi Radloff tarafından derlenen Karacaoğlan ile İsmikan Sultan’dır.
§ Haytı ve şiirleri tiyatro: Dinçer Sümer ve Sabahattin engin
§ Resimleyen : Münif Fehim
§ Fotoroman : Metin sosyal
- Türk aşık şiirinde hakkında en çok bildiri sunulan makale ve kitap yayımlanan aşık tır.
- Şiirleri Fransızca, İngilizce, Almanca, Rusça, Macarca, Sırp-Hırvatçası, İsveççe vb. gibi
- Çukurova yöresi aşıkları Karaca oğlanı anmadan program yapmazlar
- Şiirlerinde yer yer sanatsı söyleyişler görülür. Şiirlerinin dili durudur ve derlendiği gölgenin dil özelliklerini gösterir.
- Şiirlerinde diğer saz şairleri gibi aşk, sevgi,, tabiat, ve güzellikleri işlemiştir.
- Hece vezni 8 ve 11 li ölçüleri ile söyleyen karaca oğlan günümüze kadar gelebilen şiirlerinin sayısı 500 ‘den fazladır.
- 17 yy çukurova’da yaşamış bir saz şairidir.
- Diğer Karacaoğlanlar
§ 16 yy karaca oğlanları
§ Yozgatlı karaca oğlan
§ Azerbaycanlı karaca oğlan
§ Türkmenistanlı karaca oğlan
§ Öbür karaca oğlan
Benli ali
Sun’i’nin tekerlemesinde balıkçı olduğu söz edilmektedir.
Kayıkçı kul Mustafa
- Doğum ve ölüm tarihi bilinmemektedir.
- Birçok sefere katılan aşık bir ordu şairidir.
- Duru bir dile ve akıcı bir üsluba sahiptir.
- Başta gevheri olmak üzere pek çok şair tarafından takdir edilmiştir.
Köroğlu
- Çöğür çalmadaki becerisi ve sade bir dille şiir söylemesi dikkat çekmiştir.
Kuloğlu
- Asıl adı Mustafadır.
- Hem hece hem aruzla şiirler söylemiştir. Dönemine göre dili durudur.
- Şiirlerinde aşk ve kahramanlık konuları işlemiştir.
- Şairname sahibi Sun’i’ye göre “şakıyan bir bülbül” aşık ömer’e göre de “nam ü nişani” belli olan bir saz şairidir.
- Evliya çelebi seyahatnamesi’nde kuloğlunu çağının ünlü aşıkları arasında saymaktadır.
Öksüz Aşık
- Asıl adı alidir.
- 16 yy şairlerinden öksüz dede ile karıştırılmıştır.
- Aşk ömerin şairnamesinde adı geçmektedir.
- Tuna nehri ile ilgili şiirler yazmıştır.
- Otuz kadar şiirinden tespitle dilinin sade üslubun ise samimi olduğu söylenebilir
18 yy aşıkları
- Divan şiiri alanında
§ Nedim
§ Şeyh galip
§ Koca Ragıp paşa
§ Nahifi
§ Esrar dede
§ Veysi
§ Seyid vehbi
§ Haşmeti
§ Fıtnat hanım
- Tasavvufi türk halk şiiri alanında
§ Sezai
- Bu yy 17 yy daki gibi güçlü aşıklar yetişmemiştir.
- Yy aşıkları büyük ölçüde ordu şairidir.
- Bu yy aşıkları genellikle hece vezniyle şiirler yazmıştır.
- Azda olsa aruzla yazılmış şiirler dikkat çekmektedir.
§ Abdi
- Suni şairnamesinde abdi’nin şarki ile birlikte bağdat’a şan veren bir şair olduğunu söylemektedir.
- Aşık ömer ve Gevheri’nin etkisinde kalmıştır.
§ Agahi
- Hızri’nin şairnamesinde adı geçmektedir.
§ Aşık Ahmed
§ Aşık ali
- 1714 yılında Nasuh paşanın öldürülmesi üzerine söylediği şiiri ile bilinir
§ Aşık Bağdadi
§ Aşık Deruni
§ Aşık halili
- 3 selim döneminde yaşamı ve Bursalıdır.
- Hem hece hem de aruzla şiirler yazmıştır.
§ Aşık Nigari
§ Levni
- 18 yy en önemli aşığıdır.
- Edirneli olan aşığın asıl adı Abdülcelil Çelebidir.
- Levni aşıklığının yanı sıra ressamlığı, minyatür ustalığı ve hattatlığı ile de dikkati çekmektedir.
- Atalarsözü Destanı ve Selanik-İstanbul yolculuğunu konu alan Tekerlemesi türünde ilk örnekler olması bakımından önemlidir.
- 1733 yılında bursada vefat etmiştir.
§ Talibi
- 18 yy ortalarında Tokat ilini Zile ilçesinde doğmuş 80 yaşlarında vefat etmiştir.
- Zileli Fedai, Raşid ve Es’ad onun çıraklarıdır.
- Dini ve tasavvufi şiirlerin yanı sıra lirik şiirler de yazmıştır.
- Gubari’nin şairnamesinde adı geçmektedir.
( 10 ÜNİTE)
- Bu yy belki de en önemli özelliği, batı etkisinde kalarak şiirler yazan pek çok şairin ortya çıkmasıdır
- Akif paşa
- N.Kemal
- Ziya Paşa
- İbrahim Şinası
- Abdulhak Hamid
- Recaizade Mahmut Ekrem bu şairlerdendir.
- Aşık edebiyatındaki şairlerin bazıları şunlardır.
§ Agahi, Bedri, Beyoğlu, Bezmi, Celali, Cevri, Ceyhuni, Dadaloğlu, Deliboran, Dertli, Devami, Erzurumlu Emrah, Gedai, Gündeşlioğlu, Hengami, Hızri, İkrari, Kamili, Kemteri, Kusuri, Minhaci, muhibbi, Nigari, Nuhri, Pesendi, Pinbani, Ruhsati, Seyrani, Seyyid Osman, Serdari, Sümmani, Şem’i Şenlik, Tabiri, Tıfli, Veli, Zihni gibi şairler
- Bu yy yaşayan şairlerin hakkında daha çok bilgiye sahibiz
- Bu yy aşıklarının önemli bir bölümü hecenin yannda aruz vezniyle de şiirler yazmıştır. Bunlar
§ Erzurumlu Emrah
§ Seyrani
§ Ruhsati
§ Dertli Bektaşi
- Bunlardan farklı olarak hiçbir tarikata bağlı olamayan aşıklarımızda şunlardır.
§ Dadaloğlu
§ Bayburtlu Zihni
- Ensar Aslan Çıldırlı Aşık Şenlik üzerinde
- Hayrettin Rayman ise Sümmani Üzerie doktora tezi hazırlamıştır.
- Aşıkların yaşadıkları yerlerde çeşitli toplantılar düzenlenmiştir. Bunlar
§ Seyrani için Develi :Kayseri
§ Sümmani için Samikale : Narman-Erzurum
§ Erzurumlu Emrahi için Niksar : Tokat
§ Aşık Şenlik için Çıldır : Ardahan ve Ankara
§ Dadaloğlu için Kaman : Kırşehir
§ Dadaloğlu : Kayseri
§ Aşık Tahiri için Ortaköy : Niğde
19 YY BAŞLICA ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ
Bayburtlu Zihni
- 1797 tarihince Baybut’ta dünyaya gelmiştir.
- Asıl adı Mehmed Emin ( Muhammed Emin)dir.
- Hece ve aruz vezniyle yazdığı bütün şiirlerinde Zihni mahlasını kullanmıştır.
- Rüyada bir zat kendisine Zihni diye hitap ettiği için aşık, bu mahlası kullanmıştır.
- Asıl mesleği kâtiplik olan Zihni imparatorluğun çeşitli yerlerinde görev yapmıştır.
§ Karadeniz sahilleri
§ Akka
§ Mısır
§ İstanbul
§ Erzurum
§ Kayseri görev yaptığı yerlerdendir
- İnatçı tavrı ve isyankar ruhu şiirlerine de yansımıştır. Bu hususları Sergüzeştname adlı eserinde manzum olarak hikaye etmiştir.
- Hem aruz hem de hece vezniyle şiirler yazan zihni sağlığında divan tertip ederek bunu saraya sunan ender halk şairlerindendir.
- Aşıklık ve şairliğin yanında iyi bir nesir yazarıdır.
- Aruz vezniyle olan şiirlerinde dili çok ağırdır.
- Hece vezniyle yazımış olduğu koşma ve destanlarında ise dili durudur.
- Mevlana ve Cami’ye nazireler yazmıştır.
- Baki’nin “saf saf….” Redifli, Nedimin “…olmuş sana” redifli, gazellerinin, Gevheri’nin “…olsun da gör” redifli muhammesinin benzerlerini Zihni’de görmekteyiz.
- Özellikle memleketi Bayburt’un Ruslar tarafından işgal edilmesi ve gittiği yerlere gördüğü olumsuzluklar onun şiirlerinde dile getirilmiştir.
- Taşlamaları Nef’i ve Eşref kadar olmasada başarılıdır.
- Bazı parçaları Nevres ve Sadettin Kaynak tarafıdan bestelenerek musiki meclislerinde okunmuştur
- Eserleri :
§ O pek çokların aksine eser sahibi olan ve onlarla şöhretini pekiştiren bir sanatkardır.
§ Divan-ı Zihni
§ Sergüzeştname-i Zihni
§ Kitab-ı Hikaye-i Garibe : 27 varlıklı bir eser olup, Bayburt beylerinden Abdullah’n 18 yıllık hayatının hikayeleştirilmiş şeklidir.
Çıldırlı Aşık Şenlik
- Doğu anadolu bölgesi ve Azerbaycan’da tanınan, ünlü saz şairimizdir.
- Ardahan ilinin çıldır ilçesinin Suhara beldesindee doğmuştur.
- Hayatını üç safhada değerlendirmek gerekir
§ Saz çalmayı bilen şenlik
§ Saz çalabilen ve türkülerini saz eşliğinde söyleyebilen şenlik
§ Çıraklarına çaldırtan tarikat mensubu şenliktir.
- Türk edebiyatnda 180 kadar şiirin yanı sıra üç de güzel hikaye olan
§ Latif şah
§ Salman bey
§ Sevdakar şah ve şiirleri arasında ise
§ Divani,koşma, destan, geraylı ve sicillemeleri yeniliklerle doludur.
- Şiirlerinde tekerleme/ karapapak ağzının izleri sıkça görülür
- O, bir aşkta bulunması gereken bütün özelliklerin tamamına sahiptir
- Atışma yapmada başarılıdır.
- Muamma çözmede ustadır.
- Doğaçlaması çok güçlüdür.
- Türkiyede aşık kolu, Azerbaycan’da aşık mektebi, Güney Azerbaycan’da aşık muhiti adı verilen okulun en başında kendisine yer bulmuştur.
- Şiir ve hikayeleri sadece Türkiye’de değil Azerbaycan ve İran’da da bilinmektedir.
Dadaloğlu
- Oğuzların 24 boyundan biisi olan Avşar boyuna mensuptur.
- Aşığın asıl adı Velidir.
§ Dadal
§ Dadalı
§ Aşık dadal
§ Dadanoğlu
§ Dadaloğlu gibi mahlasları kullanmıştır.
- Bugün elimizde bulunan 130 kadar şiirnin tamamı hece vezniyledir.
- Eserlerinde sanat endişesi görülmez
- Şiirlerinde işlenen konu ise büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır.
- Güzellemeler yazmıştır.
- Şiirleri teknik açısından sağlamdır.
- Dadaloğlu’nun şiirleri üzerine pek çok çalışma yapılmıştır.
- Bunlar arsında ismail Görkem tarafından hazırlanan eser, profesörlük takdim tezi olup konuyla ilgili son önemli çalışmadır.
- Sözlü kaynaklar onun ölüm tarihi olarak 1868 yılını vermektedir.
- Ancak dadaloğlu’na mal edilen türkülerin hikayeside
§ Gavu kızı
§ Kıral kızı
§ Emmi kızı
§ İsa kızı
§ Avşarların tecirli ve Ceritlerle kavgazı
§ Dadalı bey
§ Avşarların cadıoğlunun Askerleriyle kavgazı zamana zaman halk hikayesi olara kdeğerlendirilmiştir. Ancak bu parçalar da halk hikayesi olmayıp hikayeli türkünün örnekleridir.
Dertli
- Asıl adı ibrahim olan Dertli 1771 yılında Bolu ilinin Gerede İlçesinin, günümüzde ilçe olan Reşadiye beldesinin Şahnalar köyünde doğmuştur.
- Çocukluk yıllarını davar gütmek ve çiftçilikle geçiren ibrahim, öğrenim görmemiştir.
- Hayatının bazı döneminde semai kahvelerinde çalıp çağırarak ve muamma çözerek gününü geçirmiştir.
- Katıldığı bir muamma yarışmasında bütün muammaları doğru çözmüştür.
- Badeli aşıklarımızdandır.
- İlk şiirlerinde Lütfi, Mısır dönüşü sonrasındasöylediği şiirlerinde ise başından gçen çeşitli olaylar sebebiyle Dertli Mahlasını kullanmıştır.
- Hem aruz, hem de hece vezniyle şiirler yazmıştır.
- Bunlar arasında hece ile söyledikleri daha başarılıdır.
- Fes ve saz üzerine söylediği şiirleriyle ünlenmiştir.
- Aruzlu olan şiirlerinin dili ağırdır
- Şiirlerinin ana temasını din ve tasavvuf, beşeri aşk, sosyal ve toplumsal konular, hiciv ve mizah, tabiat ve tabiat güzellikleri, gurbet, hasret, dert, sıkıntı vb. gibi konular oluşurur.
- Bektaşi tarikatının etkisiyle, Hz Ali’ye aşıkla bağlanmıştır.
- 1845 yılında Ankara’da vefat edip oraya defnedilen Dertli’nin kabri 105 yı sonra yeniçağa’ya taşınmıştır.
Erzurumlu Emrah
- Erzurum ilinin bugün ilçe olan ılıca beldesinin Tambura( yeşilyurt) köyünde doğmuştur.
- 19 yy son çeyreği ile 20 yy ilk yarısında yaşadığı hususunda fikir birliğindedir.
- Şiirlerinde
§ Emrah
§ Emrahi
§ Şikeste Emrah
§ Biçare Emrah mahlaslarını kullanmıştır
- E. Emrah’ın şiirleri, yazılı ve sözlü kaynaklarda yer almaktadır.
- Şiirlerinde halk kültürü unsurlarını bulabiliriz.
- Atasözleri, beddualar, renkler, halk hekimliği, bayramlar, ve argoya rastlayabiliriz.
- Şiirlerinde gurbet, ayrılık, tabiat, tasavvufg gibi konuların yanında kader , zaman ve sevgiliden şikayet gibi temaları da işlemiştir.
- Aşıklık geleneğinin çok güçlü olduğu Doğu Anadolu Bölgesin’de yetişmiş olan Emrah, saz şiiri tekniğine hakimdir.
- Medrese öğrenimi gördüğünden klasik edebiyatın temel bilgilerine de sahiptir.
Seyrani
- 1800 yılında Kayseri ilinin Everek (develi) ilçesinin Oruza (Camikebir) mahallesinde -doğmuştur.
- Asıl adı Mehmet’tir.
- Seyrani mahlasını almasıyla ilgili olarak iki görüş ileri sürülmüştür.
- Semai kahvelerinde çeşitli aşık fasıllarına katılır ve muamma çözer.
- Saraya karşı kulandığı dilinden ötrü İstanbul’dan uzaklaşmak zorunda kalır.
- Hem hece hem de aruz vezniyle şiirler söylemiştir.
- Bugün elimizde bulunan 650 kadar şiirinden 500’ü hece vezniyledir.
- Hece ile yazmış olduğu şiirlerinde dili oldukça durudur.
- Cinas, seyraninin şiirlerinde önemli bir yer tutmaktadır.
- Halk şiirinin pek çok türünden şiirler yazmıştır/söylemiştir. Bunlar arasında ilk sırayı Taşlamalar alır.
- Şiirlerinde teknik ve modern unsurlar da yerini almıştır.
- Telgraf ve vapur gibi kavramlar onun şiirlerine girmiştir.
- Seyraninin yetişmesinde Fuzuli, Yunus Emre, Karaca Oğlan, Aşık Ömer, ve Gevheri’nin etkisi büyüktür.
- 1866 yılında vefat etmiş olan seyrani mezarı, Develi Lisesi bahçesindedir.
Sümmani
- 1862 yılında Erzurum ilinin Narman ilçesinin Samikale köyünde doğmuştur.
- Fakir bir ailenin çocuğu olan sümmani haytını çiftçilik ve çobanlık yaparak sürdürmüştür.
- Şiirleri hem sözlü hem de yazılı (cönkler) kaynaklarda yer almaktadır.
- Badeli aşıklarımızdandır.
- Rüyasında karşılaştığı Gülperi’yi bulabilmek için Kafkasya, İran, Kırım ve Afganistan’ı gezip dolaşmıştır.
20 YY AŞIKLARI VE ÖZELLİKLERİ
- 20 yy aşık şiirinin çok güçlü olduğu bir dönemdir.
- Bunların bir kısmı 19 yy doğmuş 20 yy ise sanatlarının zirvesine çıkmıştır.
- Bunlar arasında
§ Aşık mehmet yakıcı
§ Aşık huzuri
§ Aşık veysel Şatıroğlu
§ Ardanuçlu aşık efkari
§ Karamanlı gufrani
§ Posoflu zülali
§ Kağızmanlı hıfzi vb. şairler
- Bu yy doğan
§ Ali gürbüz
§ Kemali bülbül
§ Aşık ihsani
§ Zülfikar divani
§ Mustafa ruhani gib şairler ise halla hayatta’dır.
- Bu yy en önemli özelliği aşıkların büyük bir kısmının hakkında sağlıklarında kitaplar, makaleler yayımlanmış, bildiriler sunulmuş ve tezlerinin hazırlanmış olmasıdır.
- Bu yy aşıklarının tamamı şiirlerinde milli bütünlüğü ve ülkenin bölünmezliğini öne çıkarmışlardır.
- Yy ülkemizin bellirli bölgelerinde
§ Doğu Anadolu Bölgesi
§ İç Anadolu Bölgesi
§ Çukurova Bölgesi gibi bölgeler aşıklık geleneği canlılığını korumuştur.
20 YY AŞIKLARI VE ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ
Doğu Anadolu Bölgesi
Aşık Murat Çobanoğlu
- 1940 yılında Kars’ın kaleiçi mahallesinde doğmuştur.
- Aşık Gülistan Çobanlar’ın oğludur.
- Okuma hırsını devam ettiren çobanoğlu daha sonra Açıköğretim Fakültesi’ne gitmiş ve buraya da başarıyle bitirmiştir.
- Çobanoğlu aslında rüyasında gördüm dediği kızın aracılığıyla badeli aşıklar sınıfına katılmış ve elli yıl hiç susmadan sazının telllerine vurmuştur.
İç Anadolu Bölgesi
Aşık Veysel Şatıroğlu
- Onun doğum tarihi halk takvimine göre güz mevsimidir.
- Edi yaşında bir gözünü çiçek hastalığından kaybeden Veysel bir süre sonra da diğer gözünü de ahır temizlerken, sarı öküzün boyunuzuna kurban vermiştir.
- Molla Hüseyin ve Camşıhlı Ali Ağa’dan saz dersleri aldırdılar
- Aşık Veysel’in dilinin çözülmesi ve onun gün yüzüne çıkmasında Ahmet Kutsi Tecer’in katkısı çoktur.
- 1950 yılında Aşık Veysel’in hayatnı konu alan ve senaryosu Bedri Rahmi Eyuboğlu tarafından yazılan bir film yapılmıştır.
- Veysel son konserini 15 ağustos 1971 yılında Nevşehir’in Hacı Bektaş İlçesinde vermiştir.
- Veysel’in elimizde 170 civarında şiiri bulunmaktadır.
- O sadece şiir yazmamış aynı zamanda konserinde halk nesrinin de örneklerini vermiştir.
- “Tebessüm ederken, düşünme” şeklinde tanımlayabileceğimiz kısa, nesir şeklinde ve bir tipin etrafında teşekkül eden fıkraların en iyi anlatıcılarından biriside aşık veyseldir.
- Aşık veysel kibar beyefendi, karıncayı bile incitmek istemeyen bir ruha sahiptir.
- 1849 yılında dünyaya gelen ve 1973 yılında iki kapılı hanınn kapısını kapatan Aşık Veysel şu veya bu kesimin aşığ değil 70 milyon türk halkının saz şairidir.
- Hatta 70 milyonun değil Türk dünyası dediğimiz Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar uzanan coğrafyanın kısacası 300 milyon Türk’ün aşığıdır.
- Aşık veysel 1965 tarihinde türkçeyi güzel kullanmak ve milli kültere hizmettinden dolayı dönemi Cumhiriyet hükümeti tarafından 50 lira maaş bağlanmıştır.
Çukurova Bölgesi
Aşık Osman (Taşkaya ) Feymani
- 2 mayıs 1942 tarihinde Osmaniye ilinin Kadirli ilçesinin Afşarlar(azaplı) köyünde doğmuştur.
- Yazdığı ilk şiirlerini kadirli’den aşık Mehmet Cihangiroğlu’na göstermiştir. Cihangiroğlu’da ona eksiklerini öğretmiştir.
- Bu sebepten dolayı yetişmesinde Aşık Mehmet Cihangiroğlu’nun emeği azımsanamaz
- Aşık osman taşkaya ilk şiirlerinde Çoban Osman Mahlasını kullanmıştır.
- Bir yaz günü söğüt gölgesinde yaatığı sırada rüyasına yaşlı zat girmiş ve üç defa mahlasının Feymani olduğunu bildirmiştir. Bu saaten sonra da bu mahlasla şiir söylemeye başlamıştır.
- Halk şiirinin sevilen türlerinden güzelleme, koçaklama, taşlama, nasihat, mektup, destan ve devriye tarzında yüzlerce şiir söylemiştir.
- Atışmaları başarılı olup öğretici niteliktedir.
- Şiirlerinde işlediğ temalar arasında tabiat ve ormanın ayrı bir yeri vardır.
- Feymani’nin taşlamalarıda ünlüdür.
- Hemen her konuda taşlama söylemiştir.
- Ferrahi ile birlikte yörede saz eşiliğinde şiir söyleyen ilk aşıktır.
- Yine Ferrahi ile birlikte “nisbet i”’sini mahlasında o kullanmıştır.
- Sağlıgında adına şenlikler yapılan ilk aşık olma özelliğine sahiptir
- Bugün Çukurova aşıklığı, bozlak söyleme ve Karaca Oğlan geleneğinde kapısı çalınacak ilk aşık Feymani’dir.
- Çukurova’dan şiirleri bestelenen (ölüm yakamı tutma git, ahu gözlüm) ilk aşık yine Feymani’dir.
- Hemem her konuda şiirler söylemiş muamam çözmede de yeteneğini kanıtlamıştır.
- Çok ince ruha sahip olan Feymani için “ Bir gönül aşığıdır” diyebiliriz.
- Bu nedenle de şiirlerinde de bazı tasavvufi unsurlar ön plana çıkmaktadır.
- Aşıgın önde gelen özelliklerinden biri de gezip dolaşmak, aşıklarla atışmaktadır. Ancak bütün ömrünü doğup büyüdüğü köyde geçiren aşığımız hangisidir.
§ Ruhsasti
Türk edebiyatı tarihinin kurucusu
M.Fuad Köprülü
İslamiyet sonrası türk halk şiiri de kendi içinde 3 kısma ayılabilir.
1. 1. Anonim Halk şiiri
2. 2. Dini- tasavvufi halk şiiri
3. 3. Aşık edebiyatı
- Anonim Halk şiiriin kapsamına şu nazım türleri girer.
1. 1. Mani
2. 2. Türkü
3. 3. Ağıt
4. 4. Nini
5. 5. Tekerleme
6. 6. Bilmece
“tekke şiiri olarak da adlandırılan “Dini- Tasavvufi halk şiiri’nin fikir kaynağı ve ideolojisi islamiyet ve tasavvuftur.
- Dini tasavvufi halk şiirinin belli başlı nazım şekilleri Nazım türleri ise
1. 1. Koşma 1. İlahi
2. 2. Mani 2. tevhid
3. 3. Kaside 3. münacaat
4. 4. Gazel 4. Na’t
5. 5. Mesnevi 5. mevlid
6. 6. Murabba 6.hilye
7. 7. Terci-i bend 7.hikmet
8. 8. Terkib-i bende 8. devriye
9. 9. Kıt’a tuyuğ 9. şahtiye
10. 10. Müstezad
Aşık şiiri : Anadolu’da 15 ve 16 yy itibaren oluşmaya başlayan ve aşıkların temsil etiği bir şiir geleneği
Kam : eski türklerde şaman karşılığı olarak kullanılan bir kelime
- Aşık şiirinde kullanılan nazım şekilleri
1. 1. Koşma
2. 2. Destan
3. Mani bu şiir geleneğinde
4. 4. Güzelleme
5. 5. Koçaklama
6. 6. Taşlama
7. 7. Semai
8. Varsağı ve destan gibi çeşitli nazım türleride bulunmaktadır.
Kamların veya baksıların okudukarı şiirler türk halk şiirinin ilk şiiri kabul edilmektedir. O halde kam(şaman) veya baksılar da türk şiirinin ilk şairleri olacaktır.
İslamiyet öncesi türk halk şiirini dini törenlerini temsil eden tipler
1. Şaman =oyun=hastaları sağaltma büyü yapma ruhlar alamiyle iratibat eden kişi olağan üstü güçlere sahip kişi
2. Kam = eski türklerde şaman karşılığı olarak kullanılan bir kelime
3. 3. Baksı
4. Ozan = eski oğuzlarda kopuzla destan anlatanve aynı zamanda bazı şamanlık özellikleri bulunan tip
Bahşı nedir ? : Olaganüstü güçlere sahip şiir söyleyen ve tedavi yapabilen hekim
Aşık Ömer, Erzurumlu Emrah, Gevheri, Dertli ve Bayburtlu Zihni gibi halk şairleri
1. 1. Divan
2. 2. Selis
3. Kalenderi
4. Satranç ve vezn-i aher gibi aruzlu türleri oluşturmuştur.
Türk halk şiirinde en fazla kullanılan ölçü hece ölçüsüdür
İlk müslüman Türk devleti Karahanlı devleti (840- 1212)
İlk şairler olarak kabul edilen kişiler
1. 1. Aprınçur tigin
2. 2. Kül tarkan
3. 3. Ki- ki
4. 4. Pratyaya- şiri
5. 5. Asıg tutung
6. 6. Çısuya tutung
7. 7. Kalım keyşi
8. Çuçu ilk şairlerden bazılarıdır.
9.
Türklerin ilk yazılı belgeleri göktürk döneminden kalan orhun ve yenisey yazıtlarıdır.
Divanü Lügati’t- Türk ve Halk Şiiri
1. Ağıtlar/ sagular
2. Destanlar
3. Kahramanlık şiirleri
4. Eğlence ve Av şiirleri
5. Sevgi şiirleri
6. Pastoral şiirler
7. Ahlaki şiirler
Yedili hece ölcüsü ile yazılmış ölçülerin ilk örnekleri Divanu Lügati’t türk’te rastlamaktayız
Halk şiirinde özellikle aşıklar arasında kafiye ve redif içn hangi kelime kullanılmıştır.
1. Ayak kelimesi
2.
Sögük = Eski oğuzlarda şölenlerde kesilen kurbanını parçasına verilen ad
Şeylan (şölen) = eski oğuzların kurban kesmek ve eğlenmek amaçlı düzenledikleri bir tören
Kopuz = Oğuz türklerinde ozanların kulalndıkları müzik aleti
Sıgır = eski oğuazların av törenine verilen ad
Yug = eski oğuzların ölüm ve yas törenlerine verilen ad
Sagu = islamiyet öncesi türk şiirinde ölüm konulu şiirlere verilen ad
Kutadgu bilig, divanü lugatü’t türk, ve Atabetü’l hakayık hangi dönemde yazılmıştır.
Karahanlı döneminde
- Hece ölçüsünün önceki dönemlerde aldığı isimler nelerdir.
Vezn-i benan
Besab-ı benan
Parmak hesabı
Durak aruz ölçüsündeki Takti’nin karşılığı olarak bilinir.
Koçaklama :aşık şiirinde kahramanlık temalı şiirlere verilen ad
Ağıt: halk şiirinde ölüm konulu şiirlere verilen ad
Taşlama : aşık şiirinde eleştiri ve yergi içerikli şiirlere verilen ad
Türk halk şiirinin nazım birimine verilen ad nedir
Dörtlük
Mahlas kullanilmayan siir turu
Anonim halk siiri
Eski turklerde saman karsiligi olarak kullanilan kelime
Saman
Yug kelimesinin gectigi ilk kaynaklarin basinda
Orhun kitabeleri gelir
Sagu: islamiyet oncesi turk siirinde ölum konulu siire verilen ad
Turklerin ilk yazili belgeleri
Orhun ve yenisey yazitlari
Turk halk siirinin ilk orneklerinin daha fazla yazili kaynagin bulundugu donem hangi donemdir
Uygur donemi
Uygurlarin maiheizm kabul ettikten sonra cikan eser
Tang tengri
Ilk musluman turk devleti
Karahanli devleti
K.bilig, dlt, atebul hakayik hangi donemde yazilmistir
Karahanli donemi
Halk siirinde dortluk karsiligi kullanilan ve genellikle dort misradan olusan nazim birimi
Hane
Olcu halk siirinde hangi isimle bilinir
Tarti
Turk halk siirinde en fazla kullanilan olcu nedir
Hece olcusu
Hece olcusu onceki donemlerde ne olarak bilinirdi
Vezn i benan
Hesab I benan
Parmak hesabi
Aruz olcusunde taktinin karsiligi olarak bilinen ölcu turu
Durak
Yedili hece olcusuyle soylenmis ilk siirlere hangi eserde rastlamaktayiz.
D.L.T
Halk sairlerinden aruz olcusuyle eser yazan sairler
Asik omer
Erzurumlu emrah
Gevheri
Dertli
Bayburylu zihni gibi sairler
Divan, selis, kalenderi, santrac ve vezn i aher gibi aruzlu turleri olustirmuslardir.
Halk siirinde ozellikle asiklar arasinda kafiye ve redif icin daha cok hangi kelime daha fazla kullanilmistir.
Ayak
(ÜNİTE 2)
Nazim sekli : dıs unsur
Nazim birimi : siirin en kucuk, butun ve anlamli parcasidir.
Nazim turu : siirin icerik ve nazim turune bakilir.
Anonim halk siiri tur ve sekilleri
Mani, turku, agit, nini, tekerleme, bilmece
Mani
7 hece olcusuyle aaxa uyak duzeniyle soylenen dortluk
Turku
- Halk arasinda sarki, deyis, deme, hava olarak bilinir
-kendine ozgu sekil ozellikleri yoktur.
Kavustak nedir ? Halk hikayelerinde aynen tekrar edilen misralardir.
Agit
Islamiyet oncesi sagu olarak bilinir. Islamiyet sonrasi agit ve mersiye olarak bilinir.
Ninni
Pek cogu mani nazim sekiliyle, aaxa seklinde soylenir
- Aşık şiirinde en fazla kullanılan nazım türü
Koşma
- Koşma yaı açısında 6 guruba ayrılır
1. 1. Düz koşma
2. 2. Yedekli koşma
3. 3. Musammat koşma
4. 4. Ayaklı koşma
5. 5. Zincirleme koşma
6. 6. Zincirbent koşma
7. 7. Koşma – şarkı
- Manin’nin azerbeycandaki adı nedir
Bayatı
AŞIK ŞİİRİNDE ŞEKİL VE TÜR
Heceli nazım şekilleri
- Mani
- Koşma
- Destan
Heceli nazım türleri
Güzelleme : insana ve doğaya ait güzellikleri konu edinir. Koşma nazım şekli ile söylenir
Koçaklama : koşman kahramanlık, yiğitlik ve savaş konularında söylenen türdür.
Taşlama : toplumsal aksaklıkların dile getirildiği ve eleştirildiği şiirlere denir
Ağıt : aşk şiirinde ölüm konulu koşmalara ağıt denir.
Varsağı : koşma nazım şekliyle söylenen ve yiğitçe ve sert bir eda vardır.
Semai : sevgi, doğa ve ayrılk gibi konular işlenir . Genellikle 8 hece ölcüsüyle söylenir.
Destan : savaşlar seller depremler, salgın hastalıklar eşkiya hareketleri gibi toplumun sıkıntı çektiği bir konu destanlarda ele alınır.
Aruzun Nazım Şekilleri
Divan
Selis
Semai
Kalenderi
Satranç
Vezn-i Aher
DİNİ-TASAVVUFİ HALK ŞİİRİNDE ŞEKİL VE TÜRK
Divan Edebiyatına Ait Ortak Nazım Şekilleri :
Kaside
Gazel
Mesnevi
Murabba
Terci –i bend
Terkib-i bend
Kıt!a
Tuyuğ
Müstezâd
Türk Halk Edebiyatına Ait Ortak Nazım Şekilleri
Mani
Koşma : daha çok yunus emre ve kayugusuz abdal’ın şiirlerinde kullanılmıştır.
Nazım Türleri:
- Allah hakkında yazılan türler
Tevhid : Allah’ın varlığı ve birliği üzerine yazılmış şiirlere denir
İlahi: genellikle allah’ın birliğin, ihtişam ve kudretini telkin eden şiirlerdir farklı isimlerde bilinir bunlar
- Ayin : mevlevi tekkelerinde okunur
- Tapuğ : gülşeni tekkelerinde okunur
- Durak : halveti tekkelerinde okunur
- Cumhur : mevlevi ve bektaşi tekke ve dergahlarında okunur
- Nefes : alevi- bektaşi tekkelerinde okunur
- Y. Emre, kaygusuz abdal ve hacı bayran veli ilahi türünün en iyi kullananlarıdır
Münacat : Allah’a yalvarıp yakarmak için yazılan manzum ve mensur eserlerdir.
Elifname : Allah’ın varlığı ve birliği, allah’a yalvarma, peygamber ve devrin büyükleri olan mutasavvıflar hakkında yapılan övgü gibi konular işlenir.
- Peygamber hakkında yazılan türler
Nat : peygamberi övmek için yazılan eserlere verine ad
Esma-i nebi : hz. Muhammed’in 99 ve daha fazla ismiyle ilgili hususiyeleri
Siretü’n nebi : hz. Muhammed’in doğumdan vefatına kadar ahlakını, faziletlerini mucizelerin konu alan eselerdir. Sülayman çelebi’nin vesiletü’n necat adlı eseri bu türün en önemli örnegidir.
Mucizat-ı nebi : peygamberin mucizelerini anlatan
Hicretname : hz. Muhammed’in mücizelerini anlatan şiirlerdir.
Miracname : peygamber efendimizin mekke’den medineye göçünü anlatan şiirlerdir
Mevlid : peygaber efendimizin doğumunu anlatan şiirlerdir. Türk edebiyatında en iyi temsilcisi sülayman çelebidir. Vesiletü’n Necat eseriyle bilinir.
Hilye : peygamber efendimizin fiziki özelliklerini tasvir eden şiirlerdir.
Gevhername : Allah’ın birliği ve hz. Muhammed’in yüceliği ve vasıfları hakkında yazılan eserlerdir. Kaygusuz Abdal’ın gevher- namezi bu türün en iyi örneği arasına yer alır.
Dolapname : Allah aşkının dile getirildiği sorulu – cevaplı şiirlere denir. Aşık yunus’un dertli dolabı ve kaygusuz abda’ın dolapnamesi bu türün başarılı örnekleri arasındadır.
- islam’ın beş şartı hakkında yazılan nazım türleri
salatname : namaz hakkında yazılan şiirlerdir. Bu konuda k. Abdalın salatnamesi önemlidir.
Hacname : hac yolculuğuyla ilgili olarak yazılan manzum eserlerdir.
Oruçname : ramzan orucunun tutmanın gerekliliği ve faydalarını anlatan mazum eserlerdir.
Ramazanname : ramazan başta olmak üzere bazı ay ve günlerin farz ve sünnetlerini konu alan şiirlerdir.
- din ve tasvvuf yolunun büyükleri hakkında yazılan türler
Aliname : islam tarihinde hz. Muhammet’ten sonra en fazla adı geçen ve dikkat çekiçi şahsiyet olan Hz. Ali hakkında yazılan çok sayıda şiirler vardır.
maktel-i hüseyin : Hz. Hüseyin’in kerbela’da şehil edilmesiyle ilgili manzum ve mensur eselerin genel adıdır.
Mersiye ve ağıt kapsamında değerlendirilebilecek maktellerin en muşhurları
Fuzuli’nin hadikatüs su’ada’sı
Lami’nin maktel-i Hüseyin’i
Baki’nin mersiye’yi hz. Sülayman han aleyhi’r- rahmeti ve’o gufran’ı
Kazım paşa’ın mersiye’si
Ali Feruh’un kerbela’sı
Muallim feyzi’nin matem- namesi
Düvazname : on iki imamın adı geçen ve onlar içn yazılan şiirlere denir.
Faziletname : hz. Muhammed’in dört halifenin özellikle de hz. Ali’nin faziletlerini anlatan ve onların iyiliklerini belirten şiirlerdir.
mansurname : Hallac-ı Mansur’un hayatını anlatan şiirler
methiye : dört halifenin ashab-ı kiramın ve velilerin övüldüğü methiyeler
mersiye : bir kimsenin ölümünü dile getirmek için yazılmış eserlerdir. İslamiyet öncesinde sagu olarak bilinir. İslamiyet sonrasında ise ağıt olarak bilinmektedir.
- dini inanç ve tasavvufi düşüncelerle ilgili yazılan türler
vucudname : insanın yaradılışı ile ilgili olarak yazılmış eselere denir.
Devriye : evrenin ve insanın Allah’tan kaynaklanıp yine Allah’a döneceği vurgulanır.
Hikmet : islamiyetin esaslarını, şeriatını ve ahlakını tarikatın inceliklerini ve tarikatın adap ve erkanını müritlere telkin edebilmek amacıyla yazıldığı şiirlere hikmet denir.
Nutuk : tarikata yeni girmiş müritlere tarikatın adap ve erkanını anlatan şiirlere denir
Nasihatname : insanlara yol göstermek ve öğüt vermek amacıyla yazılan nasihatnameler pende named’de denmiştir.
Vasiyetname : din ve devlet büyüklerinin ölümlerinden sonra geride kalanlara buyurmuş oldukları istekleri konu edinen manzum ve mensur eserlere denir.
Şahtiye : Allah ile tekellüfsüz, şakalı bir edayla konuşur gibi yazılan veya söylenen şiirlere denir.
Nevruzname : yeni yılın başlangıcını mücdeleyen nevruzu konu alan şiirlere verilen addır. Bu kültür ortamını paylaşanlara göre hz. Ali’nin doğum günüdür.
Tarikatname : Allah’a ulaşmak için tutulan yol demektir.
(ÜNÜTE 3 )
Hoyrat : Doğu, Güneydoğu Anadolu ve Irak Türklerind maninin karşılığı
Bozlak: orta ve doğu anadolu’da yaygın bir uzun hava.
Zeybek : Ege yöresine özgü bir ezgi ve oyun türü
Horon : Karadeniz bölgesinde oynaan bir oyunun ve ezginin adı.
Mersiye : Divan edebiyatında ölüm konulu şiirler.
Aliterasyon : şiir ve nesirde uyum sağlamak için söz başlarında ve ortalarında aynı ünsüzün veya hecelerin tekrarlanması
Mensur : düz yazı biçiminde düzenlenmiş metin
Manzum: Şiir biçiminde düzenlenmiş metin
Takviyeli : Anlatmaya dayalı olan.
Tabu : ahlak ve dinsel inanç gereği, kutsal ya da yasakla ilişkili olan insan ve eylemlerinin, toplumsal alışkanlıkların, nesneler ve canlı varlıkların toplumsal olarak yasaklanması.
Günümüzde manilere benzeyen ilk şiirler 13 yy yaşan hangi şaire aittir
Şeyyad hamza
Lirik ne demektir.
Çoşkun ve yoğun duyguları dile getirmek demektir.
Tekerleme kelimesinin kökeni konusundaki ilk görüş kime aittir.
Ahmet talat onay’a aittir.
Tekerleme keliesinin en eski kullanımlarından birisi kime attir.
Niyazi mısrı
Niniyle ilgili ilk bilgileri hangi eserde bulmaktayız
Düvanü lügatit’ türk ve balu balu kelimesi geçer
Niniler genellikle mani şekliyle söyenir
Türk halk edebiyatındaki bilmece türüyle ilgili ilk bilgilere hangi eserde ratlyoruz
Divanü lügati’t türk
DLT ‘den sonra bilmece türüyle ilgili bilgiler hangi eserde karşılaşıyoruz.
Codex Cumanicus
(ÜNİTE 4 )
Türklerde dikkat çeken ilk değişim hangi sahadadır.
dil
Zühd : her türlü zevke karşı koyarak kendini ibadete verme
Vahdet- İ vücud: Tasavvufta Allah’tan başka varlığın olmadığı, her şeyin onun tecellisi olduğunu düşünme
Vahdet-i Şuhud : Salikin her şeyi Allah’ın tecellsi olarak görme hali
Na’t : Türk edebiyatında Hz. Muhammet’i övmek için yazılan eserler.
Münacaat: Türk edebiyatında Allah’a yalvarıp yakarmak içn yazılan eserler.
Dini tasavvufi Türk edebiyatı’nın Orta Asya’da ilk kurucusu ve ilk örneklerini veren mutasavvuf şair olarak kabul ettiğimiz şair kimdir
Ahmet yesevi
Mevlan Celaladdin Rumi ve oğlu Sutan Veled’in tasavvufi eslerin parlelinde Andolu’da ilk mutasavvıf şairleri kaçıncı yy ortaya çıktılar?
13 yy
Yunus Emrenin Anadolu’da ilk takipçileri kimlerdir
Aşık paşa
Said Emre
Kaygusuz Apdal
Dini tasavvufi türk edebiyatı’nın temel ideolojisi: İnanmak, birlik ve beraberlik, milli mefkureyi merkezden muhite götürmek ve genişletmek,paylaşmaktır, hoşgörülü, müşfik ve adaletli olmaktır.
Dini tasavvufi Türk edebiyatı’nın asli temaları : İnsanlara ilk önce Rabbini tanıtmak, ilim öğretmek ve neticede de nefis terbiyesi yaptırmaktır. Kısaca şu başlıklar altında toplayabiliriz
1. Allah’ın birliği
2. Peygamberler
3. Dini ve tasavvuk büyükleri
4. Dini inanç
5. Vecd kulun herhangi bir kastı ve çabası olmadan
6. Tasavvufi aşk
7. İnsan-ı Kamil olgun insan
8. Dünyanın faniliği
9. Nefis, nefis terbiyesi
10. Ferdi ahlak ve toplum ahlaki
11. Velayet velilik. Allah ile kul arasındaki karşılıklı sevgi
12. Şeyh- Mürid taliplere rehberlik eden insan-ı kamil kimse
13. Ricaü’l- gayb görülmeyeni gören, ruhani dünyaya vakıf kimseler
14. Keramet bir kişide olağanüstü bir halin ortaya çıkması
15. Zikir Allah’ı anmak ve hatırlamak
16. Zühd Allah’a ulaşmak içn dünyadan yüz çevirmek
17. Halvet dünyadan el çekip Allah’a yönelmek
18. Ehl-i beyt Hz. Muhammet (s.a.s) ve ailesi
19. Tayy-i zaman tayy-i mekan mesafelerin hızlı alınması, uçmak
20. Çile- erbain nefislerini terbiye edebilmek için halvete çekilmeleri hali
DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI’NIN KAYNAKLARI
§ Dini kaynakları
1. Kur’n-ı Kerim
2. Tefsir
3. Hadis
4. Fıkıh
5. Kelam
6. Siyer
7. Kısas
§ Edebi kaynakları ise
1. Göktürk kitabeleri
2. Eski Uygur metinleri
3. Divanü Lügati’t Türk
4. Kutadgu Bilig
5. Atabetü’l -Hakayık
6. Necü’l- Feradis
7. Divan-ı Hikmet
8. Fakrname
9. Bakırgan kitabı
10. Dedem Korkut Kibatı
11. Atalar sözü kitapları, cönkler ve mecmualar
12. Manakıbnameler
13. Velayetnameler
14. Destanlar ( Alp Er Tunga, Oğuz Kağan, Ergenekon, Türeyiş, Manas, Batalname, Danişmendname, Hamzaname, Saltukname, Hz. Ali cenknameleri )
15. Hızırnameler
16. Nesneviler
17. Fetvalar ve fermanlar örnek gösterilebilir.
Tasavvufun ana merkezini teşkil eden on kural nedir
1. Tevbe
2. Zühd Allah’a yönelmek için dünyadan yüz çevirme
3. Tevekkül Allah katında olana güvmek
4. Kanaat tok gözlü olamak
5. Uzlet günaha girmemek için toplumdan ayrı yaşama
6. Zikir
7. Hakk’a dönme
8. Sabır
9. Murakabe kulun her şeyi Allah’ın gördüğüne inanması
10. Rıza
İslam’da tasavvuf dört ana döneme geçmiştir bunlar şunlardır.
1. Hz. Muhammed (s.a.s) ve Asr-ı Saadet Dönemi
2. Tabirün dönemi
3. Tabe-i Tabiun Dönemi
4. İlk sufiler dönemi
İlk sufi adını kullana zat kimdir
Ebu Haşim El- Kufi
ilk bilinen ünlü sufiler kimlerdir.
1. Arslan Baba
2. Korkut Ata
3. Çoban Ata
Türk milletinin islamiyeti bir gönül dini olarak sevmelerinde ilk ve tek öncü olan halife
Yesevi halifeleri
Takva nedir: Allah korkusuyla dinin yasak ettiği şeylerden kaçınmak.
13 yy beş büyük tarikatları hangileridir
1. 1. Mevlevilik
2. 2. Nakşıbendilik
3. 3. Bektaşilik
4. 4. Rifailik
5. 5. Halvetilik hepsinin“Türk tarikatı” olduğunu bilmekteyiz.
Türklerin islamiyeti 8 asırdan itibaren kabul etmeye başlamış oldukları ve Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Hanın islamiyet’i resmen kabulü ile 920’lerde Onun tarafından ilk türk İslam devleti’nin kurulmuş olduğunu bilmekteyiz
Dini- Tasavvufi Türk edebiyatı’nın ik örneğini Yusuf has Hacib’in Kutadgu Bilig’inde ve Ahmed Yesevi’nin Divan-ı Hikmeti’nde görüyoruz. Kutadgu Bilig Ahmet yesevi’den önce ilk eserdir diyebiliriz.
Orta Asya’da Dini- Tasavvufi Türk Edebiyatının temsilciliğini başlangıçta
1. 1. Necmeddin Kübra
2. 2. Yusuf Hemedani
3. 3. Cafer Sadık
4. 4. Yusuf Has Hacib
5. 5. Ahmed Edip Yükneki
6. 6. Ahmed Yesevi
7. 7. Mansur Ata
8. 8. Muhammed Danişmend
9. 9. Hakim Süleyman Ata
10. 10. Abdulhalik Gücdevani
11. 11. Nasuriddin RAbguzi
12. 12. Şah İsmail safavi/hatayi
13. 13. Devlet Mehmed Azadi,
14. 14. Mahmudumkulu yapmıştır.
Ahmet Yesevi’nin Dini tasavvufi Türk edebiyatındaki ilk eserleri
1. 1. Divan-ı Hikmet
2. 2. Fakr-name
DÖNEMİN BELLİ BAŞLI MUTASAVVIFLARI
Ahmet Yesevi
- 11 yy sonları ve 12 yy başlarında sayramda doğmuştur
- Ahmet yesevinin şiirlerine hikmet ad verilmiştir.
- Peygamber efendimizin 63 vefat etmesi üzerine tekkesinin avlusunda ve yeraltında bir çilehane hazırlatır ve ömrünün geri kalan kısmını orada geçirir
- Bu çilehane dönemi gerçek anlamda Ahmed yesevi’nin en verimli üretken bir dönemidir
- İslamiyetin Orta Asya’da yerleşip yayılmasında rolü büyüktür
- Yesevinin şiirleri didaktik ( öğretici) dir.
- Saf ve samimi bir lirizm taşıyan şiirlere hikmet adı verilmiş ve bunların tamamı “ Divan Hikmet” adı altında toplamıştır
- Yesevi şiirlerini Türkçe yazmıştır. Bu Türkçe devrin Türk yazı dili olan Hakaniye Türkçesidir.
- 12 asırda kurulmuş olan yesevi tarikatı Anadolu’da teşekkül eden bütün tarikatlara da temel olmuştur.
- Ahmed Yesevi’nin divan-ı hikmeti’i ne ise Hacı Bektaşi Veli’nin malakat’ı da oldur. Diyebiliri. Her ikisi de türk milletinin milli dini muhtevada birlik ve beraberlik içinde olmaları için çalışmışlar ve başarıya ulaşmışlardır
- Ahmet yesevinin iki mühüm eseri vardır bunlar Divan-ı hikmet ve Fakr-name’dir
- Edebiyatımızda fakr-name geleneği Ebu’l Hasan Harakani ile başlamış, Ahmed Yesevi ve Aşık paşa ile devam etmiştir.
Süleyman Hakim Ata
- Ahmed Yesevi’nin halifesi ve muridi Sülayman hakim ata ( bakırganı)hikmetleriyle hem de yesevi’nin hikmet geleneği’nin sadıkane bir şekilde devam ettirdiği ve hem de sade bir dille halkı İslam yoluna taşıdığı bilinmektedir.
- 9-10 yy Türklerin batıya yönelişlerindeki en önemli merkzlerden biri de Harezm’dir.
- Süleyman Hakim Ata’ya ait olduğu ifade edeilen
1. Bakırgan Kirabı
2. Ahir Zaman kitabı
3. (Bibi) Meryem kitabı
- Şiirlerindeki hakim üslubu yesevi’nin divan-ı hikmet üslubudur.
Şah İsmail Safavi Hatayi
- Anadolu’daki şii- alevi kesimi üzerinde bu şiirleri vesilesiyle ortaya koyduğu tesiri ve imajı bugün de devam eden bir şair ve devlet adamıdır.
Devlet Mehmed Azadi
- Türkmenlerin büyük şairi mahdumkulu’nun babasıdır.
- Şairliğinde Firdevsi, Hoca Ahmet yesevi, Nizami, Sadi, Cami, Nevai gibi şairlerin etkisi görülür.
- Azadi’nin eldeki bütün şiirleri “Vagz-ı Azad” adlı eserde toplanmıştır.
- “Vagz-ı Azad” dört bölümden oluşmaktadır..
Mahdumkulu
- Devlet Mehmed Azadi’nin oğludur.
- Etrek çayı civarında bir yerlerde doğmuştur.
- Nizami, Sadi, Fuzuli, Nevayi gibi Türkçe ve Farsçanın klasiklerini tanımıştır.
- Türkmenistan’da Ahmet Yesevi temsilcisi ve Naşibendi şeyhidir
- Yunus Emre Divanı ile büyük benzerlikler içinde ve 18 yy Türkmenistan’ında yaşayan ve gerçek anlamda bir Ahmet Yesevi ve Yunus Emre takipçisi olduğu görülür.
- Türkmenistan’da, bir Yunus ekolünün temsilcisi ve Dini Tasavvufi Türk Edebiyatının da mümtaz şahsiyeti olmuştur.
(ÜNİTE 5 )
Tasavvufi sahasında eser veren yazarlar
-Mevlana celaleddin rumi
-Hacı bektaş veli
-Ahmed fakig
-Sultan veled
-Şeyyad hamza
-Aşık paşa
-Kaygusuz abdal
-Said emre
-Gülşehri
-Hadı bayram veli
-Akşemseddin
-Süleyman çelebi
Sırr-ı hikmet anadolu temsilcileri kimlerdir
Mevlana
Ahmed fakig
Şeyyad hamza ( Dastan-ı sultan mahmud mesnevisi ve yusuf u zelihası vardır.)
Sultan veled
Hacı bektaş veli
Yunus emre
Dini tasavvufi türk edebiyatının 13 yy anadoludaki en kuvvetli temsilcileri kimlerdir
Yunus emre ve onun takipçi kaygusuz abdaldır.
YUNUS EMRE
- Şeyhhinin tapduk emre olduğunu biliniyor.
- Çiftçilikle uğraştığı görüşü kabul edilmektedir.
- Yunusun doğum yeri hakkındaki bilgilerde yetersizdir.
- Yunus emreden bahseden kaynaklar şunlardır.
hacı bektaş velayet namesi
Lami’nin nefahat tercümesi
Mecsi’nin şakayık tercümesi
Aşık çelebi’nin meşairü’ş şuara’sı
- kullanmış olduğu mahlasler : yunus, yunus emre, aşık yunus, bi-çare yunus, miskin yunus, derviş yunus, koca yunus, tapduk yunus dedem gibi mahlaslar kullanmıştır.
- Yunus emrenin vefat tarihi hakkıındaki tartışmaları bulduğu bilgilerle bitiren kişi kimdir. Adnan sadık erzi
- Hangi eserin yazılıp bitirlildiği tarih yunus emrenin vefat tarihi sayılmaktadır.
Risaletü’n – Nushiyye 70471307
- Yunus emrenin mezarı diye sahip çıkan yerler şunlardır.
Sivrihisar ( sarıköye)
karaman kula bursa erzurum dutçu( düzcü)
Isparta/keçiborlu afyon/sandıklı Nallıhan ünye karaşar ve sivas
- Türkin en kolay anlaybileceği Sehl’i mümteni metoduyla anlatmıştır.
Eserleri
- Risaletü’n- Nushiyye :
- Mesnevi tarzında yazılmış bir nasihatnamedir.
- Failatün failatün failün vezniyle yazılmıştır.
- Divanı :
- Yunus Emrenin şöhretli bir mutasavvıf olarak tanınmasında en mühim ve müessir sebep divanıdır.
- Yusuf tabi olarak eserlerinde en fazla aşk ve ahlak üzerinde duru
- Divanda hem heceli hemde aruz vezniyle yazılmış şiirleri vardır.
15 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Bu asırda yunusun en önce gelen makkipleri kimlerdir
Said emre ve kaygusuz abdal
15 yy dini tasavvufi türk edebiyatı şairleri içinde
gülşehri
Aşıkpaşa
Eflaki dede ve elvan çelebiyi de sayabiliriz.
Eserlerinin temeli din, tasavvuf, vecd, bilim, sevgi, hoşgörü gibi konuları işleyen. O tasavvufi vecd ve heyecan bakımından en az yunus emre kadar başarılı şiirler yazan şair kimdir.
Kaygusuz abdal
Velilerin kerametlerini ve menkıbelerini içeren eserlere ne denir.
Velayatname
ABDAL MUSA
-13 yy sonu ile 14 yy başlarında yaşamıştır.
-Abdal musa velayetnamesi 15 yy yazılmıştır.
-Orhan gazi ile beraber bursa fethinde bulunmuştur.
KAYGUSUZ ABDAL
-14 yy sonu ile 15 yy birinci yarısında yaşayan teke ili Alaiye sancağı beyinin oğludur.
-Tasavvufi türk edebiyatının yunus emreden sonraki en büyük temsilcilerinden biridir.
-Yunusun sanatından geri kalmadığı gibi eser ve şiilerinin miktarı itibarıyla onun üstündedir.
-Asıl adı Gaybidir.bizce ise asıl adı alaeddin gaybi’dir
-Bir av sırasında kendisine geyik sureetinde görünen andal musa’nın peşine takılmış ve sonunda Abdal Musa Dergahına ulaşarak ona mürit olmuştur.
Kullandığı mahlaslar : kaygusuz abdal, kul kaygusuz, miskin kaygusuz, sarayi, miskin sarayi
Eserleri
Manzum, mensur ve manzum-mensur karışık eserleri bir hayli yekun tutar.
Manzum eserleri :
Divan, gülistan, mesnevi-i baba kaygusuz, gevhername, minbername
Mensur eserleri :
Budalaname, kitabı-ı miglate, vucudname, risale-i kaygusuz abdal
Manzum+Mensur eserleri :
Sarayname, Dil-güşa
SAİD EMRE
13 yy sonlarıyla 14 yy başlarında yaşadığı öne sürülmektedir.
Hacı bektaşı velinin müridi olan olan said emre onun makalat’ını Arapçadan türkçeye tercüme eden Sadeddin adlı kişidir.
Edebiyat tarihinde said emre yunus’un talebesi ve muakkibi olarak da bilinmektedir.
Kaygusuz abdal’a ait 71 beyitlik kısa bir mesnevi olan vahdet-i vucud düşüncesinin deryadan kenara atılan gevher benzetmesiyle dile getirildiği eser aşağıdakilerden hangisidir.
Gervhername
Vahdet-i vücut düşüncesinin anlatımıyla başlayan eserde kainatın ve hz. Adem’in yaradılışı hikaye edilir.
Gülistan
Kaygusuz abdalın cihan-saray teşbihiyle yola çıkılarak dünyaya gelmekten maksadın, ibadet etmek ve Allah’ı tanımak olduğunu anlatan eseri hangisidir.
Saray-name
Eser vahdet-i vucud’u anlatan uzun bir mesnevi ile başlar eserde uzun farsça bölümler vardır. Bir devrişin tasavvuf ümdelerini anlatmasıyla devam eder bu eser hangisidir.
Dil-güşa
Kaygusuz abdalın eseri olan ve Allah’a varma yollarını, tasavvufi vecdi, nefsin terbiyesini ve olgunlaşmasını, sabrı yer yer lirik ve genellikle didikatik bir uslupla anlattığı eseri
Risale-i kaygusuz abdal
Eser teferrüç-seyehat etmektedir. Eserde gelmişe ve geleceğe ait çizgiler tablolar science-fictionların zaman makinası’nı andırmaktadır.
Kitab-ı miglate
Akl-ı maaş , akl-ı maad, nefsi bilmek, gönül, mürşid... gibi tasavvufi meseleler anlatır
Budalaname
15. YY TASAVVUF EDEBİYATI ŞAİRLERİ
Kişileri ezberlemek için kod:
Hacı dedem Süleyman Ümmi Eşref’e Emir verdi.
Hacı Bayram-Dede Ömer Ruşeni-Kemal Ümmi-Eşrefoğlu Rumi- Emir Sultan
Adı Soyadı
Özellikleri
Eserleri
Hacı Bayramı Veli
v Asıl adı Numan
v Halvetiye ve Nakşibendi tarikatlarını birleştirerek Bayramiyye tarikatını kurdu.
v Aruzla 2
v Heceyle 3 şiiri var.
Dede Ömer Ruşeni
v Şiirle uğraşmıştır.
v Didaktik eserler vermiştir.
v Miskinname (didaktik)
v Divan
v Çobanname
v Miskinname
v Neyname
v Kalemname
Süleyman Çelebi
v Mevlidin yazarıdır
v Sehl-i Münteniyi ustalıkla kullanır.
v Mevlidi 732 beyittir.
v Mevlit
Kemal Ümmi
v Kaside, gazel, ve mesnevi nazım şekilleriyle klasik şiirler yazmıştır.
v Divan’ı dil açısından önemlidir.
v Fuad Köprülü araştırmalar yapmıştır.
v Divan
Eşrefoğlu Rumi
v Adı Abdullahtır.
v Nesri devrin en güzel örneklerindendir.
v Pekçok türde eser vermiştir.
v Divan
v Müzekki’n Nüfus
v Tarikatname
v Fütüvvetname
v Tecname
Emir Sultan
v Adı Seyyid Şemseddin b. Ali’dir.
v Toplumun hocası olarak görev yapmıştır.
v Menakıpnamesi ölümünden sonra yayımlanmıştır.
v Menakıpname
16. (XVI) YY TASAVVUF EDEBİYATI ŞAİRLERİ
P A MuK Vahip
Pir Sultan Abdal- Aziz mahmut Hüdayi-Muhyiddin Abdal- Kul Himmet- Vahip Ümmi
Adı Soyadı
Özellikleri
Eserleri
Pir Sultan Abdal
· Sivaslıdır.
· Topluma dönüktür.
· Eleştirel şiirler yazmıştır.
· Hızır paşa tarafından idam edilmiştir.
·
Aziz Mahmut Hüdayi
· Koçhisarda doğdu
· Kadılık yaptı.
· Mutasavvuf, alim ve şairdir.
· Celvetiye tarikatının kurucusudur.
· Türkçe eserleri ve arapça eserleri vardır.
· Türkçe Eserleri
· Divân-ı Ilâhîyat: Tasavvufî hikmet ve nasihatlerden oluşmuş bir Divân'dır.
Tarikatnâme: Dervişliğin erkân ve adabı anlatılmaktadır.
· Tezâkir-i Hüdâi: I. Ahmed'e gönderilen mektup ve tezkirelerin toplandığı bir eserdir.
· Ecvibe-i Mutasavvıfâne: Kendisine sorulan bazı tasavvufî sorulara verdiği cevaplardır.
· Nasâyih ve Mevâız: Bazı nasihat ve vaazların derlendiği bir eserdir.
Mi'râciye: Mi'rac'ı, ayet ve hadislere dayanarak anlatan küçük mensur bir risaledir.
· Necatü'l Garik fi'i-Cem'i ve't-Tefrik: Bazı tasavvufî makamlardan bahseden eser-
dir.
· Arapça Eserleri
· Câmiu'l-Fadâil ve Kâmiu'r-Reâil: Tasavvufî ahlaka dair olan meşhur eseridir.
Fethu'l-Bâb ve Refu'l-Hisâb: insanın yaradılışından ve insanın sıfatlarından bah-
seden bir eserdir.
· Keşfü'l-Kânâ an Vechi's-Sema: Tasavvuftaki sema konu edilmiştir.
Habbetü'l-Mahabbe: Allah, peygamber ve ehl-i beyt sevgisi üzerine bir eserdir.
Nefâisü'l-Mecâlis: Bazı ayetlerin tasavvufî tefsiri yapılmıştır.
Tecelliyât: Hayatta iken mazhar olduğu tecellileri anlatan ve tarihleri ile tespit
edilen bir risaledir.
· Vâkıât: Tarikat sırları ile ilgili bir risaledir.
Muhyiddin Abdal
· Bayram Durbilmez araştırmıştır.
· Hurufilik üzerine hece ölçüsüyle şiirler yazmıştır
· Divan
Kul Himmet
· Alevi-Bektaşi şairlerinin en önemlilerindendir.
· Nefes, düvaz, destan ve ağıtlar söylemiştir.
·
Vahip Ümmi
· Adı Abdulvahhab Elmalı’dır
· Vahip ümmi, Vahibi, Vehhab, Vahabi gibi mahlaslar kullanmıştır
· Divan
17. XVII YY. TASAVVUF ŞAİRLERİ
Adı Soyadı
Özelliği
Adem Dede
Ø Antalyalı
Ø Galata mevlevihansei şeyhi olmuş
Ø Mevleviler arasında hece ölçüsü ile şiir söyleyen ilk kişi
Sinan Ümmi
Ø Niyazi Mısri’nin şeyhidir
Ø Halveti tarikatına mensuptur.
Ø Divanı vardır
Ø Didaktikdir
Niyazi Mısri
Ø Malatyalıdır.
Ø Kadiri şeyhine bağlanmıştır.
Ø Yunus Emre’nin etkisi görülür.
Ø Hece ve aruz kullanmıştır.
Kul Nesimi
Ø Derisi yüzülenle karıştırılmamalıdır.
Ø Hece ve Aruzla yazmıştır.
Aşık Virani
Ø Hurufidir.
Ø Alevi Bektaşi geleneğinin 7 büyük ozanından birisidir.
Ø Risalesi ve Divan’ı vardır.
Ø Aruz ve hece kullanmıştır.
18. XVIII YY TASAVVUF EDEBİYATI
Bursalı İsmail Hakkı
- Vahdet-i Vücud Üzerinde Durmuştur
- Manzumelerinde edebi sanat göstermekten çok tasavvufu anlatır.
- Eserleri "Tefsir-i Rûhu'l-Beyân, Rûhu'l-Mesnevî, Şerh-i HadLs-i Erbain, Şerh-i Muhmmediye, Şerh-i Bostan, Kitabü'l-Necat ve Divânı" vardır.
Erzurumlu İbrahim Hakkı
- Erzurum hasankale doğumludur
- En önemli eserleri llâhî-nâme adıyla da bilinen Divân'ı ve Marifetnâme isimli kitabıdır.
- Niyazi Mısri’den etkilenmiştir
Dönemin diğer şairleri:
· Cemali
· Üsküdarlı Haşim
· Kul Şükrü
· Nasuhi
· Senayi
· Mehdi
· Mahvi
19. XVIIII YY TASAVVUF EDEBİYATI ŞAİRLERİ
Adı
Özelliği
Seyrani
Taşlama yazmıştır
Devriyeleri vardır.
Nakşibendidir.
Turabi
Bektaşidir
Postnişini olmuştur
Salih Baba
Nakşibendidir
Bitlisi Müştak Baba
Bu dönemin en verimli şairidir.
Ankara’nın başkent olacağı kehanetinde bulunmuştur
Divanı Vardır.
Kıbrıslı Aşık Kenzi
Meydan şairidir
Divanı yoktur.
Mısra ve kaside yazmıştır.
Tevhit: Tekke şiirinde Allah'ın varlığı ve birliği üzerine yazılmış şiirlere denir.Münacat: Türk edebiyatında münacatlar, Allah'a yalvarıp yakarmak için yazılan manzum ve mensur eserlerdir.
Naat: Hz. Muhammet'i övmek için yazılan eserlere verilen
ad. Bunun yanı sıra diğer peygamberler, halifeler,
veliler ve din büyükleri hakkında da yazılabilmektedir.
Menakıpname: Bir tarikata üye bir velinin kerametlerinin anlatıldığı efsaneleri içeren eser.
Velayetnâme: Velilerin y
Miracnâme: Hz. Muhammet'in Recep ayının 27. gecesi "Burak" ile göğe
yükselerek Allah'la görüşmesini anlatan şiirlere denir.
Ramazannâme: Ramazan ayının faziletlerini, Ramazan orucunu tutmanın gerekliliği ve faydalarını anlatan manzum eserlerdir.
Türk Halk Şiiri 6. Ünite Özeti
15 YY DİNİ- TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- 15 yy dini tasavvufi Türk Edebiyatının temsilcileri
§ Alâaddin Gaybi( kaygusuz abdal)
§ Hacı bayram veli
§ Akşemseddin
§ Yazıcıoğlu Mehmet
§ Gülşehri
§ Sülayman çelebi
§ Eşrefoğlu rumi
§ Kemal ümmi
§ Emir sultan
§ İbrahim tennuri
§ Rüşeni
§ Şirazi vb. şairleri
- Bu dönemde Anadolu’da “fikri ve zühdi” hareketler bir hayli yoğunlaşmış gözükmektedir.
- Mutasavvuf halk şairleri ilahileri, yine Yunus Emre tarzında ve onun yolunda söylüyorlardı.
Hacı Bayram Veli
- Asıl adı Nüman’dır
- Ankara yakınlarındaki Solfasol ( Zülfadi) köyünden koyunlucalı Ahmed’in oğludur.
- İlim yolunda “ müderrisliğe-profesörlüğe” kadar yükselmiş ve hocalık yapmıştır.
- Müderrisliği terk ederek büyük bir ruhi istidat gösterip “ tasavvuf-tefekkür” ve iman yolunu seçmiştir.
- Halvetiyye (safaviyye) ve Nakşibendiye tarikatlarını da birleştirerek Bayramiyye tarikatını kurdu
- Bilgi, sabır, beceri,, tefekkür ve hoşgörü ile tasavvufi olgunluğa ulaşarak “ilim-tasavvuf sentez”ini yapmıştır.
- Akşamseddin, Eşrefoğlu Rumi, Dede Ömer Sikkini, Akbüyük, Kızılca Bedreddin gibi şairler de bunun yanında yetişmiştir.
- Hacı bayram veli’nin müstakil yazılı bir eseri yoktur
- Onun eseri insandır ve onu da yetiştirmiştir. Bu bakımdan “ toplumun hocası olarak” hizmeti de büyük olmuştur.
- Onun eski kaynaklarda ve yeni antolojilerde meşhur olan üç ilahisi bulunmaktadır.
- Ayrıca bu ilahiler pek çok kişi tarafından yorumlanmaya çalışılmıştır.
- Hepsi de aynı “vahdet, inancı’nda yani, Allah’ın birliğinde de birleşiverirler.
Mürit: bir tarikat şeyhine bağlanarak ondan tasavvufu öğrenen kimse
Eşrefoğlu Rumi
- Asıl adı Abdullah’tır.
- Künyesi Abdullah bin seyyid Ahmed Eşref bin Seyyid Muhammed Suyufi ‘dir.
- İznikte Doğmuşturm
- Eşrefiyye tarikatını kuran eşrefoğludur.
- Tarikatı Anadolu’ya getirip yaygınlaştırdığı ve bir kurum haline getirdiği için de Pir-i Sani olarak anılır.
- Eşrefoğlu’nun nesri 14-15 yy Anadolu Türkçesinin en güzel örnekleri arasında yer alır.
- Onun Divanı’nın dışında kalan diğer mensur eserleri:
§ Müzekki’n Nüfüs
§ Tarikatname
§ Delailü’n Nübüvve
§ Fütüvvetname
§ İbretname
§ Ma’zeretname
§ Hayretname
§ Minacatname
§ Esrarü’t Talibin
§ Tacname
§ Elestname
§ Nasihatname
§ Cinanü’l canan vb eseleri vardır.
- Dini tasavvufi türk edebiyatında çok türde eser veren şairdir.
Riyazet: Nefsin isteklerini kırma
Süleyman çelebi
- 15 asrın en meşhur mevlit yazarıdır.
- Bursa ulu cami baş imamlığına getirilmiş ve hayatının sonuna kadar da bu vazifede kalmıştır.
- Eserini 1409’da tamamlamış ve adını Vesiletü’n Necat koymuştur.
- Vesiletü’n Necat mesnevi nazım şekliyle yazılmış bir mevlit türüdür.
- Bu sebeple mısra ahengi itibariyle de son derece başarılıdır.
- Her mısranın ayrı yarı güzel ve mükemmel olmasını kolay anlaşılması içinde sehl-i Mümteni sanatını ustalıkla kullanmıştır.
- Eser bölümleri itibariyle 732 beyitten olmakta ve türk edebiyatı bünyesinde benzeri olmayan bir hususiyet arz etmektedir.
Kemal ümmi
- Asıl adı İsmail’dir
- Hayatı hakkında fazla bir bilgi yoktur.
- Şiirde muhteva yönünden Yunus takipçilerinden olmuştur.
- Şiirlerinde sade bir tükçe kullanmıştır.
- Özellikle ilahi tarzında oldukça başarılı olmuş ve şöhreti Anadolu sınırlarını aşmış Kırım, Kazan, Taşkent ve Özbek Türkleri arasında tanınmıştır.
- Divanı’nın dil açısından Türk dil tarihine çok önemli belgeler kazandıracağı söylenebilir
- Mehmet Fuat Köprülü’nün 15 yy şairleri arasında ona özel bir önem vermesinin sebebi de budur.
- Kırk Armağan adlı didaktik bir eseri vardır.
- 15 yy aruz vezniyle kaside, gazel mesnevi gibi klasik nazım şekilleriyle şiirler söylemiştir.
Emir Sultan
- Asıl adı Seyyid Şemseddin Muhammed bin Ali el- Hüseyni el –Buhari’dir.
- Emir Sultan “kerametler sultanı” diye de anılmıştır.
- 1 Bayezid’in bilim danışmanı idi
- Hayatı boyunca din ve vatan için yapılan gazaları teşvik etmiştir.
- Anadolu’nun Türkleşmesi İslamlaşması sürecinde onun da büyük rolü olmuştur.
- Kendisi daha çok “toplumun hocası” olarak görev yapmış, öğrenci yetiştirmiş , şairlik yönü itibariyle de birkaç şiir yazmış ve söylemiş fakat bunun dışında da herhangi bir eseri bulunmamakta
- Ama ona ait bir menakıpname ölümünden bir müddet sonra müritleri tarafından kaleme alınarak birkaç nüsha halinde yazılmıştır.
Menakıpname: velilerin menkıbelerini içeren eserler
Dede Ömer Ruşeni
- Daha çok şiirlerinde kullandığı Rüşeni mahlasıyla tanınmaktadır. Asıl adı Ömer, lakabı Dede, künyesi Ali ibn Umur Bey’dir.
- Ruşenilik Allah’ın adlarını anmayı esas tutan bir yoldur.
- Ömer Ruşeni’nin
§ Divan
§ Çobanname
§ Miskinname
§ Neyname
§ Kalemname adlı eserleri vardır.
- Çobanname: “hz. Musa ile Çoban” adlı kıssanın Ruşeni tarafından yapılmış genişçe bir tercümedir.
- Miskinname: didaktik bir manzumedir. Ruşeni’nin mesnevileri içinde tamamıyla telif bir eser olması yanında onun tasavvufi anlayışını da ortaya koyması bakımından önem taşımaktadır.
- Gençlik yıllarında daha çok aşıkane ve hiciv türünde şiirler yazmasına karşılık, tarikata intisap ettikten sonra yazdıkları dini ve tasavvuf muhtevalı şiirlerinin çoğunda sade ve akıcı bir üslup dikkati çekmektedir.
16 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Bu asrın tasavvuf şairleri arasında Gülşeni tarikatının kurucusu Şeyh İbrahim Gülşeni’nin Melamiyye-i Bayramiyye tarikatına mensup Ahmed-i Sarban ve Halvetiyye tarikatı mensuplarından Vahib Ümmi ve Ümmi Sinan’ın önemli yerleri vardır.
- Ümmi Sinan aruz ve hece ile söylediği ilahileriyle büyük şöhret kazanmış ve Halvetiliğin Sinaniyye kolunu kurmuştur. Hece ile şiirleri yunus tarzının devamıdır.
- Bu asırda Bektaşi şairleirnden
§ Şah İsmail Hatayi
§ Pir Sultan Abdal
§ Kalender Abdal
§ Muhiddin Abdal
§ Yetim Ali Çelebi
§ Askeri Gibi şairleri vardır.
Aziz Mahmud Hüdayi
- 1541’de Koçhisar^da doğar
- “mutasavvıf, alim, şair ve Celvetiye tarikatının kurucusu’dur.”
- Hüdayi İbnü’l Arabi’nin sistemleştirdiği Vahdet-i Vücud onlayışına bağlı kalmıştır.
- Onun gerek devrinde, gerekse daha sonra yazılan tarih ve bibliyografya kitaplarında
§ kütbu’l aktab
§ Sahip-i zaman
§ Mürşid-i kamil gibi unvanlarla anılması ölümünden sonra da şöhretinin devam ettiğini göstermektedir.
- Hüdayi’nin eserlerini Türkçe ve Arapça olmak üzere başlıca iki grupta toplayabiliriz.
- Türkçe eserleri şunlardır:
§ Divan-ı İlahiyat
§ Tarikatname
§ Tezakir-i Hüda
§ Ecvibe-i Mutasavvıfane
§ Nasayig ve mevaız
§ Mi’raciye Mi’rac’ı
§ Necatü’l Garik fi’l -Cem’i ve’t Tefrik
- Arapça eserleri
§ Camiu’l -Fadail ve Kamiu’r -Reail
§ Fethu’l -Bab ve Refu’l hisab
§ Keşfü’l-Kana an Vechi’s- Sema
§ Habbetü’l- Mahabbe
§ Nefaisü’l-Mecalis
§ Tecelliyat
§ Vakıat
Vahib Ümmi
- Esas adı Abdulvahhab-ı Elmalı’dır
- Çeşitli mahlaslar kullanmaktadır. Bunlar şunlardır.
§ Vâhib Ümmi
§ Vâhibi
§ Vehhâb
§ Vâhâb
§ Vehabi
§ Vehâb olmak üzere 6 tanedir.
- Bunlar yanında
§ Miskin
§ Dermend
§ Bi-çare
§ Aciz
§ Derviş gibi sıfatları da görmekteyiz. Ancak bunları mahlas saymak doğru değildir.
- O değişik mahlasları aruzun vezninin zorlamasıyla kullanmıştır.
- Şair hece vezinli şiirlerinde kendini rahat hissetmiştit. Ekseriya Vahibi veya Vahib mahlaslarını kullanmıştır.
- Asıl mahlası Vahib Ümmi’dir
- Vahib Ümmi Yunus Emre gelneğinin 16 yy temsilcisidir.
- Şiirlerinde, dış ahenkten ziyade muhteve önemlidir. Hece ile yazılı şiirleri daha liriktir
Pir Sultan Abdal
- 16 yy sonu ile 17 yy başlarında yaşamıştır.
- O sivas’ın Yıldızeli kazasına bağlı Banaz köyünde doğmuştur. Sivata ölmüştür.
- Şiirlerinde Allah, Hz. Muhammed, Hz. Ali, Hz. Hasan, Hz. Hüseyin ve daha pek çok veliye olan derin bir bağlılık vardır.
- İslami ve Batıni inanışlarla kaynaşmış bir vahdet-i Vücud halitası görülmektedir.
- Özellikle Alevi- Bektaşi inanışlarını ağırlıklı olarak işlediği manzumelerine; Allah, peygamberler, melekler, kitaplar, dünya, ahiret Dvan Mizan Sırat Köprüsü gibi itikadi kavramların yanı sıra, Hz Ali, Ehl-i Beyt, On İki İmam, Tenasüh vb. konular çevresinde de durmaktadır.
Kul Himmet
- 16 yy ikinci yarısıyla 17 yy başlarında yaşadığı tahimin edilen kul Himmet Alevi Bektaşi Edebiyatı’nın önemli şairlerindendir.
- Kul himmet pir Sultan’ın etkisinde kalan güçlü bir sanatçıdır.
- Nefesler, düva imamlar, destanlar ağıtlar söylemektedir.
- Kul himmet’in şiirleri tam olarak tespit edilememiştir.
Muhyiddin Abdal
- 15 yy sonları ile 16 yy ilk yarısında yaşadığı bilinmektedir.
- Bayram Durbilmez tarafından 1998’de “Muhyiddin Abdal Divanı” inceleme tenkitli metin ) adlı bir Doktora Tezi yapmıştır.
- Kendisinin küçük boyda yazma bir divanı vardır ki bunda ; hece vezni ile hurufilik yolunda yazdığı şiirleri yer almaktadır.
17 YY Dini tasavvufi Türk Edebiyatı ve Temsilcileri
- 17 yy türk edebiyatı osmanlı imparatorluğu’nun siyasi ve ekonomik alanlarda gerilemeye başladığı bir dönemdir.
- 17 yy osmanlı sahası halk edebiyatı büyük gelişme ve genişleme göstermiş en parlak durumuna gelmiştir.
- Saz şiirinin en büyük şairleri de bu asrde yetişmiştir.
§ Karacaoğlan
§ Aşık ömer
§ Gevheri yalnız bu asrın değil bütün halk şiirlerinin yüksek ustaları olarak kabul edilmişlerdir.
- Bu dönemde Özbek Şairi Allah Yar’ı unutmamak gerekir. Bunlar arasında en tanınmış eseri devrin Özbek türkçesiyle yazdığı Sebatü’l Acizi’in adlı didaktik manzumesidir.
- Bu asrın dini tasavvufi türk edebiyatı şairleri
§ Adem dede
§ Aziz mahmd hüdai
§ Niyazi mısri
§ Zelili
§ Adli
§ Zakiri
§ Lamekani Hüseyin Devriş Osman
§ Sultan Ahmed
§ Ahizade Hüseyin
§ Şeyhi
§ İbrahim Nakşi vb gibi şairler yer almaktadır
Adem Dede
- Antalya’da Çavuşoğulları diye tanınmış ve zengin bir aileye mensup olduğu bilinmektedir.
- Onun en mühim cephesi bugünkü bilmize göre Mevleviler içinde, hece vezni ile Yunus tarzında ilahiler söyleyen ilk şair olmasıdır.
Sinan ummi
- Asıl adı Yusuf Sinan’dır
- Daha çok Sinan Ummi adıyla tanınır
- Ünlü mutasavvıf şair Niyazi Mısri’nin şeyhidir.
- Sinan Ümmi’nin bilinen iki eserinden biri Divan’ıdır.
- Sinan Ümmi’nin divanı Yalvaçlı Çokunzade Şeyh Sülayman Efendi tarafından da yayımlanmıştır.
- Dili oldukça sade olan şairin hece ve aruzla yazdığı şiirlerinde sanat gayesinden çok halkı irşat esasından hareket ettiği görülmektedir.
Niyazi-i Mısri
- Asıl adı Mehmed’dir.
- Malatyanın soğanlı köyünde doğmuştur.
- Bursada bir tanıdığının evinde zikir ve ivadetle muşgul olur. 47 yaşında iken evlenir. Artı şöhreti Bursa sınırlarını aşmış, bütün imparatorluğa yayılmıştır.
- Sultan 4 mehmet lehistan seferine çıkmadan önce şöhretini duyduğu Niyazi Mısri’yi ordunun manevi gücünü yükseltmek amacıyla istanbul’a çağırtır.
- 1673 rodos adası’na sürgün olarak gönderilir.
- Eserleri Türkçe ve Arapça mensur ve manzum on ciltten fazla bulunmaktadır.
- Aruzla yazdığı şiirlerde genellikle Nesimi ve Fuzuli
- Hece ile yadıklarında ise Yunus Emre’nin tesiri altında kalmıştır.
- Bir çok yazma nüshası bulunan Divan-ı İlahiyyat eseri vardır. Diğer eseleri ise şunlardır.
§ Risaletü’t Tevhid
§ Şerh-i Esma-i Hüsna
§ Sure-i Yusuf Tefsiri
§ Es’ile ve Ecvibe-i Mutasavvıfane
§ Şerh-i Nutkı Yunus Emre
§ Rasaleğ-i Eşrat-ı Saat
§ Tahirname
§ Risale-i Haseneyn
§ Divan-ı İlahiyyat
§ Mektubat…… vb gibi bir çok eseri bulunmaktadır.
Kul Nesimi
- Hayatı hakkında fazla bir bilgimiz yoktur
- Derisi yüzülerek öldürülen azeri şairi kul nesimi ile aralarında sadece bir isim benzerliği vardır.
- Caferi, hayadari ve hurufi tarikatları ile de ilgilenmiştir.
- Şiirlerini hem aruz hem de hece vezni ile yazmıştır. Hatta aruz veznini daha çok kullanmıştır.
- Fuzuli ve nesiminin tesirinde kalmıştır.
Aşık virani
- Virani, aşık virani, virani baba gibi mahlaslar kullanmıştır.
- Virani Bektaşi geleneğinde Nesimi, Hatayi, Fuzuli, Kul Himmet, Yemini ve Banazlı Pir Sultan Abdal’la birlikte yedi büyük şairlerden sayılır.
- Virani, Hurufiik akidelerine bağlanmış Nesimi ile başlayan bu edebiyatın 17 yy en kuvvetli propagandacısı olmuştur.
- Virani’nin Hurufilik akidelerini gösteren bir Risalesi ve kırk kadar manzumeyi içine alan küçük bir divanı vardır.
- Hurufilikle ilgili bir risalesi ve bir divanı basılmıştır.
- Hurufilik : Kur’an harflerinden çeşitli anlamlar çıkaran bir zümre
7 ÜNİTE)
18 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- 18 yy türk boylarının üç kıt’a üzerindeki büyük kuvet ve hakimiyetlerinin zayıflamaya başladığı dönemdir.
- Bu dönemde Nedim ve Şey Galib gibi büyük divan şairlerinin hece vezniyle türküler yazmaları dikkat çekici bir hadisedir.
- Asrın en tanınmış türkmen şairi Makdumkulu’dur
- Asrın ilk yarısında eserler veren Mirza Mehmed daha çok nesirleriyle tanınmştır.
- Türkçe ve farsça şiirlerinde Nami mahlasını kullanan Mirza Abdürrezzak da asrın divan şairlerindendir.
- Nami mahlasıyla güzellemeler söyleyen Murtaza Kulu Han da asrın önemli şairlerindendir.
- Fakat 18 yy Azeri sahası en şöhretli simalı Molla Penah Vakıf’tır. Geleneksel halk edebiyatı ile kaynamşmış Klasik Azeri şiirin son temsilcisidir.
- Bu dönemde kendi sahasında Şehy Galib hariç eskisi kadar güzel eseler verilmez olmuştur.
- Mutasavvıf şairler arasında en tanınmış olan hayatları ve eserleri etrafında menkıbeler teşekkül etmiş iki mühim isim Diyarbekirli Ahmed Mürşüdi ile Erzurumlu İbrahim Hakkıdır.
- Bu yy dini tasavvufi Türk Edebiyatı şairleri arasında
§ Bursalı ismail hakkı
§ Erzurumlu ibrahim hakkı
§ Cemali
§ Üsküdarlı haşim
§ Kul şükrü
§ Nasuhi
§ Senayi
§ Mehdi
§ Mahvi vb. şairler
Bursalı İbrahim Hakkı
- Asıl adı ismail’dir
- Küçük yaşta babası ile birlikte Osman Fazlı Efendi’nin sohbet ve zikirlerine katıldı ve yedi yaşına iken tasile başladı.
- Bursada dergah, mescit, çilehane odalarından oluşan bir külliye yaptırdı ve ismini de Cami-i Muhammedi koydu.
- Bir şair olmaktan çok, büyük bir mutasavvıftır.
- Eserlerinde daha çok vahdet-i Vücud meselesini sade bir şekilde açıklayan bir din alimi ve arif kişidir.
- 60 kadar Türkçe diğerleri Arapça bir kısmı da Farsça olmak üzere 100’den fazla eseri bulunmaktadır.
- Şairin eserleri arasına
§ Tefsir-i Ruhu’l-Beyan
§ Ruhu’l- Mesnevi
§ Şerh-i Hadis- i Erbain
§ Şerh-i Muhmmediye
§ Şerh-i Bostan
§ Kitabü’l-Necat
§ Divanı vardır
Erzurumlu İbrahim Hakkı
- 1703 yılında Erzurum’un Hasakale kazasında doğmuştur.
- Araştırmacı ve mutasavvıf bir kişiliğe sahip olan İbrahim Hakkı’nın eelerini sayısı onbeşi bulmaktadır.
- Bunların içinde en tanınmışları ilahi-name adıyla bilinen divan’ı ve Mirafetname islimli kitabıdır.
- Sefine-i Nuh adlı eserinde İbrahim Hakkı ilahi-name nazmıdır ve nesrim Marifetname’dir der.
- Yazar Marifetname’yi bir ilimler ansiklopedisi halinde kaleme almıştır. Bu eserde astronomiden ahlaka ve itikada tasavvuftan felsefeye ve musikiye dini ilimlerden fiziki ve tıbbi ilimlere kadar çok çeşitli bilgiler toplamıştır.
- Marifetname 1756’da ilahi-name ise (divan) 1754’de yazılmıştır.
- 17 yy mutasavvıflarından Niyazi-i mısri tesirinde kalmıştır.
- Çünkü o marifetname’sinde niyazi-i Mısri’nin Risale-i Devriyesi’ni aynen alarak Çıkrak usta işbirliğini devam ettirmiştir.
Cemali
- Asıl adı Mehmed Cemaleddin ve Edirnelidir.
Üsküdarlı Haşim
- Üsküdarda doğup yaşamıştır. Kendisinin bir divanı vardır ve eski harflerle basılmıştır.
Kul Şükrü
- Deli şükrü adını da alan ve bektaşi olduğu bilinen kul şükrü tahminler göre 18 yy yaşamıştır.
Nasuhi
- Asıl adı Mehmeddir. Şabaniye tarikatı şeyhlerindendir.
-
Senayi
- Asıl adı Hasan dır. Halveti tarikatından ve şeyh nasuhi’nin halifelerindendir.
Mahvi
- Asıl adı İsa olan Aslen Geredelidir.
- Ve bir tane divanı vardır.
19 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Özellikle tanzimat’ın ikinci dönemi olan 1860-1876 yılları ise edebiyat kitaplarında yenileşme, gelişme, türkleşme, islamlaşma ve batılaşma temayüllerini gösteren eserlerin yazıldığı dönemdir.
- Müstakil olan eserler ise çok az da olsa
§ menakıb-name
§ Velayet-name
§ Mirac-name
§ Ramazan-name nazım türklerinin taklit telif veya istinsah da olsa yazılmış olması hususdur.
- Bu asrın belli başlı mensupları
§ İsmail Safa
§ Kuddusi
§ Turabi
§ Mihrabi
§ Vasffı- İ Melami
§ Ayni Baba
§ Dertli seyrani
§ Keçecizade
§ İzzet molla
§ Şeyhü’l İslam Arif Hikmet
§ Salih Baba
§ Adile Sultan
§ Bitlisli Müştak Baba vb. şairler
- Zaten detli , seyrani gibi tekke şairleri de nefesler yazarak dini tasavvufi tük edebiyatı mensupları arasına giriyorlardı.
Seyrani
- Asıl adı Mehmet’tir
- 15 yaşında iken babasının imamlık yaptığı camide “pir elinden Hakk badesini içmiş”tir.
- Bu bade içiminden sonra seyrani adını almıştır.
- Taşlamalar sebebiyle istanbulu terk ederek develiye dönmüştür.
- O şiirlerinde tasavvuf şairi olarak değil, bir saz şairi olarak dini meseleleri halka basit bir dille anlatılabileceğini göstermiştir.
- Onun şiirlerinde dini hüküm ve bilgiler hemen hemen tasavvufi açıdan ele alınmaktadır.
- Devriye : tasavvuftaki devir nazariyesini ele alan şiirlere denir.
- O hiçbir zaman bir tarikat propogandacısı (şah ismail gibi) olmadığı gibi sanatını da kötüye kullanmamıştır.
- Ona göre ezelde Tanrı’nın zat’ından başka hiçbir şey yoktur.
- Ezel’de bir ve tek olan Allah, zat içinde kendi kendisine tecelli ederek kün emriyle dünyayı yarattıktan sorna kendisi sır olmuştur.
- O ilahi aşkın verdiğ sonsuz bir çoşkunluk içinde lirizm deryasına dalmıştır.
Turabi
- Asıl adı Ali olan 19 yy en meşhur Bektaşi şairlerindendir.
- Şiilerini daha çok hece ve daha çok aruz vezni ile yazmıştır.
- Mürettep divanı’nı hicri 1257 senesinde tamamlamıştır.
- Halk şiiri tarzında yazdığı şiirleri samimi ve sadedir.
- Aruz vezni ile yazılan şiirlerinde Fuzuli’nin etkisi vardır.
- Bazı şiirlerinde Hurufilik’ê de tamayülü görülür.
Hurufilik : Kur’an harflerinden çeşitli anlamlar çıkaran bir zümre
Salih Baba
- 19 yy ikinci yarısı ile 20 asrın başlarında yaşamıştır.
- Doç. Dr. Ahmet Doğan’ın Salih Baba üzerinde yanımızda yaptığı mastır tezi çalışması bize pek çok yeni bilgiler verir.
- Nakşibendi tarikatının Halidi koluna mensup olup, piri de Sami Efendidir.
- Bir mutasavvıftır.
- O bir yanıyla klasik edebiyata diğer yanıyla da halk edebiyatına dayanan çift kanatlı bir edebi zevke sahiptir.
Bitlisli Müştak Baba
- 1759 yılında Bitlis’te dünyaya gelmiştir.
- Asıl Adı Muhammed Mustafa’dır.
- Müştak Baba, ayrıca bir hacı Bayram Veli mensubu ve onun hayranıdır.
- Onun ziyareti zamanında Hacı Bayram Veli’nin kabri başında söylediği bir Gazel’le Ankara’nın 1923 yılında İstanbul’la baş başa (başkent) olacağını ifade etmesi bu veli’nin en büyük keşiflerinden birisidir.
Kıbrıslı Aşık Kenzi
- 1834 yılında kıbrıs’ta doğar
- Asıl adı İbrahim Kasım olduğu bilinmektedir.
- Kenzi hayatını saz şairliği yaparak kazanmıştır.
- Kenzi hayatını kahvehanelerde saz şairliği yaparak kazanmış 1255 yılında ölümü sonrası da Edirneye gömülmüştür.
- Mısırı gezinti esasında izlenimlerini Dasitan-ı Sergüzeşt( Maccerayı Sergüzeşt) destanında dile getirmiştir.
- Türk yunan savaşına katılan ve çarpışmayı ikisi Atina ve birisi de Mesolong olmak üzere üç destanda anlatılmıştır.
- Kıbrısta olan Gavur imam isyanları sırasında kalem aldığı Dasitan-ı Kıbrıs ( kıbrıs destanı)’nı yazmıştır.
- Özellikle gezip gördüğü yerleri katıldığı savaşları ve kalkandelen yöneticisi olan Abdurrahman Rasim Paşa’nın himayesindeki izlenimlerini şiirlerinde de yansıtmıştır.
- Yaşadığı dönemin en ünlü meydan şairlerinden olan şair divan oluşturacak kadar şiirler bırakmış olduğu bunların üç kitap halinde yayınlandığı ve kısa yaşamına çok şey dığdırdığı görülmektedir.
- Bugün Aşık Kenzi hakkında en güvenilir bilgileri meslektaşımız Harid Fedai’nin Kıbrıslı Aşık Kenzi Divanı adlı eserinden almaktayız
- Gazellerini “müretteb bir divan” içinde toplamak istemiş fakat ömrü kafi gelmemiştir.
20 YY DİNİ TASAVVUFİ TÜRK EDEBİYATI VE TEMSİLCİLERİ
- Anadolu’da her yönüyle kalkınan, değişen, gelişen ve dünyanın her köşesinde gördüğü bütün bilimsel gelişmeleri ülkemize taşıyan bir Türkiye Cumhuriyeti dönemi asrıdır
- Atatürk’’ün Kuran-ı Kerim tercüme ve tefsiri ile görevlendirdiği Elmalılı Hamdi Yazır ve Mehmed Akif’in bu sahadaki mensur ve manzum çalışmalarını biliyoruz.
Edip Harabi
- Ası adı Ahmed Edib’dir.
- Mahlas olarak bazen harabi bazen de Edip isimlerini kullanmıştır.
§ “Kaf u Nun hitabı izhar olmadan evvel”
- Mısrasıyla başlayan nefesi bütün bektaşiler tarafından ezbere bilinir.
- Aruz ve hece vezniyle gayet rahat şiir söyleyebilen Edib Harabi’nn şiirleri devrinde büyük bir takdir toplar ve Bektaşilik esprisiyle kaleme aldığı şiirlerinde ise hiciv yanı ağır basan şiirler söylerdir.
- Asri bir terbiye görmemiş olmakla beraber söz söylemek ve düşünebilmek kabiliyeti ile doğmuş ve kendi mesleğinde herkesten çok şiir söylemiş Tekke şairlerinden biridir.
- Divan’ınn kendi el yazısı ile olan nishası Üsküdar Selim Ağa kütüphanesi’nde İhsan Mahvi Kitapları arasında bulunmaktadır.
Mihrabi
- Uzun süre bekteşi tekkelerinde rehberlik etmiştir.
- O, nev’-i şahsına münhasır olan meczup bir şair olması sebebiyle kendisini Bektaşilerin “Vasıl İbni Ata”’sı kabul etmiştir.
- Halk edebiyatı ve aşık edebiyatı alanlarında eseler verdiği gibi Dini- Tasavvufi Türk Edebiyatı alanında eserler vermiştir.
Mehmet Nuri
- Yozgat’ın Büyükincirli köyünden İbrahimoğulları sülalesinden Ali Efendi’nin oğlu olarak 1863 yılında doğmuştur.
- Hayatını imamlık yaparak geçirmiş bir şairimizdir.
- Şiirlerini bir defterde toplayan Mehmet Nuri aruz ve hece vezni kullanarak tertip ettiği bu şiir defterini çocuklarına bırakmı onlar da yayınlamayı ve yayınlatmayı düşünmediklerinden şairimiz günümüze kadar adeta unutulmuştur.
Yozgatlı Hüzni
- 1879 yılında yozgat’ta doğmuştur.
- Arapça ve Farsçayı iyi derecede bilen Hüzni, imamlık yaparak geçimini temin etmiştir.
- Kısmen aruz, büyük ölçüde hece vezni ile kaleme aldığı şiirleri iki divan , bir defterde toplanmıştır.
Aşık Molla Rahim
- 1317 yılında Adakasım köyünde doğdu
- Osmanlı harfleriyle okuma yazması bulunan fakat latin harfleriyle okuması bulunmayan bir şairdir.
- Eserleri:
§ İrşadü’l- Gafilin
§ Çoşkun şiir
§ Yeni mevlit
§ Diğer Mevlit
§ Hz. Yusuf
§ Abdulkadir Geylani
§ Hac Rehberi
§ Din yıldızı adıyla 8 tane esere sahiptir.
Deruni
- Asıl adı Hüseyin Avni Başok olan Deruni “Hacı kardaş” lakabıyla da tanınmıştır.
- 1946 yılında hacca gitmiş ve aynı yıl Akdağmadeni’nde ölmüştür.
- Şiirlerini dini ve tasvvufi konuları işleyen ve nasihat vermek amacını güderek yazmıştır.
- Onun yazdığı dörtlük sayıları da alışılmışın bir hayli üstündedir.
Sıtkı
- Sorgun’a bağlı Riftik köyünde Hüseyin Efendi’nin oğludur.
- 1896 yılında doğup adını mahlas olarak kullanıp ve soyadını da Gök olarak almıştır.
- Arapça ve Türkçe hocalığı gibi resmi görevlerde de bulunarak hayatını geçirmiş sayısız öğrenci yetiştirmiştir.
- Onun eldeki şiirleri, koşma tarzında ve 7,8,11’li hece kalıpları ile yazılmıştır.
- Eldeki şiirlerinin hemen hemen tamamı dini- tasavvufi konuları içine almaktadır.
Konyalı mehmet Yakıcı
- 1879 yılında Konya’nın Sarnıç mahallesinde doğmuştur
- Baba mesleği olan “taşımacılık” işini de bir müddet sürdürmüştür.
- Göçü köyündeki işlerin başına geçer. Bundan sonraki hayatnda yazları köyünde çifçilik yapar, kışları ise şehirde yaşar.
- Konya - Mersin yolunun yapım içinde çalışmaya başlar. Yolun Karaaslan mevkiinde çalışırken söylediği şiirler neticesinde onun aşıklığı ortaya çıkar.
- 25 ocakta 1950’de vefat etmiştir. Ölümü bütün gazetelerde manşetten verilmiş, radyo haberlerinde yer almıştır.
- Şairliğe başlarken bir usta yanında yetişmediğini, sadece gönlüne doğan kelamı işlediğini de her aman ifade etmiştir.
9. unıte
17 yy aşıklar
- Divan şiiri alanında
§ Nefi
§ Nabi
§ Şehülislam yahya
§ Şeyhülislam bahai
§ Neşati
§ Rasih
§ Nevizade atai
§ Haleti vb. gibi şairler
- Tasavvuf türk halk şiiri alanında
§ Aziz mahmud hüdai
§ Niyazi misri vb. gibi şairler
- Bu yy yetişen aşıklar toplumun her kesimini temsil etmektedir.
- Karacoğlan göçebe
- Aşık ömer ve gevheri şehir
- Kul deveci, Kul Mehmed ve Kul Sülayman ise ordu muhitinde yetişmişlerdir.
- Bu yy aşık edebiyatın en güçlü olduğu dönemdir.
- Bu yy yetişen aşıkların şiir sayısı 16 ve 18 yy aşıklarına göre daha fazladır.
- Türk aşık şiirinin ilkleri de bu yy görülmüştür.
- Aşık Ömer Şairname türünün ilk örneğini vermiştir.
- Şairname: aşıkların çağdaşı oldukları veya kendilerinden önce yaşamış aşıkların mahlaslarına ve bazı özelliklerine yer verdikleri şiirlerdir.
- Bu yy yaşayan aşıklar; koşma, destan ve semai türlerinin yanı sıra, aruzlu türlerden divani, semai, kalanderi vb. dallarında da eserle vermişlerdir.
17yy aşıkları ve iz bırakan temsilcilari
En önemli kişileri
- Aşık ömer
- Ercişli Emrah
- Gevheri
- Karaca oğlan diğerleri ise
- Benli ali
- Kayıkçı kul Mustafa
- Köroğlu
- Kuloğlu
- Öksüz aşık
Aşık Ömer
- Doğum ve ölüm tarihleriyle ilgili bilgiler sağlılı değildir.
- Karaca oğlandan sonra ünü bütün türk dünyasına yayılmış ve türk dünyasının ortak aşığı sıfatını kazanmış birkaç şahsiyetten birisidir.
- Üsküdarlı hasib’in Risale-i Vefayat adlı eserinde Aşık ömer’in ölüm tarihi 1707 olarak vermilmiştir. Mezarı İstanbul’dadır.
- Elde bulunan şahsiyetle onun bir ordu şairi olduğunu söyleyebiliriz.
- Şiirlerinden hareketle Bursa, Varna, Sakız, Tunca, İstanbul, Bağdat ve Sinop gibi yerleşim merkezlerini gezmiş olabileceğini tahmin edebiliyoruz.
- Şiirlerinde 4 mehmed’den itibaren Osmanlı İmparatorluğunun dört padişahından söz eder.
- Medrese öğrenimi görmüş bir aşıktır.
- Divan’ı incelendiğinde hem hece hem de aruz vezniyle şiirler yazdığı görülmektedir.
- Şiirlerinde Ömer mahlasının dışında Derviş Nihani ve Adli mahlaslarını da kullanmıştır.
- Türk şiirine getirdiği yeniliklerden birisi de 58 dörtlükten oluşan şairnamesidir.
- O ayrıca hayvanlarla ilgili uzun destanlar yazan bir aşıktır.
- Düli süslüdür.
- Ahşmed paşa, fuzuli ve atai gibi şairlerin şiirlerine nazire yazmıştır.
- 20 yy aşıklarından Bardızlı Nihani’de onun için bir mehdiye söylemiştir.
- Aşk tabiat ve sevginin yanında kahramanlık ve tasavvuf konusu da işlemiştir.
Ercişli Emrah
- Doğum ve ölüm tarihi hakkında elimizde bilgi yoktur.
- Onu Fuad köprülü gün yüzüne çıkarmıştır.
- Ercişli Emrah ile ilgili ilk araştırmayı ise Murat Uraz yapmıştır.
- Şiirlerinde aşk tabiat, sevgi ve gurbet gibi konular işlenmiştir.
- Onun şairliğini Ali Saracoğlu ve Saim Sakaoğlu etraflıca incelemiştir.
- Hayatı etrafında oluşan Ercişli Emrah ile Selvihan Hikayesi ise Muhan Bali tarafından incelenmiştir.
Gevheri
- Doğum ve ölüm tarihi hakkında bilgimiz yoktur.
- Pek çok kaynakta adının Mustafa veya Mehmet memleketinin ise Kırım veya İstanbul olduğu kayıtlıdır.
- Ordu şairi olmasın yanı sıra divan katipliği de yapmıştır.
- Hayatı ile ilgili kaynaklar
§ Evliya çelebi : seyahatnamesi
§ Ali Ufki : Mecmua-i saz ü söz
§ İbrahim Naimeddin: Hadikatüş şuheda
§ Suni: Şairnamelerinde
- Hem aruz hem de hece vezniyle şiirler yazmıştır.
- Dili aşık ömerin dili kadar olmasada ağırdır.
- Şiirlerinde aşk,tabiat, ayrılık,sevgili gibi konuları işlemiştir.
- Musiki makamlarından olan Gevheri onun musikiyle ilgilenen bir şair olduğu düşüncesini doğurmuştur.
Karaca Oğlan
- Aşığımızın doğum ve ölüm tarihleri kesin olarak bilinmemektedir.
- Asıl adı konusunda farklı görüşler vardır.
§ Mehmet
§ Hasan
§ Halil
§ Smayıl (İsmail) gibi
- Kendisine sahip çıkan şehirlerimiz
§ Osmaniye- bahçe- farsa
§ Mersin-mut –çukur
§ Karaman-ermenek
§ Osmaniye-kadirli-yusuf izzettin (binboğa)
§ Aksaray-kargın
§ Gaziantep-nizip
§ Kilis-musabeyli
§ Ayrıca Türkmenistan, Azerbaycan ve balkanlarda sahip çıkmaktadır.
- Mezarına sahip çıkan iller
§ Yozgat -sorgun
§ Karaman-başdere
§ Mersin –mut
§ Kahramanmaraş-gazel yaylası
§ Osmaniye-düziçi-dül dağı
§ Erzurum-oltu-zemzem dağı
§ Osmaniye-bahçe-hodu yaylası
§ Mersin-tarsus
- Onun turnalar redifli bir koşmasından hareket eden bazı araştırıcılar aşığımızın tarih olaylarıyla ilgilendiğine de işaret etmektedir.
- Hayatı ve şiirlerine bağlı olarak oluşan bazı hikayeler vardır. Bunlar arasında en önemlisi Radloff tarafından derlenen Karacaoğlan ile İsmikan Sultan’dır.
§ Haytı ve şiirleri tiyatro: Dinçer Sümer ve Sabahattin engin
§ Resimleyen : Münif Fehim
§ Fotoroman : Metin sosyal
- Türk aşık şiirinde hakkında en çok bildiri sunulan makale ve kitap yayımlanan aşık tır.
- Şiirleri Fransızca, İngilizce, Almanca, Rusça, Macarca, Sırp-Hırvatçası, İsveççe vb. gibi
- Çukurova yöresi aşıkları Karaca oğlanı anmadan program yapmazlar
- Şiirlerinde yer yer sanatsı söyleyişler görülür. Şiirlerinin dili durudur ve derlendiği gölgenin dil özelliklerini gösterir.
- Şiirlerinde diğer saz şairleri gibi aşk, sevgi,, tabiat, ve güzellikleri işlemiştir.
- Hece vezni 8 ve 11 li ölçüleri ile söyleyen karaca oğlan günümüze kadar gelebilen şiirlerinin sayısı 500 ‘den fazladır.
- 17 yy çukurova’da yaşamış bir saz şairidir.
- Diğer Karacaoğlanlar
§ 16 yy karaca oğlanları
§ Yozgatlı karaca oğlan
§ Azerbaycanlı karaca oğlan
§ Türkmenistanlı karaca oğlan
§ Öbür karaca oğlan
Benli ali
Sun’i’nin tekerlemesinde balıkçı olduğu söz edilmektedir.
Kayıkçı kul Mustafa
- Doğum ve ölüm tarihi bilinmemektedir.
- Birçok sefere katılan aşık bir ordu şairidir.
- Duru bir dile ve akıcı bir üsluba sahiptir.
- Başta gevheri olmak üzere pek çok şair tarafından takdir edilmiştir.
Köroğlu
- Çöğür çalmadaki becerisi ve sade bir dille şiir söylemesi dikkat çekmiştir.
Kuloğlu
- Asıl adı Mustafadır.
- Hem hece hem aruzla şiirler söylemiştir. Dönemine göre dili durudur.
- Şiirlerinde aşk ve kahramanlık konuları işlemiştir.
- Şairname sahibi Sun’i’ye göre “şakıyan bir bülbül” aşık ömer’e göre de “nam ü nişani” belli olan bir saz şairidir.
- Evliya çelebi seyahatnamesi’nde kuloğlunu çağının ünlü aşıkları arasında saymaktadır.
Öksüz Aşık
- Asıl adı alidir.
- 16 yy şairlerinden öksüz dede ile karıştırılmıştır.
- Aşk ömerin şairnamesinde adı geçmektedir.
- Tuna nehri ile ilgili şiirler yazmıştır.
- Otuz kadar şiirinden tespitle dilinin sade üslubun ise samimi olduğu söylenebilir
18 yy aşıkları
- Divan şiiri alanında
§ Nedim
§ Şeyh galip
§ Koca Ragıp paşa
§ Nahifi
§ Esrar dede
§ Veysi
§ Seyid vehbi
§ Haşmeti
§ Fıtnat hanım
- Tasavvufi türk halk şiiri alanında
§ Sezai
- Bu yy 17 yy daki gibi güçlü aşıklar yetişmemiştir.
- Yy aşıkları büyük ölçüde ordu şairidir.
- Bu yy aşıkları genellikle hece vezniyle şiirler yazmıştır.
- Azda olsa aruzla yazılmış şiirler dikkat çekmektedir.
§ Abdi
- Suni şairnamesinde abdi’nin şarki ile birlikte bağdat’a şan veren bir şair olduğunu söylemektedir.
- Aşık ömer ve Gevheri’nin etkisinde kalmıştır.
§ Agahi
- Hızri’nin şairnamesinde adı geçmektedir.
§ Aşık Ahmed
§ Aşık ali
- 1714 yılında Nasuh paşanın öldürülmesi üzerine söylediği şiiri ile bilinir
§ Aşık Bağdadi
§ Aşık Deruni
§ Aşık halili
- 3 selim döneminde yaşamı ve Bursalıdır.
- Hem hece hem de aruzla şiirler yazmıştır.
§ Aşık Nigari
§ Levni
- 18 yy en önemli aşığıdır.
- Edirneli olan aşığın asıl adı Abdülcelil Çelebidir.
- Levni aşıklığının yanı sıra ressamlığı, minyatür ustalığı ve hattatlığı ile de dikkati çekmektedir.
- Atalarsözü Destanı ve Selanik-İstanbul yolculuğunu konu alan Tekerlemesi türünde ilk örnekler olması bakımından önemlidir.
- 1733 yılında bursada vefat etmiştir.
§ Talibi
- 18 yy ortalarında Tokat ilini Zile ilçesinde doğmuş 80 yaşlarında vefat etmiştir.
- Zileli Fedai, Raşid ve Es’ad onun çıraklarıdır.
- Dini ve tasavvufi şiirlerin yanı sıra lirik şiirler de yazmıştır.
- Gubari’nin şairnamesinde adı geçmektedir.
( 10 ÜNİTE)
- Bu yy belki de en önemli özelliği, batı etkisinde kalarak şiirler yazan pek çok şairin ortya çıkmasıdır
- Akif paşa
- N.Kemal
- Ziya Paşa
- İbrahim Şinası
- Abdulhak Hamid
- Recaizade Mahmut Ekrem bu şairlerdendir.
- Aşık edebiyatındaki şairlerin bazıları şunlardır.
§ Agahi, Bedri, Beyoğlu, Bezmi, Celali, Cevri, Ceyhuni, Dadaloğlu, Deliboran, Dertli, Devami, Erzurumlu Emrah, Gedai, Gündeşlioğlu, Hengami, Hızri, İkrari, Kamili, Kemteri, Kusuri, Minhaci, muhibbi, Nigari, Nuhri, Pesendi, Pinbani, Ruhsati, Seyrani, Seyyid Osman, Serdari, Sümmani, Şem’i Şenlik, Tabiri, Tıfli, Veli, Zihni gibi şairler
- Bu yy yaşayan şairlerin hakkında daha çok bilgiye sahibiz
- Bu yy aşıklarının önemli bir bölümü hecenin yannda aruz vezniyle de şiirler yazmıştır. Bunlar
§ Erzurumlu Emrah
§ Seyrani
§ Ruhsati
§ Dertli Bektaşi
- Bunlardan farklı olarak hiçbir tarikata bağlı olamayan aşıklarımızda şunlardır.
§ Dadaloğlu
§ Bayburtlu Zihni
- Ensar Aslan Çıldırlı Aşık Şenlik üzerinde
- Hayrettin Rayman ise Sümmani Üzerie doktora tezi hazırlamıştır.
- Aşıkların yaşadıkları yerlerde çeşitli toplantılar düzenlenmiştir. Bunlar
§ Seyrani için Develi :Kayseri
§ Sümmani için Samikale : Narman-Erzurum
§ Erzurumlu Emrahi için Niksar : Tokat
§ Aşık Şenlik için Çıldır : Ardahan ve Ankara
§ Dadaloğlu için Kaman : Kırşehir
§ Dadaloğlu : Kayseri
§ Aşık Tahiri için Ortaköy : Niğde
19 YY BAŞLICA ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ
Bayburtlu Zihni
- 1797 tarihince Baybut’ta dünyaya gelmiştir.
- Asıl adı Mehmed Emin ( Muhammed Emin)dir.
- Hece ve aruz vezniyle yazdığı bütün şiirlerinde Zihni mahlasını kullanmıştır.
- Rüyada bir zat kendisine Zihni diye hitap ettiği için aşık, bu mahlası kullanmıştır.
- Asıl mesleği kâtiplik olan Zihni imparatorluğun çeşitli yerlerinde görev yapmıştır.
§ Karadeniz sahilleri
§ Akka
§ Mısır
§ İstanbul
§ Erzurum
§ Kayseri görev yaptığı yerlerdendir
- İnatçı tavrı ve isyankar ruhu şiirlerine de yansımıştır. Bu hususları Sergüzeştname adlı eserinde manzum olarak hikaye etmiştir.
- Hem aruz hem de hece vezniyle şiirler yazan zihni sağlığında divan tertip ederek bunu saraya sunan ender halk şairlerindendir.
- Aşıklık ve şairliğin yanında iyi bir nesir yazarıdır.
- Aruz vezniyle olan şiirlerinde dili çok ağırdır.
- Hece vezniyle yazımış olduğu koşma ve destanlarında ise dili durudur.
- Mevlana ve Cami’ye nazireler yazmıştır.
- Baki’nin “saf saf….” Redifli, Nedimin “…olmuş sana” redifli, gazellerinin, Gevheri’nin “…olsun da gör” redifli muhammesinin benzerlerini Zihni’de görmekteyiz.
- Özellikle memleketi Bayburt’un Ruslar tarafından işgal edilmesi ve gittiği yerlere gördüğü olumsuzluklar onun şiirlerinde dile getirilmiştir.
- Taşlamaları Nef’i ve Eşref kadar olmasada başarılıdır.
- Bazı parçaları Nevres ve Sadettin Kaynak tarafıdan bestelenerek musiki meclislerinde okunmuştur
- Eserleri :
§ O pek çokların aksine eser sahibi olan ve onlarla şöhretini pekiştiren bir sanatkardır.
§ Divan-ı Zihni
§ Sergüzeştname-i Zihni
§ Kitab-ı Hikaye-i Garibe : 27 varlıklı bir eser olup, Bayburt beylerinden Abdullah’n 18 yıllık hayatının hikayeleştirilmiş şeklidir.
Çıldırlı Aşık Şenlik
- Doğu anadolu bölgesi ve Azerbaycan’da tanınan, ünlü saz şairimizdir.
- Ardahan ilinin çıldır ilçesinin Suhara beldesindee doğmuştur.
- Hayatını üç safhada değerlendirmek gerekir
§ Saz çalmayı bilen şenlik
§ Saz çalabilen ve türkülerini saz eşliğinde söyleyebilen şenlik
§ Çıraklarına çaldırtan tarikat mensubu şenliktir.
- Türk edebiyatnda 180 kadar şiirin yanı sıra üç de güzel hikaye olan
§ Latif şah
§ Salman bey
§ Sevdakar şah ve şiirleri arasında ise
§ Divani,koşma, destan, geraylı ve sicillemeleri yeniliklerle doludur.
- Şiirlerinde tekerleme/ karapapak ağzının izleri sıkça görülür
- O, bir aşkta bulunması gereken bütün özelliklerin tamamına sahiptir
- Atışma yapmada başarılıdır.
- Muamma çözmede ustadır.
- Doğaçlaması çok güçlüdür.
- Türkiyede aşık kolu, Azerbaycan’da aşık mektebi, Güney Azerbaycan’da aşık muhiti adı verilen okulun en başında kendisine yer bulmuştur.
- Şiir ve hikayeleri sadece Türkiye’de değil Azerbaycan ve İran’da da bilinmektedir.
Dadaloğlu
- Oğuzların 24 boyundan biisi olan Avşar boyuna mensuptur.
- Aşığın asıl adı Velidir.
§ Dadal
§ Dadalı
§ Aşık dadal
§ Dadanoğlu
§ Dadaloğlu gibi mahlasları kullanmıştır.
- Bugün elimizde bulunan 130 kadar şiirnin tamamı hece vezniyledir.
- Eserlerinde sanat endişesi görülmez
- Şiirlerinde işlenen konu ise büyük ölçüde Avşar aşiretinin hayatıdır.
- Güzellemeler yazmıştır.
- Şiirleri teknik açısından sağlamdır.
- Dadaloğlu’nun şiirleri üzerine pek çok çalışma yapılmıştır.
- Bunlar arsında ismail Görkem tarafından hazırlanan eser, profesörlük takdim tezi olup konuyla ilgili son önemli çalışmadır.
- Sözlü kaynaklar onun ölüm tarihi olarak 1868 yılını vermektedir.
- Ancak dadaloğlu’na mal edilen türkülerin hikayeside
§ Gavu kızı
§ Kıral kızı
§ Emmi kızı
§ İsa kızı
§ Avşarların tecirli ve Ceritlerle kavgazı
§ Dadalı bey
§ Avşarların cadıoğlunun Askerleriyle kavgazı zamana zaman halk hikayesi olara kdeğerlendirilmiştir. Ancak bu parçalar da halk hikayesi olmayıp hikayeli türkünün örnekleridir.
Dertli
- Asıl adı ibrahim olan Dertli 1771 yılında Bolu ilinin Gerede İlçesinin, günümüzde ilçe olan Reşadiye beldesinin Şahnalar köyünde doğmuştur.
- Çocukluk yıllarını davar gütmek ve çiftçilikle geçiren ibrahim, öğrenim görmemiştir.
- Hayatının bazı döneminde semai kahvelerinde çalıp çağırarak ve muamma çözerek gününü geçirmiştir.
- Katıldığı bir muamma yarışmasında bütün muammaları doğru çözmüştür.
- Badeli aşıklarımızdandır.
- İlk şiirlerinde Lütfi, Mısır dönüşü sonrasındasöylediği şiirlerinde ise başından gçen çeşitli olaylar sebebiyle Dertli Mahlasını kullanmıştır.
- Hem aruz, hem de hece vezniyle şiirler yazmıştır.
- Bunlar arasında hece ile söyledikleri daha başarılıdır.
- Fes ve saz üzerine söylediği şiirleriyle ünlenmiştir.
- Aruzlu olan şiirlerinin dili ağırdır
- Şiirlerinin ana temasını din ve tasavvuf, beşeri aşk, sosyal ve toplumsal konular, hiciv ve mizah, tabiat ve tabiat güzellikleri, gurbet, hasret, dert, sıkıntı vb. gibi konular oluşurur.
- Bektaşi tarikatının etkisiyle, Hz Ali’ye aşıkla bağlanmıştır.
- 1845 yılında Ankara’da vefat edip oraya defnedilen Dertli’nin kabri 105 yı sonra yeniçağa’ya taşınmıştır.
Erzurumlu Emrah
- Erzurum ilinin bugün ilçe olan ılıca beldesinin Tambura( yeşilyurt) köyünde doğmuştur.
- 19 yy son çeyreği ile 20 yy ilk yarısında yaşadığı hususunda fikir birliğindedir.
- Şiirlerinde
§ Emrah
§ Emrahi
§ Şikeste Emrah
§ Biçare Emrah mahlaslarını kullanmıştır
- E. Emrah’ın şiirleri, yazılı ve sözlü kaynaklarda yer almaktadır.
- Şiirlerinde halk kültürü unsurlarını bulabiliriz.
- Atasözleri, beddualar, renkler, halk hekimliği, bayramlar, ve argoya rastlayabiliriz.
- Şiirlerinde gurbet, ayrılık, tabiat, tasavvufg gibi konuların yanında kader , zaman ve sevgiliden şikayet gibi temaları da işlemiştir.
- Aşıklık geleneğinin çok güçlü olduğu Doğu Anadolu Bölgesin’de yetişmiş olan Emrah, saz şiiri tekniğine hakimdir.
- Medrese öğrenimi gördüğünden klasik edebiyatın temel bilgilerine de sahiptir.
Seyrani
- 1800 yılında Kayseri ilinin Everek (develi) ilçesinin Oruza (Camikebir) mahallesinde -doğmuştur.
- Asıl adı Mehmet’tir.
- Seyrani mahlasını almasıyla ilgili olarak iki görüş ileri sürülmüştür.
- Semai kahvelerinde çeşitli aşık fasıllarına katılır ve muamma çözer.
- Saraya karşı kulandığı dilinden ötrü İstanbul’dan uzaklaşmak zorunda kalır.
- Hem hece hem de aruz vezniyle şiirler söylemiştir.
- Bugün elimizde bulunan 650 kadar şiirinden 500’ü hece vezniyledir.
- Hece ile yazmış olduğu şiirlerinde dili oldukça durudur.
- Cinas, seyraninin şiirlerinde önemli bir yer tutmaktadır.
- Halk şiirinin pek çok türünden şiirler yazmıştır/söylemiştir. Bunlar arasında ilk sırayı Taşlamalar alır.
- Şiirlerinde teknik ve modern unsurlar da yerini almıştır.
- Telgraf ve vapur gibi kavramlar onun şiirlerine girmiştir.
- Seyraninin yetişmesinde Fuzuli, Yunus Emre, Karaca Oğlan, Aşık Ömer, ve Gevheri’nin etkisi büyüktür.
- 1866 yılında vefat etmiş olan seyrani mezarı, Develi Lisesi bahçesindedir.
Sümmani
- 1862 yılında Erzurum ilinin Narman ilçesinin Samikale köyünde doğmuştur.
- Fakir bir ailenin çocuğu olan sümmani haytını çiftçilik ve çobanlık yaparak sürdürmüştür.
- Şiirleri hem sözlü hem de yazılı (cönkler) kaynaklarda yer almaktadır.
- Badeli aşıklarımızdandır.
- Rüyasında karşılaştığı Gülperi’yi bulabilmek için Kafkasya, İran, Kırım ve Afganistan’ı gezip dolaşmıştır.
20 YY AŞIKLARI VE ÖZELLİKLERİ
- 20 yy aşık şiirinin çok güçlü olduğu bir dönemdir.
- Bunların bir kısmı 19 yy doğmuş 20 yy ise sanatlarının zirvesine çıkmıştır.
- Bunlar arasında
§ Aşık mehmet yakıcı
§ Aşık huzuri
§ Aşık veysel Şatıroğlu
§ Ardanuçlu aşık efkari
§ Karamanlı gufrani
§ Posoflu zülali
§ Kağızmanlı hıfzi vb. şairler
- Bu yy doğan
§ Ali gürbüz
§ Kemali bülbül
§ Aşık ihsani
§ Zülfikar divani
§ Mustafa ruhani gib şairler ise halla hayatta’dır.
- Bu yy en önemli özelliği aşıkların büyük bir kısmının hakkında sağlıklarında kitaplar, makaleler yayımlanmış, bildiriler sunulmuş ve tezlerinin hazırlanmış olmasıdır.
- Bu yy aşıklarının tamamı şiirlerinde milli bütünlüğü ve ülkenin bölünmezliğini öne çıkarmışlardır.
- Yy ülkemizin bellirli bölgelerinde
§ Doğu Anadolu Bölgesi
§ İç Anadolu Bölgesi
§ Çukurova Bölgesi gibi bölgeler aşıklık geleneği canlılığını korumuştur.
20 YY AŞIKLARI VE ÖNEMLİ TEMSİLCİLERİ
Doğu Anadolu Bölgesi
Aşık Murat Çobanoğlu
- 1940 yılında Kars’ın kaleiçi mahallesinde doğmuştur.
- Aşık Gülistan Çobanlar’ın oğludur.
- Okuma hırsını devam ettiren çobanoğlu daha sonra Açıköğretim Fakültesi’ne gitmiş ve buraya da başarıyle bitirmiştir.
- Çobanoğlu aslında rüyasında gördüm dediği kızın aracılığıyla badeli aşıklar sınıfına katılmış ve elli yıl hiç susmadan sazının telllerine vurmuştur.
İç Anadolu Bölgesi
Aşık Veysel Şatıroğlu
- Onun doğum tarihi halk takvimine göre güz mevsimidir.
- Edi yaşında bir gözünü çiçek hastalığından kaybeden Veysel bir süre sonra da diğer gözünü de ahır temizlerken, sarı öküzün boyunuzuna kurban vermiştir.
- Molla Hüseyin ve Camşıhlı Ali Ağa’dan saz dersleri aldırdılar
- Aşık Veysel’in dilinin çözülmesi ve onun gün yüzüne çıkmasında Ahmet Kutsi Tecer’in katkısı çoktur.
- 1950 yılında Aşık Veysel’in hayatnı konu alan ve senaryosu Bedri Rahmi Eyuboğlu tarafından yazılan bir film yapılmıştır.
- Veysel son konserini 15 ağustos 1971 yılında Nevşehir’in Hacı Bektaş İlçesinde vermiştir.
- Veysel’in elimizde 170 civarında şiiri bulunmaktadır.
- O sadece şiir yazmamış aynı zamanda konserinde halk nesrinin de örneklerini vermiştir.
- “Tebessüm ederken, düşünme” şeklinde tanımlayabileceğimiz kısa, nesir şeklinde ve bir tipin etrafında teşekkül eden fıkraların en iyi anlatıcılarından biriside aşık veyseldir.
- Aşık veysel kibar beyefendi, karıncayı bile incitmek istemeyen bir ruha sahiptir.
- 1849 yılında dünyaya gelen ve 1973 yılında iki kapılı hanınn kapısını kapatan Aşık Veysel şu veya bu kesimin aşığ değil 70 milyon türk halkının saz şairidir.
- Hatta 70 milyonun değil Türk dünyası dediğimiz Adriyatik’ten Çin Seddi’ne kadar uzanan coğrafyanın kısacası 300 milyon Türk’ün aşığıdır.
- Aşık veysel 1965 tarihinde türkçeyi güzel kullanmak ve milli kültere hizmettinden dolayı dönemi Cumhiriyet hükümeti tarafından 50 lira maaş bağlanmıştır.
Çukurova Bölgesi
Aşık Osman (Taşkaya ) Feymani
- 2 mayıs 1942 tarihinde Osmaniye ilinin Kadirli ilçesinin Afşarlar(azaplı) köyünde doğmuştur.
- Yazdığı ilk şiirlerini kadirli’den aşık Mehmet Cihangiroğlu’na göstermiştir. Cihangiroğlu’da ona eksiklerini öğretmiştir.
- Bu sebepten dolayı yetişmesinde Aşık Mehmet Cihangiroğlu’nun emeği azımsanamaz
- Aşık osman taşkaya ilk şiirlerinde Çoban Osman Mahlasını kullanmıştır.
- Bir yaz günü söğüt gölgesinde yaatığı sırada rüyasına yaşlı zat girmiş ve üç defa mahlasının Feymani olduğunu bildirmiştir. Bu saaten sonra da bu mahlasla şiir söylemeye başlamıştır.
- Halk şiirinin sevilen türlerinden güzelleme, koçaklama, taşlama, nasihat, mektup, destan ve devriye tarzında yüzlerce şiir söylemiştir.
- Atışmaları başarılı olup öğretici niteliktedir.
- Şiirlerinde işlediğ temalar arasında tabiat ve ormanın ayrı bir yeri vardır.
- Feymani’nin taşlamalarıda ünlüdür.
- Hemen her konuda taşlama söylemiştir.
- Ferrahi ile birlikte yörede saz eşiliğinde şiir söyleyen ilk aşıktır.
- Yine Ferrahi ile birlikte “nisbet i”’sini mahlasında o kullanmıştır.
- Sağlıgında adına şenlikler yapılan ilk aşık olma özelliğine sahiptir
- Bugün Çukurova aşıklığı, bozlak söyleme ve Karaca Oğlan geleneğinde kapısı çalınacak ilk aşık Feymani’dir.
- Çukurova’dan şiirleri bestelenen (ölüm yakamı tutma git, ahu gözlüm) ilk aşık yine Feymani’dir.
- Hemem her konuda şiirler söylemiş muamam çözmede de yeteneğini kanıtlamıştır.
- Çok ince ruha sahip olan Feymani için “ Bir gönül aşığıdır” diyebiliriz.
- Bu nedenle de şiirlerinde de bazı tasavvufi unsurlar ön plana çıkmaktadır.
- Aşıgın önde gelen özelliklerinden biri de gezip dolaşmak, aşıklarla atışmaktadır. Ancak bütün ömrünü doğup büyüdüğü köyde geçiren aşığımız hangisidir.
§ Ruhsasti